Το λάβαρο που σπέρνει τον τρόμο σε όλο τον πλανήτη

Στην πρώτη της σημαντική δημόσια εμφάνιση, σε ένα βίντεο τον Οκτώβριο του 2006, ούτε πολύ «περιποιημένη» ήταν ούτε έκλεβε την παράσταση. Το σκούρο ύφασμα με τα άσπρα αραβικά γράμματα απλώς μισοφαινόταν, πίσω από μια ανθρώπινη φιγούρα με ψηφιακά παραμορφωμένο πρόσωπο και με αναγγελία πολύ σημαντικότερη από άλλη μια σημαία τζιχαντιστών: την ίδρυση βάσει σχεδίου του Αμπού Μουσάμπ αλ Ζαρκάουι, αλλοτινού ηγέτη μιας σουνιτικής τρομοκρατικής οργάνωσης και κατοπινού συνομιλητή των ηγετών της Αλ Κάιντα, του τρομερού Ισλαμικού Κράτους. Λίγους μήνες αργότερα η σημαία θα έπαιρνε την οριστική μορφή της αφού στο μεταξύ πολλοί είχαν μπερδευτεί για την επιλογή του όρου «κράτος» αντί «εμιράτο» ή για τον ασαφή ρόλο του «ηγέτη των πιστών» που αποδιδόταν σε κάποιον Αμπού Ουμάρ αλ Μπαγκνταντί. Οπως και να έχει, το μουντό μαύρο χρώμα της θα οριστικοποιούνταν. Θα συνοδευόταν από έναν άσπρο κύκλο στη μέση, παρμένο υποτίθεται από μια σφραγίδα του Μωάμεθ, αλλά και από τη λευκή επιγραφή «δεν υπάρχει άλλος Θεός από τον Αλλάχ», σκόπιμα κακογραμμένη ώστε να θυμίζει εποχές προ photoshop. Το καλοκαίρι του 2014, πασίγνωστη πια, θα εμφανιζόταν στο παράθυρο ενός σπιτιού στο Νιου Τζέρσι. Ηταν πια ικανή να προκαλέσει με την εμφάνισή της την επέμβαση της αστυνομίας.

Αρχίζοντας από αυτό το περιστατικό, το «ISIS, η Αποκάλυψη» του Γουίλιαμ ΜακΚάντς, διευθυντή του προγράμματος του Ινστιτούτου Brookings για τις σχέσεις των ΗΠΑ με τον ισλαμικό κόσμο, παρακολουθεί διακριτικά την ιστορία της σημαίας του Ισλαμικού Κράτους και απαντά σε ερωτήματα για το πώς αυτό επεκτάθηκε παρά τους ενδοιασμούς του Οσάμα μπιν Λάντεν, για την κτηνωδία του ή για τους ισχυρισμούς του ότι εκπληρώνει κάποια προφητεία. Την επιστρατεύει μάλλον, σαν νήμα εκτεινόμενο από το ένδοξο παρελθόν μέχρι το παρόν: σύμφωνα με το ίδιο το ISIS λ.χ., η σφραγίδα του Προφήτη που απεικονίζεται στη σημαία ήταν ένα σύμβολο εξουσίας των χαλίφηδων, για αυτό και οι ηγέτες του ζητούσαν από τον Θεό να την καταστήσει τη μοναδική των μουσουλμάνων. Ο ΜακΚάντς τη βλέπει να πέφτει το 2010 με την αποδυνάμωση της οργάνωσης. Να ξανασηκώνεται το 2011 με την αμερικανική αποχώρηση από το Ιράκ. Θεαματικότερη εμφάνισή της θεωρεί την 11η Σεπτεμβρίου 2012 όταν ανέμιζε έξω από πρεσβείες των ΗΠΑ, σε διαδηλώσεις κατά του βίντεο «Η αληθινή ζωή του Μωάμεθ». Και όταν τον Ιούνιο του 2014 χίλιοι μαχητές έμπαιναν στη Μοσούλη, ακούει τον εκπρόσωπο του Ισλαμικού Κράτους να δηλώνει ότι «κάτω από τη σκιά της τα τείχη των τυράννων κείτονται σε ερείπια».

Δεν είναι και λίγα όσα χτίζονται σε έναν τέτοιο αφηγηματικό σκελετό. Οι πρώτες επαφές του Αλ Ζαρκάουι με την επιφυλακτική Αλ Κάιντα για τη δημιουργία του ιρακινού παρακλαδιού της που εν όψει της Αποκάλυψης θα αναβίωνε το χαλιφάτο της Βαγδάτης, αναλύονται επαρκώς. Η εσκεμμένη αμφισημία του πρώτου διοικητή του ISIS Αμπού Αγιούμπ αλ Μάσρι για τη φύση του, καθώς και οι βασικές αρχές ή οι αλλαγές στην καθημερινότητα στα ελεγχόμενα εδάφη σε Συρία και Ιράκ (οι σιίτες είναι άπιστοι, οι χριστιανοί και οι εβραίοι οφείλουν φόρο, η δορυφορική τηλεόραση ή τα ακάλυπτα γυναικεία πρόσωπα απαγορεύονται, οι πινακίδες αλλάζουν προς το «ισλαμικότερο»), επίσης. Παραθέτοντας ποινές όπως οι αποκεφαλισμοί και οι λιθοβολισμοί, μοιάζει να έχει δίκιο ο συγγραφέας συμπεραίνοντας ότι το Ισλαμικό Κράτος «μεταμφίεζε την τρομοκρατία που ασκούσε ντύνοντάς τη με θρησκευτικό μανδύα». Μιλώντας για αποτυχίες συνεργατών του, φαίνεται χρήσιμη η παρατήρηση ότι θα μπορούσε να τις αποδώσει σε μειωμένη χρήση βίας. Στο δε θέμα της Συρίας, ταυτίζεται με μια άποψη μάλλον γνωστή: «Το Ισλαμικό Κράτος είχε πλέον ένα τεράστιο απόθεμα χρημάτων από πετρελαιοπηγές που είχε καταλάβει, φόρους και πλιάτσικο και διοικούσε την επικράτειά του χωρίς αντίπαλο» εξηγεί. «Οι σουνίτες αντίπαλοί του ήταν αποδυναμωμένοι και ο πρόεδρος Ασαντ έκανε τα στραβά μάτια, αφήνοντάς το μετά χαράς να απειλεί τους εξωτερικούς και εσωτερικούς του εχθρούς από τη στιγμή που δεν απειλούσε τον ίδιο».

Η Δύση κατοικεί αλλού

Οταν όμως το πράγμα φτάνει στην Αραβική Ανοιξη, δεν είναι τόσο βέβαιο, όπως σχεδόν υπονοείται, ότι των πολιτικών αιτημάτων υπερτερούσαν διαδόσεις του στυλ «ο Μουμπάρακ ήταν στην πραγματικότητα ο Αντίχριστος». Ούτε επαρκεί ένα δημοσκοπικό εύρημα που ήθελε τους μισούς Αραβες να πιστεύουν το 2012 ότι «ο μουσουλμάνος μεσσίας θα εμφανιζόταν από μέρα σε μέρα». Το κοινωνικής υφής αίνιγμα της στρατολόγησης νέων ανδρών και γυναικών δεν εξηγείται μόνο με όρους μεταφυσικής γοητείας της βίας ούτε φτάνει να ειπωθεί πως το Ισλαμικό Κράτος «ενισχύθηκε από την εισροή ξένων μαχητών στη Συρία, πολλοί από τους οποίους αναζητούσαν έναν ρόλο στην παράσταση του Τέλους του Κόσμου». Τα παραπάνω, συνδυασμένα με αναφορές περί τριβών μεταξύ της Αλ Κάιντα, του ISIS ή και των απλών μουσουλμάνων, εξαντλητικά τεκμηριωμένες με επιστολές στελεχών ή σχόλια από φόρουμ τζιχαντιστών, παρουσιάζουν το Ισλάμ σαν μια μεγάλη δυσλειτουργική οικογένεια, με θανάσιμη έγνοια για θρησκειολογικά ζητήματα. Η Δύση, από την άλλη, χωρίς κάποια σημαντική αλληλεπίδραση, φαίνεται να κατοικεί σε άλλον πλανήτη. Οταν εμφανίζεται, το κάνει με τη μορφή μιας αποτελεσματικής αεροπορικής επιδρομής των ΗΠΑ, που εξοντώνει πότε τον Αλ Ζαρκάουι πότε τον Αλ Μάσρι, άλλοτε τον Ναΐφ αλ Καχτάνι (υπεύθυνο του επιδραστικού περιοδικού «Ηχώ των Μαχών») και κάποτε τον (συνάδελφό του στην «Εμπνευση») Σαμίρ Καν.