Οταν ένας συγγραφέας υπάρχει στα ελληνικά γράμματα από το 1981 και έχει δώσει τόσο τεράστιο δείγμα δουλειάς σε τόσους και διαφορετικούς τομείς τι να γράψει κανείς γι’ αυτόν; Οποιαδήποτε κριτική φαίνεται εκ του ασφαλούς. Γράφεις για έναν άνθρωπο που τον έχουν γνωρίσει και αγαπήσει χιλιάδες αναγνώστες, η δική σου γνώμη είναι μία από τις χιλιάδες γι’ αυτόν που πιθανότατα δεν έχει ιδιαίτερη σημασία, ίσως φανεί μάλιστα ότι προσπαθείς εσύ να κερδίσεις κάτι από τη λάμψη του ανθρώπου για τον οποίο μιλάς.

Από την άλλη όμως σκέφτομαι ότι έχω χαρίσει λίγες αράδες σκέψεων για πάρα πολλά βιβλία –ακόμα και του ίδιου του Ξανθούλη –στο παρελθόν, αλλά ποτέ δεν του αφιέρωσα σωστά τον χρόνο και τα λόγια που αρμόζουν σε έναν άνθρωπο που επηρέασε τόσο πολύ το αναγνωστικό μου κριτήριο, ενίοτε και την ίδια τη γραφή μου. Με αφορμή το καινούργιο του βιβλίο «Την Κυριακή έχουμε γάμο», που αποτελεί ίσως την επιτομή του ύφους, των θεμάτων και του τρόπου γραφής του Ξανθούλη, θέλω να αναφέρω μερικά χαρακτηριστικά του μεγάλου αυτού για μένα δάσκαλου που με συνεπήραν και σε αυτό το βιβλίο.

1. Ο Ξανθούλης της εξωστρέφειας: Δεν είναι κάτι που το βλέπει κανείς μόνο σε αυτό το βιβλίο, το βλέπει σε οτιδήποτε σχετίζεται με τον Ξανθούλη. Δημοσιογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ενδυματολόγος, παραγωγός ραδιοφώνου και φυσικά πάντα συγγραφέας, είναι ένας άνθρωπος που θέλει και προσπαθεί να ασχολείται με πολλά και διαφορετικά πράγματα. Μεγαλώνει προς τα έξω, παίρνει συνεχώς πράγματα, τα αφομοιώνει, τα μεταλλάσσει, τα ζει και τα χρησιμοποιεί στο έργο του σαν κομμάτι της ζωής του. Παρά την ξεκάθαρη ύπαρξη πρωταγωνιστή στο βιβλίο –του μικρού δεκατριάχρονου Ιορδάνη -, το βιβλίο αυτό είναι ένας πολυπρόσωπος καμβάς. Δεκάδες πρόσωπα, μείζονος ή ήσσονος σημασίας στην υπόθεση και στη ζωή των ηρώων, παρελαύνουν και διεκδικούν τις δικές τους στιγμές, σκέψεις και πράξεις.

2. Γάμος, το θέμα του βιβλίου: Σύναξη, συγκέντρωση, ανάμεικτα συναισθήματα, απρόοπτα περιστατικά. Οι ήρωες του Ξανθούλη –όπως και ο ίδιος –δεν ενδοσκοπούν, εξωτερικεύουν. Βγάζουν στο φως μυστικά, ελαττώματα, συναισθήματα με τρόπο πανηγυρικό και εύθυμο, ακόμα και ιλαροτραγικό, όπως αξίζει σε έναν γάμο της ελληνικής επαρχίας. Ο Ξανθούλης είναι από τους ελάχιστους έλληνες συγγραφείς –αν όχι ο μόνος –που μπορούν να παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα δράματα ζωής σαν μια οπερέτα. Ακόμα και οι τραγικοί του ήρωες προκαλούν τη μοίρα τους, τη θυμηδία και το γέλιο του αναγνώστη. Η ζωή είναι πολύ μικρή για να την παίρνουμε στα σοβαρά και ο ηλικιωμένος πια ήρωας Ιορδάνης στο βιβλίο το έχει κατανοήσει καλά. Αυτή την ιλαροτραγική πλευρά της ζωής λίγοι συγγραφείς την έχουν αναδείξει με επιτυχία και όχι τυχαία, οι περισσότεροι έχουν άμεση σχέση με το θέατρο όπως ο Μποστ και ο Ντάριο Φο.

3. Ο Ξανθούλης των αναπάντεχων επιθέτων και μεταφορών: Η εξωστρέφεια δεν χαρακτηρίζει μόνο την πλοκή και τα πρόσωπα του Ξανθούλη. Υπάρχει παντού στον λόγο του. Τα επίθετα σπανίως χρησιμοποιούνται για να συνοδεύσουν τα συνήθη ουσιαστικά, ενώ πολύ συχνά πλάθονται καινούργια –ξανθούλεια –επίθετα για να περιγράψουν με τον καλύτερο τρόπο πρόσωπα και πράγματα. Οι μεταφορές δεν ακολουθούν την πεπατημένη και ξεπετάγονται εκεί που δεν τις περιμένεις. Σαν τις πορδές. Γιατί η ελευθεριότητα στον λόγο ακολουθεί τον τρόπο που ζούμε. Οι άνθρωποι ξύνουν τα αχαμνά τους, κλάνουν και πηδιούνται απλώς γιατί αυτό συνηθίζουν να κάνουν οι άνθρωποι. Δεν το κρύβει ο Ξανθούλης, ούτε το ωραιοποιεί, είναι στοιχείο της ζωής και γι’ αυτό τόσο μοναδικά υπέροχο. Οι εικόνες του θυμίζουν ζωγραφικούς πίνακες του Τσαρούχη, πλήρως ανεπτυγμένες με πινελιές ανατριχιαστικής λεπτομέρειας.

4. Ο Ξανθούλης του μεταφυσικού: Οι φανατικοί του αναγνώστες τον έχουν λατρέψει γι’ αυτό το χαρακτηριστικό που δύσκολα λείπει από τα βιβλία του. Ο μαγικός ρεαλισμός στη γνήσια ελληνική του έκφραση. Παρών και στον γάμο της Κυριακής, στη σωστή δόση που χρειάζεται να δώσει στο βιβλίο χρονικό βάθος, αναφορά στο παρόν και να δώσει στους ήρωες την ιστορική τους συνέχεια. Το μεταφυσικό του Ξανθούλη βασίζεται στις βαθύτατα ελληνικές παραδόσεις και δεισιδαιμονίες, και υπάρχει πάντα για να τονίσει το ουσιαστικό απέναντι στο μικροαστικά συμβατικό. Ο Ξανθούλης πιθανότατα είναι ο μόνος που στα βιβλία του δείχνει ότι το μόνο πράγμα που τελικά στοιχειώνει είναι ο άνθρωπος.

5. Ο Ξανθούλης της ελληνικής υπαίθρου: Δεν αναφέρονται όλα τα βιβλία του Ξανθούλη στην ύπαιθρο. Δείχνει άνθρωπος της πόλης, κοσμοπολίτης και με πλείστες αστικές επιρροές. Στο βιβλίο όμως αυτό συγκεντρώνει όλη τη χαρά της εκδρομής, της απόλαυσης της φύσης και της αγροτικής ζωής που ταιριάζουν σε έναν εσπευσμένο γάμο στην επαρχία. Τέλος Ιουνίου και η πόλη δεν τραβά ούτε τους ήρωες, ούτε τον συγγραφέα. Τα χρώματα της φύσης τονίζονται κάτω από τον ήλιο και ο συγγραφέας χαρίζει ένα βιβλίο στους τόπους της καταγωγής του, τη Θράκη. Με τα λουλούδια της, τα ιδιαίτερα φαγητά της, ενίοτε την ντοπιολαλιά της, τις παροιμίες της, ακόμα και τα μπουρδέλα της. Και όλα αυτά στις αρχές της δεκαετίας του ’50, τότε δηλαδή που η ελληνική ύπαιθρος άρχισε να παρακμάζει. Στις τελευταίες καλές της μέρες.

6. Ο Ξανθούλης της μνήμης: Η μνήμη είναι ίσως το πιο σημαντικό πράγμα στο βιβλίο αυτό και στο έργο του Ξανθούλη γενικότερα. Οχι η ιστορική μνήμη όπως αποτυπώνεται, εξηγείται και καθιερώνεται επισήμως από τους ιστορικούς. Η μνήμη η προσωπική, η βιωματική, όπως αλλοιώνεται από συναισθήματα και σκέψεις προσωπικές και διαμορφώνεται από τις ειδικές για κάθε άνθρωπο συνθήκες. Αυτή τη μνήμη προσπαθεί να διατηρήσει έστω και μεταλλαγμένη ο παππούς Ιορδάνης στην εγγονή Βικτωρία εν έτει 2015. Αυτή τη μνήμη προσπαθεί να αποκαταστήσει ο μικρός Ιορδάνης εν έτει 1953. Αυτή τη μνήμη παλεύει να πλάσει ο Ξανθούλης σε κάθε του βιβλίο. Με εικόνες, με μυρωδιές, με ήχους, με την αφή. Το παρελθόν ενός τόπου όπως το έχουν ζήσει οι απλοί καθημερινοί του ήρωες, με τον δικό τους διαστρεβλωμένο αλλά τόσο αληθινό τρόπο. Με τα τραγούδια της εποχής, με τα επίκαιρα και τις αναζητήσεις του Ερυθρού Σταυρού, με τους ζεν πρεμιέ και τις ενζενί από τις ταινίες της εποχής, ακόμα και με τη μόδα στα ρούχα τους. Και καταφέρνεις να συνειδητοποιήσεις ότι ακόμα και αν τα ρούχα, ο χώρος, τα τραγούδια και τα φαγητά του κυριακάτικου γάμου στον Αγιο Ελισαίο έχουν αλλάξει, οι σχέσεις, οι δυναμικές που αναπτύσσονται και οι ανθρώπινες εκδηλώσεις και αδυναμίες μένουν στην ουσία τους οι ίδιες. Ολοι μας έχουμε πάει σε τουλάχιστον έναν τέτοιο κυριακάτικο γάμο. Ακόμα κι αν δεν το καταλάβαμε ποτέ όταν το ζούσαμε.

7. Ο υποτιμημένος Ξανθούλης: Διαβάζοντας το βιβλίο αυτό –που ομολογουμένως το θεωρώ ένα από τα καλύτερα και πιο χαρακτηριστικά του Ξανθούλη –βρίσκω πάντα τον εαυτό μου να αναρωτιέται γιατί ένας συγγραφέας με τις δυναμικές του Ξανθούλη, στην Ελλάδα βρίσκεται πάντα στις παρυφές της «σοβαρής» λογοτεχνίας και ουδέποτε έχει βραβευθεί για το συγγραφικό του έργο με κάποιο «σοβαρό» λογοτεχνικό βραβείο. Είναι η βαρύτατη σοβαροφάνεια που γίνεται σοβαροπάθεια που χαρακτηρίζει τους ασχολούμενους με τη λογοτεχνία; Είναι η άποψη ότι η λογοτεχνία πρέπει να είναι εσωστρεφής για να είναι αξιόλογη; Είναι η έλλειψη σαφούς πολιτικής τοποθέτησης; Είναι ο φόβος ότι το καλό πρέπει να το καταλαβαίνουν και να το αγοράζουν λίγοι, που απωθεί τα βραβεία από τους δημοφιλείς και ευπώλητους συγγραφείς; Πώς μπορεί ένας συγγραφέας που αποτυπώνει τόσο ξεκάθαρα το ελληνικό ταμπεραμέντο και τη μεσογειακή μας εξωστρέφεια να αγνοείται τόσο πολύ από τους επαΐοντες; Γιατί δεν πρέπει το χιούμορ, το γκροτέσκο, η ιλαροτραγωδία, η οπερέτα, το ξέφρενο να τιμούνται και να αναγνωρίζονται, όταν τα συναντάμε στην καλύτερη μορφή τους; Γιατί πρέπει ο Αστερίξ, ο Ντάριο Φο και ο Λουί Ντε Μπερνιέρ να δικαιούνται διακρίσεις και ο Ξανθούλης όχι; Ισως γιατί σε μία χώρα γελωτοποιών και σαλτιμπάγκων, κανείς δεν είναι πρόθυμος να τιμήσει έναν αυθεντικά καλό λογοτέχνη – γελωτοποιό.

Ο Δημήτρης Αλεξίου είναι δικηγόρος

και συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο «Αλάτι κόκκινο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα

Γιάννης Ξανθούλης

Την Κυριακή έχουμε γάμο

Εκδ. Διόπτρα, 2015, Σελ.376

Τιμή:

15,50 ευρώ