Η Αν Ενράιτ (1962-) είναι η κατεξοχήν σύγχρονη συγγραφέας –περισσότερο κι από τον Τζόναθαν Φράνζεν –που δεν μπορεί και δεν θέλει να σπάσει τα δεσμά της αγίας οικογένειας. Το γνωρίζαμε από το μυθιστόρημά της «Η συγκέντρωση» που απέσπασε το βραβείο Μπούκερ και από το ακόμη καλύτερό της –κατά την ταπεινή μου άποψη –«Το ξεχασμένο βαλς» (όλα από τις εκδόσεις Καστανιώτη). Στα βιβλία της οι οικογενειακοί δεσμοί ανατέμνονται με χιούμορ και συμπάθεια, με κατανόηση και απέχθεια, με συναίσθηση της δύναμης του αίματος και του καταφυγίου που συνιστά η οικογένεια σε έναν διαρκώς πιο περίπλοκο κόσμο. Στον αντίποδα της κοινωνικής ανθρωπολογίας, η Ενράιτ σκύβει σε ό,τι πιο οικείο, κοντινό και γνώριμο διαθέτουμε για να καταδείξει ότι δεν χρειάζεται ν’ αναζητήσουμε άγνωστες φυλές με περίεργα έθιμα κάπου στους Τροπικούς προκειμένου η πρώτη ύλη της έρευνάς μας να αποκτήσει ενδιαφέρον. Οτι ο κόσμος μας μετασχηματίζεται έτσι κι αλλιώς με ραγδαίους ρυθμούς και ότι ο σύγχρονος άνθρωπος κινείται σπασμωδικά μεταξύ του νέου και του παλιού, του κοινότοπου και του εξωτικού, του εαυτού και του άλλου. Μόνη σταθερά παραμένει η οικογένεια με την απορροφητική της δύναμη και την προστατευτική της ικανότητα. Οπως ίσως και στον Τολστόι, η οικογενειακή ευτυχία απορροφά την Ενράιτ με ενδιαφέροντες τρόπους και η οικογενειακή δυστυχία με ακόμη πιο ενδιαφέροντες.

Τα Χριστούγεννα

Ολα τα πιο πάνω ισχύουν κατά κόρον για το τελευταίο της μυθιστόρημα «Ο χορταριασμένος δρόμος». Εχουμε άλλη μια μεγάλη –τυπικά καθολική –ιρλανδική οικογένεια που θα συγκεντρωθεί από τα πέρατα του κόσμου στο πατρικό της, στην κομητεία Κλερ της Δυτικής Ιρλανδίας, για να γιορτάσει τα Χριστούγεννα. Οικοδέσποινα η μοναχική ηλικιωμένη μητέρα, η Ρόζαλιν, που νιώθει εγκαταλειμμένη, πάσχει από προϊούσα άνοια και παραπονιέται γιατί τα παιδιά της δεν ασχολούνται μαζί της, θέλοντας εγωιστικά να ρουφήξει και την τελευταία ικμάδα ζωτικότητάς τους. Καταφθάνουν κατά σειρά: από την Αμερική ο Νταν, ο μεγαλύτερος και αγαπημένος τής Ρόζαλιν, παρ’ ολίγον ιερέας, γκέι και στα πρόθυρα του ομόφυλου γάμου. Από τη γειτονική πόλη η Κονστάνς, εύπορη μητέρα τριών παιδιών και σύζυγος εργολάβου. Μέσω Δουβλίνου από το Μάλι της Αφρικής, όπου εργάζεται με μη κυβερνητικές οργανώσεις, ο Εμετ. Κι από το ίδιο το Δουβλίνο η όμορφη της οικογένειας, η μάλλον αποτυχημένη ηθοποιός Χάνα, που προσπαθεί να συμβιβαστεί με τον νέο της ρόλο ως μητέρας. Καταφθάνουν επίσης σύζυγοι κι εγγόνια, συγκροτώντας ένα σύνολο που θα αντιπαλέψει συμπάθειες και αντιπάθειες, μνήμες και λησμονιά, το αναπόφευκτο πέρασμα του χρόνου και τους ραγδαίους μετασχηματισμούς που υφίσταται το ιρλανδικό τοπίο υπό την επήρεια της έντονης οικιστικής και όχι μόνο ανάπτυξης.

Στο πρώτο από τα δύο μέρη του βιβλίου, με τίτλο «Αναχώρηση», δίνονται αυθαίρετα (χρονικά και τοπικά) και όχι κατ’ ανάγκην σημαντικά επεισόδια από τη ζωή των τεσσάρων παιδιών και της μητέρας τους. Μέσω ενός ελεύθερου πλάγιου λόγου πολύ κοντά στην τεχνική της συνειδησιακής ροής, μαθαίνουμε πολλά και ποικίλα για την πρώιμη οικογενειακή ζωή τους, για τις ερωτικές τους δραστηριότητες, για τους συγγενείς και, σε έναν επάλληλο κύκλο, για την ίδια τη χώρα. Η Ενράιτ ανατέμνει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και την εξέλιξη της προσωπικότητάς τους πάντα σε συνάφεια με το ευρύτερο «οικοσύστημα» της οικογένειας. Κατ’ ουσίαν τίποτα σημαντικό δεν έχει συμβεί στις ασήμαντες ζωές τους, μεταξύ άλλων γιατί η συγκεκριμένη φαμίλια ούτε διακεκριμένη υπήρξε ούτε έμαθε να πετυχαίνει στη ζωή με κάθε κόστος. Η αγροτική Ιρλανδία, όπως και κάθε αγροτική κοινωνία, μας λέει η συγγραφέας, έμαθε να υποτάσσεται σε ένα καθεστώς σταθερότητας και να προσαρμόζεται στους φυσικούς κύκλους. Ετσι τα μέλη της δεν έμαθαν ποτέ λ.χ. να βγάζουν λεφτά και αν και έχουν ξανοιχτεί στον μεγάλο κόσμο –στο Δουβλίνο και στη Νέα Υόρκη, στο Μπανγκλαντές και στο Τορόντο -, είναι δεμένα με τη γη και το σόι τους με περισσότερους από έναν αταβιστικούς τρόπους.

Τίποτα δραματικό

Στο δεύτερο μέρος, υπό τον τίτλο «Επιστροφή» που θα μπορούσε να είναι και τίτλος του βιβλίου, οι ξεχωριστές αυτές ανθρώπινες μονάδες τίθενται σε αλληλεπενέργεια. Οπως θα μπορούσε εύκολα να εικάσει κανείς, η οικογενειακή συγκέντρωση δεν πάει και τόσο καλά. Τα αδέλφια έχουν μείνει στα παιδικά τους στερεότυπα, η ζωή των άλλων τους διαφεύγει, πικρίες έχουν συσσωρευτεί και η οικογενειακή ευτυχία –αν ποτέ υπήρξε κάτι τέτοιο –είναι δύσκολο να επανεφευρεθεί υπό νέους όρους. Η οικειότητα υφίσταται βεβαίως, αλλά όλα γύρω τους και μέσα τους είναι τώρα διαφορετικά. Η ίδια η Ρόζαλιν θα αποδράσει το βράδυ των Χριστουγέννων και θα χαθεί στον «Χορταριασμένο δρόμο», σε ένα από τα ωραιότερα τοπία του κόσμου όπως μπορώ κι εγώ να βεβαιώσω, ίσως υποσυνείδητα για να προσελκύσει το ενδιαφέρον των άλλων επάνω της. Ωστόσο τίποτα δραματικό δεν θα συμβεί εντέλει. Τα παιδιά της θα την ξαναβρούν, θα νοσηλευθεί σε νοσοκομείο, θα οδηγήσει ξανά το παλιό Σιτροέν της και θα συγκατοικήσει με την κόρη της, την Κονστάνς. Ενα ένα τα αδέλφια θα επιστρέψουν στο ενδιαίτημά τους σαν τίποτα να μη συνέβη (και όντως τίποτα δεν συνέβη). Μόνο η ανάμνηση της οικογένειας θα απομείνει, περισσότερο σαν απολίθωμα παρελθούσας γεωλογικής περιόδου παρά ως ζωντανός οργανισμός.

Βιβλίο χωρίς πλοκή

Σημασία έχει να φωτίζουμε τα μικρά, τα καθημερινά

Οι δύσπιστοι θα αναρωτηθούν ασφαλώς προς τι ένα βιβλίο όπου τίποτα δεν συμβαίνει. Αν μπορούσα να μπω στο μυαλό της Ενράιτ, θα απαντούσα «γιατί έτσι είναι η πραγματική ζωή». Η πλοκή είναι μια κουταμάρα, μας λέει η συγγραφέας, ειδικά αν δεις τα γεγονότα στη μακρά τους διάρκεια, χρησιμοποιώντας δηλαδή ως μονάδα μέτρησης την ίδια τη ζωή. Σημασία έχει να φωτίζουμε τα μικρά, τα απλά και τα καθημερινά. Ετσι κι αλλιώς γίνονται τόσο πολλά εκεί έξω – πείνα, φονικά και δυστυχία, όπως θα έλεγε ο «τριτοκοσμικός» Εμετ – που τα δικά μας είναι πολύ μικρά για να τους αντιπαρατεθούν. Οι μεγάλοι μετασχηματισμοί συμβαίνουν ερήμην μας. Με περισσή λοιπόν αυτοπεποίθηση και αρκετές δόσεις (αυτο)σαρκασμού η συγγραφέας σαλπάρει για να ανατμήσει την ίδια της την κοινωνία, χρησιμοποιώντας την οικογένεια ως στοιχειώδη μονάδα. Καθώς διαθέτει έναν ασυνήθιστο συνδυασμό ταλέντων – παρατηρητικότητα, σαρκασμό, ισορροπημένη δοσολογία λυρισμού και νατουραλισμού, αιφνιδιασμό του αναγνώστη με εικόνες και απρόσμενους προσδιορισμούς – τα καταφέρνει εξαιρετικά καλά, ακόμη κι αν μας αφήνει με το αίσθημα ότι το ίδιο έχει ξανακάνει στα προηγούμενα βιβλία της.

Anne Enright

Ο χορταριασμένος δρόμος

Mτφ. Αντώνης Καλοκύρης

Εκδ. Καστανιώτης 2015, σελ. 354

Τιμή: 17 ευρώ

Τελευταία Νέα