Καταλανοί, όπως λέμε… Ελληνες

Ο Εουζέμπι Αγένσα είναι, θα λέγαμε, ο σύνδεσμος της Ελλάδας με την Καταλωνία. Ενας άνθρωπος που με το έργο του έχει βάλει σκοπό να αναδείξει τις πτυχές μιας σχέσης άγνωστης στους περισσότερους κι όμως απόλυτα υπαρκτής. Μιας σχέσης που δεν ήταν πάντα ανέφελη αλλά είχε τις πολύ δυνατές στιγμές της και υπήρξε πηγή έμπνευσης για επιστήμονες, πολιτικούς και καλλιτέχνες.

Οταν ήταν διευθυντής του Ινστιτούτου Θερβάντες στην Αθήνα (μέχρι το 2012), κάποιοι του είχαν προσάψει ότι ασκεί περισσότερο καταλανική παρά ισπανική πολιτική. Ο ίδιος δεν το αρνείται, αλλά το δικαιολογεί: όπως το Θερβάντες του Μαρόκου είναι φυσικό να συνδέεται περισσότερο με την Ανδαλουσία, έτσι και το Θερβάντες της Αθήνας είναι φυσικό να συνδέεται με την Καταλωνία, λέει. Γιατί όμως;

Γιατί η Καταλωνία, λέει στο «Βιβλιοδρόμιο», η οποία βρίσκεται στο δυτικό άκρο της μεσογειακής λεκάνης, ακριβώς μετά τις γαλλικές μεσογειακές ακτές, είχε συχνά στρέψει το ενδιαφέρον της προς την υπόλοιπη Μεσόγειο, αντίθετα με την υπόλοιπη Ισπανία που είτε κοιτούσε προς Βορρά είτε έστρεφε το ενδιαφέρον της προς την Αμερική, όπως έκανε την εποχή του Κολόμβου. Οι Καταλανοί, τουλάχιστον δύο φορές στην ιστορία τους, έστρεψαν το βλέμμα προς Ανατολάς.

Η μύηση

Η πρώτη ήταν τον 14ο αι., όταν ως «συνέταιροι» του στέμματος της Αραγώνας έφτασαν μέχρι τα μέρη μας και κατέλαβαν την Αθήνα. Ενας βασιλιάς αυτής της περιόδου, ο Πέτρος Δ’ ο Τελετουργικός, έγραψε και το πρώτο γνωστό εγκώμιο των τελευταίων αιώνων για την Ακρόπολη σαν, κατά κάποιον τρόπο, να προοικονομούσε την Αναγέννηση. Κατόπιν οι Καταλανοί περιέπεσαν σε παρακμή, επικράτησε το βασίλειο της Καστίλλης. Η δεύτερη περίοδος που έστρεψαν το βλέμμα τους ανατολικά ήταν, αυτή τη φορά, όχι για να κατακτήσουν, αλλά για να εμπνευστούν από τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό και να στήσουν πάνω στο ουμανιστικό του περιεχόμενο την υπόθεση του δικού τους εθνικισμού. Είναι ο 19ος αιώνας που έχει να παρουσιάσει μεγάλες επιρροές των Καταλανών από την αρχαία Ελλάδα, σε όλους τους τομείς των επιστημών και των τεχνών, κυρίως πάντως στην ποίηση και τη γλυπτική. Οι Καταλανοί θυμήθηκαν ότι στην περιοχή της Ζιρόνα, στο βορειοανατολικό άκρο της Ισπανίας (και της Καταλωνίας), υπάρχει η Αμπούριας, δηλαδή το Εμπόριον, προωθημένο αρχαιοελληνικό λιμάνι (αποικία των Φωκαέων της Μασσαλίας) που έδινε τον τόνο σε όλη την οικονομική ζωή της περιοχής. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως, μεταξύ άλλων, το φθινόπωρο του 1909, και ένα ελληνικό άγαλμα του Ασκληπιού του 2ου αι. π.Χ., φτιαγμένου από κράμα πεντελικού και παριανού μαρμάρου. Αυτό έδωσε νέα ώθηση στην αναζήτηση ελληνικών ριζών στην πολιτισμική ταυτότητα των Καταλανών που, τις δύο – τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι., έφτιαξαν ένα πολύ ζωηρό πνευματικό κίνημα, το Noucentisme, βασισμένο σε αυτές ακριβώς τις ρίζες. Υπάρχει ένα κείμενο στα τέλη του 19ου αι., που έχει τίτλο «Μήνυμα στην Αυτού Μεγαλειότητα Γεώργιο τον Α’, βασιλιά των Ελλήνων», το οποίο θεωρείται διακήρυξη αρχών της αναγεννηθείσας Καταλωνίας, που γράφτηκε με αφορμή τον αγώνα των Κρητών να ενωθούν με την Ελλάδα. Γράφουν εκεί, μεταξύ άλλων: «Ο καταλανικός λαός μυήθηκε στον πολιτισμό από τους Ελληνες. Χάρη σ’ αυτούς δημιουργήθηκε το Εμπόριον, το πρώτο οικονομικό κέντρο που είχε ποτέ η καταλανική φυλή, αρκετά ισχυρό ώστε να θέσει υπό την επιρροή του τις πιο απομακρυσμένες περιοχές των εθνικών μας εδαφών (…) Εάν η Καταλωνία ήταν μια ανεξάρτητη χώρα, σήμερα, περισσότερο από ποτέ, θα συστρατευόταν μαζί σας, αφού, δυστυχώς για μας, ξέρουμε τόσο καλά τι σημαίνει ξένος ζυγός, που δεν μπορούμε παρά να τον μισούμε για πάντα και απ’ όπου κι αν προέρχεται, είτε είναι τουρκικός είτε χριστιανικός».

Η διάλεξη

Θα τα πει όλα αυτά ενδεχομένως ο Εουζέμπι Αγένσα και στη διάλεξή του απόψε, στο κέντρο της Αθήνας, με αφορμή την έκδοση του έργου του «Ο Κάρλες Ρίμπα και η νεοελληνική λογοτεχνία – Η Ελλάδα ως παράδειγμα εθνικής αναγέννησης στην Καταλονία» από τις εκδόσεις Εκάτη. Βιβλίο στο οποίο, μεταξύ άλλων, δημοσιεύονται για πρώτη φορά επιστολές μεταξύ του κορυφαίου καταλανού ελληνιστή Κάρλες Ρίμπα με την ελληνίδα ισπανίστρια Ιουλίδα Ιατρίδη.