Τέσσερις και μία γλώσσες για τον Οδυσσέα Ελύτη

Μια νέα έκδοση για τον Οδυσσέα Ελύτη θα εμφανιστεί στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων τις μέρες αυτές. Είναι αποσπάσματα του έργου του ανθολογημένα από τον άνθρωπο στον οποίο ο ίδιος ο ποιητής ανέθεσε τη μετά τον θάνατό του φροντίδα του, από την ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου. Η ιδιαιτερότητά της έγκειται στο γεγονός ότι είναι πεντάγλωσση! Η ίδια ανθολογία υπάρχει, πέρα από τα ελληνικά, στα ιταλικά, τα ισπανικά, τα γαλλικά και τα αγγλικά. Περιέχει άφθονο φωτογραφικό υλικό, εν μέρει σπάνιο, στο οποίο περιλαμβάνονται τόσο απαθανατισμένες στιγμές της νεότητας του Ελύτη –μέχρι και της παιδικής ηλικίας –όσο και εικαστικά του έργα. Μάλιστα τα έργα δεν επαναλαμβάνονται, αλλά την κάθε μετάφραση τη συνοδεύουν διαφορετικά. Ταυτόχρονα, η έκδοση συνοδεύεται από δύο CD τα οποία περιέχουν ποιήματα του Ελύτη μελοποιημένα από τον Γιώργο Κουρουπό αλλά και αναγνώσεις ποιημάτων. Πρόκειται άλλοτε για ευρύτερες συνθέσεις και άλλοτε για τραγούδια, ερμηνευμένα από τον Τάση Χριστογιαννόπουλο και τη Θεοδώρα Μπάκα. Τα μουσικά όργανα είναι τέσσερα, με σολίστες τους Θανάση Αποστολόπουλο (πιάνο), Στέλλα Τσάνη (βιολί), Ηλία Σδούκο (βιόλα) και Λευκή Κολοβού (βιολοντσέλο). Τις αναγνώσεις κάνουν ο Δημήτρης Καταλειφός και η ίδια η ανθολόγος.

Είναι μια πολυτελής έκδοση του Ικαρου, η οποία όμως θα πωλείται σε ελκυστική τιμή χάρη σε χορηγία της Alpha Bank αλλά και χάρη στη διάθεση όλων για προσφορά, προκειμένου να εκδοθεί ένα τέτοιο βιβλίο ως τιμή στη μνήμη του νομπελίστα ποιητή, που συμπληρώνει φέτος είκοσι χρόνια απουσίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο βιβλίο περιέχεται δουλειά τριάντα επτά διαφορετικών μεταφραστών. Δεδομένου ότι η ανθολόγηση δεν αλλάζει ανάλογα με τη γλώσσα, κάτι που επιτρέπει να δει ένας πολύγλωσσος αναγνώστης και τις διαφορετικές προσεγγίσεις στο έργο του Ελύτη των μεταφραστών, σε αρκετές περιπτώσεις χρειάστηκε ορισμένα κομμάτια της ανθολογίας να μεταφραστούν από την αρχή, και μάλιστα αυτά τα κομμάτια ήταν διαφορετικά σε κάθε γλώσσα, ανάλογα με το τι ήταν ήδη μεταφρασμένο ή όχι. Οπου υπήρχαν περισσότερες της μιας μεταφράσεις, η Ιουλίτα Ηλιοπούλου επέλεξε να υπάρχει ποικιλία μεταφραστικού λόγου, περιλαμβάνοντας μεταφράσεις διαφορετικών εποχών. Επομένως το εγχείρημα είχε αρκετές οργανωτικές δυσκολίες και χρειάστηκε αρκετά μεγάλο διάστημα προκειμένου να υπάρξει ο κατάλληλος συντονισμός και να προκύψει το αποτέλεσμα. Ιδιαίτερα βοήθησαν τέσσερις μεταφραστές, οι Ντέιβιντ Κόνολι, Μπεατρίς Στελιό-Κόνολι, Πάολα Μινούτσι, Νίνα Αγγελίδου.

Το βιβλίο, που έχει τον τίτλο «Ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!», περιλαμβάνει ποιήματα και πεζά από τα έργα «Μαρία Νεφέλη», «Ανοιχτά χαρτιά», «Τα Ρω του Ερωτα», «Προσανατολισμοί», «Ηλιος ο Πρώτος», «Ο Ηλιος ο Ηλιάτορας», «Αξιον Εστί», «Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά», «Το Μονόγραμμα», «Τα Ελεγεία της Οξώπετρας», «Τρία Ποιήματα με Σημαία Ευκαιρίας», «Δυτικά της Λύπης», «Τα Ετεροθαλή», «Σηματολόγιον». Στόχος είναι να απευθυνθεί σε ένα διεθνές κοινό –και τα τραγούδια είναι μεν στα ελληνικά, αλλά ο ξένος ακροατής θα μπορεί ταυτόχρονα να παρακολουθεί τον λόγο μεταφρασμένο στη γλώσσα του.

«Με τις επιλογές μου επιχείρησα να δώσω μια αίσθηση ευφρόσυνη, σε αντιδιαστολή με τη μουντή εποχή μας» λέει στο «Βιβλιοδρόμιο» η Ιουλίτα Ηλιοπούλου. «Οι επιλογές αυτές θέλουν ταυτόχρονα να υπενθυμίσουν το αξιακό σύστημα του Ελύτη, το οποίο περιλαμβάνει έννοιες χαμένες στη σημερινή μας καθημερινότητα».

Πώς θα περιέγραφε η ίδια το αξιακό αυτό σύστημα; «Την ποίηση του Ελύτη τη διέπουν σταθερές αξίες, ενδεικτικά αναφέρω: η αθωότητα ως πρωτογενής πνευματική αξία, η εναντίωση στην τρέχουσα αντίληψη της ζωής, μια έντονη επαναστατική δύναμη, το όνειρο, συνδυαστική και ερευνητική φαντασία που οδηγεί από τη μια μεριά στην ανακάλυψη μιας βαθύτερης πραγματικότητας και από την άλλη στην ανασύνθεση της γύρω πραγματικότητας, αλλά και πίστη στην ελευθερία, στη δικαιοσύνη, στο μεγαλείο των ταπεινών στοιχείων, στη μεγαλοσύνη του ανθρώπου, στις δυνάμεις του πνεύματος. Προβολή της διαφάνειας σε ένα πνευματικό επίπεδο, της μαγείας μέσα στην ποιητική λειτουργία. Κάθε εικόνα, κάθε σύμπλεξη λέξεων παράγει κυριολεκτικά ή αλληγορικά αναγγελίες, επιβεβαιώσεις, προτροπές για τη ζωή.

Η υπέρβαση, η γεωμέτρηση, η ανακατάταξη της πραγματικότητας, η πίστη στη διάρκεια, η χαριστική αντίληψη της ζωής, η ερωτική σύλληψη του κόσμου, η αγιοποίηση των αισθήσεων, η ηλιακή μεταφυσική ως μέθοδος αποκρυπτογράφησης του μυστηρίου της ύπαρξης είναι κάποια από τα σταθερά αξιώματα της σκέψης του ποιητή», μας λέει.