Ο νουάρ συγγραφέας που άρεσε ακόμη και στους αντιπάλους του

Φέτος συμπληρώνεται ένας αιώνας από τη γέννηση του Γιάννη –Μαρή –Τσιριμώκου (Ιανουάριος 1916, Σκόπελος). Ενός παραδείγματος προς αποφυγήν, όπως εκμυστηρεύεται ο γιoς του Αγγελος Τσιριμώκος, από την εισαγωγή σχεδόν αυτού του συλλογικού τόμου, που αποσαφηνίζει πλευρές του πολυγραφότατου δημοσιογράφου και αστυνομικού κατά βάση συγγραφέα, χωρίς να περιορίζεται σε ευτελή μνημόσυνα. Δεκαοκτώ μαρτυρίες, εμπεριστατωμένες απόψεις συγγραφέων, δημοσιογράφων και ενός εκδότη οι οποίοι ξεψαχνίζουν το έργο, την εποχή και την κοσμοαντίληψη του Γιάννη Μαρή.

Ο Αγγελος Τσιριμώκος τον θυμάται μονίμως περικυκλωμένο από χαρτιά. Ενας πατέρας – φάντασμα, αφού και τις Κυριακές έλειπε από το σπίτι για τη μεγάλη του αγάπη, την εφημερίδα. Οποτε ο νεαρός Αγγελος τον έβλεπε, όφειλε να κάνει ησυχία διότι ο πατέρας του όλο και κάτι έγραφε. Στο μυαλό του μικρού παιδιού το επάγγελμα του δημοσιογράφου ήταν συνυφασμένο με τη δυστυχία. Ενα γνήσιο παράδειγμα προς αποφυγήν λοιπόν. Η συμφιλίωση ήρθε πολύ αργότερα.

Το εκδοτικό εγχείρημα της εφημερίδας «Η Μάχη» μάς θυμίζει ο Ριχάρδος Σωμερίτης. Εκεί όπου ο Γιάννης Μαρής, πρώην αντάρτης στη Ρούμελη, στην κορύφωση του Εμφυλίου ήταν αρχισυντάκτης πολιτιστικού. Η συμβολή του στις αποκαλύψεις για τη Μακρόνησο, καταλυτική. Σύρθηκε στις φυλακές των Βούρλων γι’ αυτό. Να θυμίσουμε ότι «Η Μάχη» ήταν η εφημερίδα της ΕΛΔ (Ενωση Λαϊκής Δημοκρατίας), ιδρυτικού κομματικού σχήματος του ΕΑΜ. Ο Στρατής Σωμερίτης, ο Σβώλος, ο Πανσέληνος, ο Μηλιάδης, ο Ηλίας Τσιριμώκος ανήκαν στον πυρήνα της εφημερίδας και φυσικά της ΕΛΔ.

Τις πρώτες ιστορίες του Μαρή τις υποδέχτηκαν τα λαϊκά περιοδικά της δεκαετίας του ’50 και του ’60. Ενα λογοτεχνικό σώμα που μέχρι σήμερα μετράει 69 τίτλους. Οπως σημειώνει ο Φίλιππος Φιλίππου, η συγγραφική σταδιοδρομία του Γιάννη Μαρή ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1953 όταν, με το πραγματικό του ονοματεπώνυμο, δημοσίευσε σε συνέχειες το «Εγκλημα στο Κολωνάκι» στο εβδομαδιαίο περιοδικό «Οικογένεια». Εκεί πρωτοεμφανίστηκε ο αστυνόμος Γιώργος Μπέκας. Η δράση του οποίου κράτησε μέχρι το 1973. Την εποχή εκείνη οι αναγνώστες των εφημερίδων ψυχαγωγούνταν με λογοτεχνία. Και τα αστυνομικά μυθιστορήματα σε συνέχειες (για παράδειγμα, ο Μαρής στο περιοδικό «Πρώτο» δημοσίευσε είκοσι πέντε έργα του) είχαν τη μερίδα του λέοντος. Τότε αρχίζει να καθιερώνεται ο Μαρής ως λαϊκός συγγραφέας αξιώσεων, αφού ήξερε να αφηγείται εύκολα ιστορίες με δράση, μυστήριο, αίσθημα και σασπένς.

Με τις συγγραφικές του συγγένειες καταπιάνονται οι Πέτρος Μάρκαρης και Βασίλης Βασιλικός. Ο Μαρής, κατά τον Μάρκαρη, κατάλαβε πολύ νωρίς τη χρησιμότητα του αστυνόμου ήρωα, απορρίπτοντας τον ντετέκτιβ. Εδώ συμπίπτει με τον Ζιλ Μεγκρέ του περίφημου Ζορζ Σιμενόν. Οι αστυνομικοί διαλεύκανσης εγκλημάτων δεν είναι εκκεντρικοί, ούτε ιδιοφυείς. Κάνουν απλά ένα επάγγελμα. Ο Μαρής διέγνωσε τη μετατροπή τού αστυνομικού σε κοινωνικό μυθιστόρημα. Ασχολήθηκε με την ολιγάριθμη εκείνη τάξη που, αποκομμένη από την υπόλοιπη κοινωνία, επιβλήθηκε μεταπολεμικά έχοντας εξαργυρώσει τη συνεργασία με τους Γερμανούς. Ο Μάρκαρης περιορίζει την ομοιότητα Σιμενόν – Μαρή μόνο στους Μεγκρέ – Μπέκα. Από κει και πέρα ισχυρίζεται ότι ο Γάλλος είναι ο συγγραφέας των μικροαστών και ο Μαρής των νεόπλουτων μεγαλοαστών.

Είναι γεγονός, λέει συγκαταβατικά ο Βασίλης Βασιλικός, ότι ελλείψει προηγούμενης βιβλιογραφίας ο Μαρής έπρεπε να τα ανακαλύψει όλα από την αρχή. Ο δεξιόστροφος Σιμενόν και ο πρώην αντάρτης Μαρής είχαν κοινά σημεία και πολλές αποκλίσεις. Οι θεμελιώδεις ήταν πάνω στον υπαρξισμό του Σιμενόν που αναζητούσε τον «γυμνό άνθρωπο», ενώ από την άλλη ο Μαρής ήταν «το φτερό στον άνεμο». Ο συγγραφέας που συμπάσχει και παθιάζεται.

Το 1969, σε μια συνέντευξή του στην «Απογευματινή», ο Μαρής δίνει ορισμένα κλειδιά για την προσέγγιση του έργου του. Μιλά για το πλησίασμα της ζωώδους αλήθειας μέσα από το πρόσχημα της αστυνομικής πλοκής και τη σύμβαση του αστυνομικού πλαισίου. Ο Νίκος Μπακουνάκης προσδιορίζει τα χαρακτηριστικά του έργου του Μαρή το οποίο κατατάσσει στο είδος του μυθιστορήματος – επιφυλλίδας (roman feuilleton). Το είδος που επινοήθηκε τον 19ο αιώνα από εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας, με σκοπό τη διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού. Η περίφημη «ευκολία» στο γράψιμο δεν είναι προχειρότητα, λέει. Είναι η προσαρμογή στις 24ωρες σχεδόν συνθήκες εργασίας.