Πριν από αρκετά χρόνια είχα δημοσιεύσει στο περιοδικό «Διαβάζω» που χάθηκε κι αυτό και η σημαντική προσφορά του μέσα στη δίνη της οικονομικής αλλά κυρίως της πνευματικής κρίσης. Διότι χρήζει βαθιάς και εμπεριστατωμένης έρευνας το σπάνιο αυτό διεθνώς φαινόμενο έως τώρα – ο κανόνας έλεγε πως σε μεγάλες περιόδους οικονομικής κρίσης ανθούσε ο πολιτισμός. Δεν χρειάζεται να αναφερθώ, πιστεύω, στο ατράνταχτο επιχείρημα πως μέσα στην Τουρκοκρατία ή στη Βενετοκρατία, η δούλη Ελλάδα και υποταγμένη σε φεουδαλικά και καθολικά καυδιανά δίκρανα συσσώρευσε αριστουργήματα ποιητικού και αφηγηματικού λόγου, αλλά και προφορικές παραδόσεις που καταγράφουν μια εκπληκτική γλωσσική περιουσία. Σημειώνω πως το εξαίσιο λεξικό του Κουμανούδη «Των λέξεων υπό των λογίων πλασθεισών μετά το 1453»! καταγράφει δεκάδες χιλιάδες νέες λέξεις που δεν υπάρχουν γιατί δεν είχαν δημιουργηθεί στα αρχαιοελληνικά, ελληνιστικά και βυζαντινά λεξικά.

Τι σημαίνει αυτό; Πως μέσα στην τραγωδία του, οικονομική, πολιτική ο Νεοέλληνας σκάβει ένδον, ορίζει και ορίζεται μέσα στο γεωγραφικό παγιδευμένο από εχθρούς τοπίο με την καταφυγή στη γλώσσα. Δεν χρειάζεται, τουλάχιστον για τους μυημένους, να αναφερθώ και στον γλωσσικό πακτωλό που σωρεύει στο πολύτομο πολύτιμο λεξικό του ο Εμμανουήλ Κριαράς με κύριο πλούτο τη μεσαιωνική γλωσσική προίκα.

Ελεγα λοιπόν πριν από χρόνια στο «Διαβάζω» πως μία από τις πλέον τραυματικά τραγικές ελλείψεις της παιδείας μας, σχεδόν αναπηρίες, ήταν η απουσία λεξικών και εγχειριδίων σχετικά με τον πολιτισμό ως εργαλείου της εκπαιδευτικής πράξης. Φωνή βοώντος.

Πέρα από τη χρηστική «Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας» του Λίνου Πολίτη, δεν έγινε προσπάθεια να διοχετευτεί στο θρανίο των ελλήνων μαθητών και «Ιστορία» του Δημαρά και του Βίττι. Δεν δόθηκε έστω μια ευκαιρία να εμπλουτιστούν οι σχολικές βιβλιοθήκες με το τεράστιο έργο που συνέλεξε από περιοδικά και εφημερίδες πάνω στη λογοτεχνία ο Αλέξανδρος Αργυρίου.

Ανάλογη έλλειψη, εγκληματική, σημειώνεται από την απουσία μιας «Ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου». Ούτε η θεμελιώδης του δασκάλου μου Γιάννη Σιδέρη ούτε η συλλεκτική, που έγινε με την εποπτεία μου, της Εκδοτικής Αθηνών με συντάκτες άκρως ειδικούς, Πούχνερ, Ευαγγελάτο, Παπανδρέου, Σπάθη, Μαυρομούστακο, Τσάτσου κ.τ.λ. έφτασαν ποτέ στις σχολικές αίθουσες ή στις βιβλιοθήκες.

Μήπως όμως υπάρχει ένα εγχειρίδιο για τη νεοελληνική αρχιτεκτονική μετ’ εικόνων; Πού είναι οι ενότητες για τη λαϊκή αρχιτεκτονική, τη νεοκλασική, την αστική, τη μοντέρνα, τη μεταμοντέρνα που δείγματά της υπάρχουν δίπλα μας, κυρίως στον αρχιτεκτονικό πλουραλισμό της Αθήνας;

Υπάρχει εν χρήσει στην εκπαίδευση ένα εγχειρίδιο ιστορίας του χορού από τους παραδοσιακούς (με τον απίστευτο πλούτο τους), το κλασικό μπαλέτο, τον εξπρεσιονισμό έως την προσφορά της Κούλας Πράτσικα, της Δόρας Στράτου, της Ραλλούς Μάνου και του Χοροδράματος, της μεγάλης Ζουζούς Νικολούδη;

Και που να φτάνει έως τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, τη Σοφία Σπυράτου, τον Λομμέλ, τη Μελετοπούλου, τον Ρήγο, τον Ευαγγελινό και μια σπουδαία ομάδα νεοτέρων;

Αλλά μήπως υπάρχει ένα εγχειρίδιο νεοελληνικής ιστορίας της μουσικής; Από τον Μάντζαρο – Χαλκιόπουλο και τον Σαμάρα έως τον Χατζιδάκι, τον Θεοδωράκη, τον Μαρκόπουλο, τον Λεοντή, τον Ξαρχάκο, έως τον Σπανό, τον Χατζηνάσιο, τον Κραουνάκη, τον Λοΐζο, τον Λάγιο, τον Τσαγκάρη, τον Χριστιανάκη, τον Βόμβολο, τον Σπανουδάκη, την Καραΐνδου. Η δόξα των ελλήνων συνθετών από τον Καλομοίρη, τον Ευαγγελάτο, τον Βάρβογλη, τον Παπαϊωάννου, τον Δραγατάκη, τον Ξένο, τον Καζάσογλου, τον Ριάδη, τον Αδάμη οφείλεται εκτός των άλλων και στη μελοποίηση αρχαίας και νέας ελληνικής ποίησης.

Και εδώ σήμερα θα σταθμεύσω σε μια συγκλονιστική προσφορά που έφτασε στα χέρια μου.

Γνώριζα την εκπαιδευτική προσφορά της Λίτσας Λεμπέση ως καθηγήτριας και αργότερα ως εκπαιδευτικής συμβούλου μουσικής. Γνώριζα και την ώριμη ποιητική της σοδειά.

Τώρα όμως μένω άναυδος μπροστά στο έργο υποδομής που έχει με αυτό προικίσει την ελληνική πνευματική αγορά και βεβαίως τη σχολική πράξη –και όχι μόνο –αλλά και όλα τα χορωδιακά σχολικά ή ερασιτεχνικά ή επαγγελματικά σύνολα.

Αρχίζω με το εκπληκτικά εξαντλητικό πόνημά της: «Μουσική εμπνευσμένη από την αρχαία Ελλάδα και τη λογοτεχνία – Ελληνες και ξένοι συνθέτες» (Εκδόσεις Παπαγρηγορίου – Νάκας).

Η Λεμπέση μετά τον πρόλογο και τα μεθοδολογικά της προβλήματα συγκροτεί το βιβλίο ακολουθώντας την αλφαβητική σειρά. Στην πρώτη ενότητα καταλογογραφεί αρχαίους συγγραφείς που έτυχαν μελοποίησης από έλληνες και ξένους συνθέτες. Ετσι, π.χ., για τον «Οιδίποδα Τύραννο» αναφέρει τους συνθέτες Απέργη, Αργυρό, Αστρινίδη, Βαλτετσιώτη, Βασιλειάδη, Βρόντο, Δήμα, Θεοδωράκη, Καρατζά, Κατσαρό, Κυπουργό, Κουρουπό, Κωνσταντινίδη, Μιμίκο, Μιχαηλίδη, Παπαδημητρίου, Παπαϊωάννου, Τσουπάκη, Χάλαρη, Χρήστου, Χριστοδουλίδη και τους ξένους: Γκαμπριέλι, Ενέσκου, Ιλίνσκι, Λεονκαβάλο, Λουλί, Μουσόργκσκι, Μπεκ, Ντελβινκούρ, Ορφ, Πέιν, Πέρσελ, Πιτσέτι, Σίλινγκς, Στραβίνσκι, Τιριέ, Τσίρνατζ –ενδεικτικά μόνο αποσπώ ένα λήμμα.

Στις 120 σελίδες του πρώτου μέρους περνάνε πάνω από 600 αρχαίοι συγγραφείς που μελοποιήθηκαν και στο δεύτερο μέρος η συγκομιδή περιέχει νεοέλληνες συγγραφείς που μελοποιήθηκαν από τον Ευάγγελο Αβέρωφ έως τον Μπάμπη Αννινο και από τον Σπεράντζα έως τον Ταχτσή και τον Ευγένιο Τριβιζά στην Ιωάννα Τσάτσου και τον «Ροδολίνο» του Τρωίλου.

Το τρίτο μέρος του πονήματος της Λεμπέση καταγράφει συνθέσεις ελλήνων και ξένων συνθετών που εμπνέονται από ξένους λογοτέχνες, από τον Αλμπι και τον Ανούιγ στον Απολινέρ και από τον Γκαίτε στον Δάντη και βέβαια τον Σαίξπηρ (31 έλληνες συνθέτες, 117 ξένοι συνθέτες!).

Σε άλλο βιβλίο της καταλογογραφεί με πληρότητα στοιχείων τη μουσική που έγραψαν έλληνες συνθέτες για παραστάσεις θεατρικών έργων πρόζας (1960-1980), ελληνικών και ξένων. Πάνω από 1.400 έργα από τους «Ορνιθες» του Χατζιδάκι έως τη «Μήδεια» του Δραγατάκη, τον «Καποδίστρια» του Θεοδωράκη, έως τον «Πειρασμό» του Ξαρχάκου, την «Ανάκριση» του Μαμαγκάκη, τους «Χωριάτες» του Σφέτσα, τον «Ορέστη» του Μικρούτσικου, τον «Χριστό πάσχοντα» του Χριστοδουλίδη, στον «Φίγκαρο» του Πλέσσα, τους «Επιτρέποντες» του Μαρκόπουλου, τον «Νασρεντίν» του Κραουνάκη, τον «Λήσταρχο Νταβέλη» του Λεοντή.

Αλλά ακάθεκτη η Λεμπέση μάς βομβαρδίζει και μας ευφραίνει. «Επτανήσιοι ποιητές μελοποιημένοι από συνθέτες»! Εδώ παρατίθενται και οι παρτιτούρες. Λασκαράτος, Βαλαωρίτης, Σολωμός, Κάλβος, Μαρκοράς κ.λπ. με συνθέτες από τον Θ. Αντωνίου και τον Καζάσογλου έως τον Μάντζαρη, τον Μαρκόπουλο, τον Θ. Σπάθη και τον Χαλιάσα έως τον Γ. Πλάτωνα και τον Χατζιδάκι.

Και η τελευταία έκπληξη της Λεμπέση. Μια ανθολογία 250 σελίδων όπου συγκεντρώνονται αναφορές στα δημοτικά τραγούδια φυτών, δέντρων και λουλουδιών.

Και το κλου: Κατάλογος ελλήνων και ξένων συνθετών που μελοποίησαν στίχους που αναφέρονται σε φυτά, δέντρα και λουλούδια από τον Προκόφιεφ και τον Βίλα Λόμπος έως τον Χίντεμιθ και από τον Αλέκο Αινιάν και τον Αττίκ έως τον Δημ. Παπαδημητρίου και τον Χουλιαρά.

Και το κλου των κλου: ένας τόμος 300 σελίδων όπου συγκεντρώνονται λέξεις και ήχοι μουσικοί στο έργο του Γιάννη Ρίτσου!

Σε τρεις συνεχείς προεκλογικές περιόδους στα πάνελ δεν ακούστηκε ούτε η λέξη πολιτισμός. Αυτή η σιωπή είναι ένα γερό ράπισμα στην παρειά της Λεμπέση και των άλλων ταμένων αυτού του τόπου.

Λίτσα Λεμπέση

Μουσική εμπνευσμένη από την αρχαία Ελλάδα και τη

λογοτεχνία

Εκδ. Παπαγρηγορίου – Νάκας, 2015

Σελ. 498

Τιμή: 25 ευρώ

Λίτσα Λεμπέση

Επτανήσιοι ποιητές μελοποιημένοι από συνθέτες

Εκδ. Μανδραγόρας, 2015, σελ. 100

Τιμή: 8,50 ευρώ

Λίτσα Λεμπέση

Φυτά, δέντρα και λουλούδια στα δημοτικά τραγούδια

Εκδ. Μανδραγόρας, 2015, σελ. 272

Τιμή: 13 ευρώ

Λίτσα Λεμπέση

Η μουσική και οι ήχοι στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου

Εκδ. Μανδραγόρας, 2013, σελ. 317

Τιμή: 16 ευρώ