Κ. Βαρώτσος: «Θα ήθελα να γράψουν “Αυτός ο τύπος είχε πολλά κέφια”»

Η τέχνη μπήκε στη ζωή μου εκβιαστικά. Δεν θυμάμαι πότε ξεκίνησε η σχέση μου μαζί της. Οταν πήγαινα να ξεπορτίσω και να ακολουθήσω έναν άλλο δρόμο, πάντα με ξαναγύριζε βίαια πολλές φορές προς το μέρος της. Η πορεία μου είναι μια πορεία με συντρίμμια και συνθέσεις συντριμμιών. Ολα τα κάνω από ανάγκη, όχι επειδή τα επέλεξα. Είμαι ΟΦΑ: Οπου Φυσάει ο Ανεμος.

Πάντα ονειρεύεσαι να κάνεις στη ζωή σου κάτι άλλο. Ονειρεύτηκα να γίνω από σκίπερ έως αρχιτέκτονας. Αυτό όμως ήταν στιγμιαίο. Ξαναγυρνούσα εκεί που ανήκω. Αλλωστε η τέχνη ήταν και ο μοναδικός τομέας στον οποίο ήμουν καλός. Σε όλα τα άλλα ήμουν τίποτα.

Είµαι αυτοδίδακτος. Η τέχνη είναι άνωθεν εντολή, όπως λέει κι ο φίλος μου ο Ξαρχάκος. Το μεγάλο σχολείο είναι η ίδια η ζωή. Οι σχολές είναι επικίνδυνα μέρη, διότι εκεί συναντάς κομπλεξικούς ανθρώπους οι οποίοι δουλεύουν για τον εαυτό τους, όχι για σένα. Κι εγώ στο πανεπιστήμιο δεν διδάσκω τέχνη. Προσπαθώ να διδάξω την έννοια της αυτογνωσίας, της στάσης απέναντι στο έργο και την καλλιτεχνική πράξη.

Μπήκα στο παιχνίδι με μια αρνητική δημοσιότητα. Δεν ήταν ωραίο. Δεν ήμουν προετοιμασμένος. Κάνω τα περισσότερα πράγματα με κλειστά τα μάτια και υφίσταμαι τις συνέπειες. Αυτό που συνέβη με τον «Δρομέα» δεν το φανταζόμουν ούτε στο όνειρό μου. Δεν περίμενα να ζήσω αυτές τις σουρεαλιστικές καταστάσεις: να είναι όλο το σύστημα της τέχνης εναντίον μου κι ο απλός πολίτης να με υπερασπίζεται. Οταν είσαι νέος, μια τέτοια κατάσταση βάζει σε δοκιμασία πολλών ειδών και επιπέδων αντοχές.

Οταν έφυγα, νόμιζα ότι δεν γυρνούσα ποτέ. Η ανάγκη όμως με οδήγησε να επιστρέψω. Είμαι σαν τη λεμονιά. Δεν μπορείς να τη φυτέψεις πάνω από τα 300 υψόμετρο. Θα ξεραθεί. Κι εγώ μόνο εδώ ανθίζω. Ταξιδεύω πολύ, αλλά ξαναγυρίζω. Συνειδητοποίησα τη σημασία του νόστου. Η πορεία του Οδυσσέα με ενδιαφέρει περισσότερο από εκείνη του Μεγάλου Αλεξάνδρου που χάθηκε. Δεν έκλεισε τον κύκλο. Εφυγε και κάηκε. Δεν ξαναγύρισε.

Η σχέση µου με το εργαστήριο είναι τραυματική. Εφτασα σε σημείο να μην μπορώ να κατέβω στο ατελιέ μου, γι’ αυτό και το μετέφερα στις πλατείες, μέσα στην πόλη. Το εργαστήρι έχει πολλές φορές φαντάσματα, δαίμονες όλων των ειδών που με περικυκλώνουν. Γι’ αυτό και το έκλεισα. Για μια δεκαετία δεν είχα ατελιέ. Δούλευα σε δανεικούς χώρους. Τώρα ξανάφτιαξα ατελιέ, στην Αίγινα, αλλά πλέον είμαι πιο έμπειρος και μπορώ να χειρίζομαι τους δαίμονες.

Το καλό έργο είναι συνδεδεμένο με την ενεργοποίηση όλων των αισθήσεων. Σε ταράζει. Σου ενεργοποιεί το μυαλό, τις αισθήσεις. Οταν ένα έργο μου δεν με κάνει να αισθάνομαι έτσι, το καταστρέφω. Μερικά με ξεγέλασαν όμως κι έμειναν.

Δεν ξέρεις πότε θα σε εγκαταλείψει η μεγαλειώδης δυνατότητα να κάνεις έργα. Ξέρεις από την αρχή ότι δεν μπορείς να την έχεις συνέχεια και ότι για να εκφραστεί πρέπει να υπάρχουν ορισμένες προϋποθέσεις. Σου γυρίζει την πλάτη για δυο λόγους. Ο πρώτος είναι φόβος που απομακρύνει τη δημιουργικότητα. Και ο δεύτερος είναι η αλαζονεία. Υπέπεσα σε όλα τα αμαρτήματα – και στον φόβο και στην αλαζονεία – και την έχασα. Πήρα το μάθημά μου. Ευτυχώς δέχεται τη συγγνώμη και επιστρέφει.

Ο φόβος δεν σε προειδοποιεί. Σου έρχεται. Κι εκεί είναι πολλές φορές αήττητος. Εχω πάθει μεγάλες τραγωδίες στη δουλειά μου. Πρέπει να είμαι ο μοναδικός γλύπτης παγκοσμίως που είχε ναυάγιο στα εγκαίνια της Μπιενάλε της Βενετίας. Μεγαλύτερη ατυχία δεν μπορεί να υπάρξει. Κι αυτό συνέβη επειδή είχα μπει σε μια φάση αλαζονείας και τιμωρήθηκα.

Τα όνειρά µου είναι συνδεδεμένα με τα έργα και αυτό είναι κακό. Ονειρεύομαι τη συγκλονιστική χαρά που νιώθω όταν είμαι μπροστά σε ένα πραγματικό έργο τέχνης. Δεν περιγράφεται αυτή η αίσθηση. Καμιά φορά όμως έχω κι εφιάλτες.

Η επιτυχία είναι το ίδιο επικίνδυνη με την αποτυχία. Δεν υπάρχει η μια χωρίς την άλλη. Πολλοί φοβούνται την επιτυχία διότι φοβούνται το κόστος, είτε σε προσωπικό είτε σε κοινωνικό επίπεδο. Είναι μια θύελλα που έχει γοητεία και κάνει τα γόνατά σου να τρέμουν. Και βεβαίως αφήνει πίσω συντρίμμια. Η ζωή σε φέρνει σε τέτοιες ταχύτητες που αλλάζουν οι αξίες και η σημασία τους. Επιτυχία για μένα πλέον είναι απλά πράγματα, όπως μια ωραία βόλτα ή το να μπορώ να κοιμάμαι ήσυχος, κάτι που κατά περιόδους το καταφέρνω.

Το χρήµα είναι πονεμένη ιστορία. Δεν με ενδιέφερε ποτέ. Δεν το κατανοώ. Είναι φορτωμένο με πολύ αίμα. Για το χρήμα έχουν καεί λαοί, έχουν εξαφανιστεί πολιτισμοί. Με λούζει και μετά το χάνω επειδή δεν το σέβομαι και δεν το αξιολογώ. Ακόμη και τώρα, όταν με ρωτάνε πόσο κάνει αυτό το έργο, δεν μπορώ να σκεφτώ σε χρήμα, αλλά σε αντικείμενα. Σκέφτομαι τι μπορώ να πάρω πουλώντας αυτό το έργο, το αντικείμενο – ένα αυτοκίνητο, μια πολυθρόνα; –, όχι το ενδιάμεσο στάδιο, τα χρήματα με τα οποία θα αγοράσω αυτό το αντικείμενο. Το χρήμα έχει γίνει και λίγο αφηρημένη έννοια. Αντί να είναι ανταλλακτικό μέσο το χρήμα, άρχισε να βγάζει χρήμα από το χρήμα. Κι η εννοιολογική οικονομία είναι αυτή που μας οδήγησε σε αυτή την καταστροφή.

Η πολιτική είναι μέρος της ζωής μου διότι είναι η έκφραση του πολιτισμικού προϊόντος που παράγεται σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Εγώ αυτό κάνω. Τα έργα μου έχουν πολιτική υπόσταση και καθώς τοποθετούνται σε δημόσιο χώρο αναπτύσσουν κι έναν διάλογο με το ευρύ κοινό. Η σχέση μου με την κομματική πολιτική δεν είναι καλή κι έχω ασχοληθεί ελάχιστα μαζί της. Η πολιτική λένε ότι είναι η τέχνη του εφικτού και εκ των πραγμάτων εμπεριέχει την προδοσία. Εγώ παλεύω για το ανέφικτο. Αρα δεν έχω σχέση μαζί της. Στο έργο τέχνης δεν χωράνε συμβιβασμοί.

Ο καλλιτέχνης κυνηγά πάντα την αλήθεια και κάποιες φορές την πιάνει. Είναι η στιγμή που έχει κάνει το μεγάλο έργο. Προσωπικά το μεγάλο έργο με συνοδεύει σε τακτά χρονικά διαστήματα, αλλά κυνηγάω πάντα κάτι περισσότερο. Δεν το έχω κάνει ακόμη, αλλά θα το κάνω.

Δεν έχουν βανδαλιστεί ποτέ έργα μου, εκτός από ένα στη Θεσσαλονίκη διότι είναι άσχημα τοποθετημένο και δεν λειτουργεί. Είναι ένας «Ορίζοντας» που είχε τοποθετηθεί αρχικά στην Πλατεία Αριστοτέλους, αλλά για λόγους ασφάλειας το μετακίνησαν μπροστά από την Εκθεση Θεσσαλονίκης. Εχει τοποθετηθεί με έναν αμήχανο τρόπο κι έχει βανδαλιστεί πολλές φορές με γκραφίτι. Τα έργα μου κινδυνεύουν από την εξουσία, όχι από τον κόσμο. Στην Κέρκυρα πέταξαν έργο μου στα σκουπίδια με εντολή δημάρχου. Το ίδιο και στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης.

Δεν έχω µετανιώσει για πολλά. Ενα από αυτά είναι ότι στη μεγάλη ταχύτητα που είχα πλήγωσα πολλούς ανθρώπους γύρω μου. Δεν το έκανα επίτηδες. Χτυπούσαν πάνω μου και δεν είχα χρόνο να τους αποφύγω. Ηταν πολλές οι παράπλευρες απώλειες σε προσωπικό επίπεδο.

Οι ιστορικοί τέχνης του μέλλοντος θα ήθελα να γράψουν δίπλα στο όνομά μου: «Αυτός ο τύπος τότε είχε πολλά κέφια». Τίποτε άλλο.