Ενας ποιητικός οραματιστής

Θέλω την επιστροφή της ποίησης με όλα τα μέσα, με την άσκηση, παρατήρηση, μοναξιά, το λόγο, την εικόνα, την εξέγερση

Γιάννης Κουνέλλης

Η ιδέα της έκθεσης στο πλοίο προκαλεί τη φαντασία. Τι σημαίνει ένας καλλιτέχνης και το έργο μέσα στο αμπάρι ενός φορτηγού; Ο Ιωνάς στην κοιλιά της φάλαινας. Η αρχή έγινε το 1969 σ’ ένα εννοιολογικό περίγραμμα –έξω από το λιμάνι της Νάπολι. Μια φωτογραφία –ο Κουνέλλης πάνω σ’ ένα καΐκι που ταξιδεύει, ένας περίεργος Οδυσσέας που ανιχνεύει και διαλογίζεται πάνω στη δημιουργία μιας αδυσώπητης αυστηρής εικαστικής γλώσσας.

Και η θάλασσα, στοιχείο επικοινωνίας, υλικό δημιουργικών ερεθισμών που δίνουν στη φαντασία μια συγκεκριμένη μορφή, που τελικά είναι η τέχνη.

Στη δεκαετία του ’60 ο Κουνέλλης επεκτείνει τα όρια της δουλειάς του σ’ έναν σχεδόν θεατρικό χώρο όπου ηθοποιοί –ανθρώπινα όντα ή ζώα –δημιουργούν οπτικά συγκροτημένες σκηνικές εικόνες.

Ο διάλογος με τη θάλασσα παίρνει μια άλλη διάσταση σε μια μαούνα στο κανάλι Guidecca στην Μπιενάλε του 1974. Η μαούνα γίνεται εδώ τελεστήριο μυστικών «δρώμενων» κάτω από το θαμπό φως μιας λάμπας πετρελαίου. Ενα έντονα ορμητικό, ποιητικό περιβάλλον που στοχεύει «το σημείο όπου οι θεοί και οι άνθρωποι έχουν τα ίδια συμφέροντα» (Γιάννης Κουνέλλης).

Στη δεκαετία του ’70, ο Κουνέλλης, με μια μεταφορικά δοσμένη, σχεδόν με μια μυστικιστική στάση, δημιούργησε σύνθετες εγκαταστάσεις και δράσεις οι οποίες αποδέσμευσαν έντονες ποιητικές, μουσικές και ιστορικές μνήμες.

Μια σειρά έργων γύρω από το καράβι ακολουθούν.

Το 1978 ένα μοντέλο ιστιοφόρου πάνω σε μια στοίβα τσουβάλια από κάρβουνα και το 1980 το κατάρτι με τα πανιά μιας σχεδίας μπρος σ’ έναν τοίχο μαυρισμένο από φωτιές –και στα δύο έργα μια αβάσταχτη ένταση καθορίζει τη σχέση ανάμεσα στα τόσο ετερογενή στοιχεία.

Στη δεκαετία του ’80 η δουλειά του ακολουθεί μια διαλεκτική στάση ανάμεσα στη γλυπτική και τη ζωγραφική, αποκαλύπτοντας κώδικες ενός κρυμμένου κόσμου. Κώδικες που αναφέρονται σε μακρινές πηγές του μύθου και στις ρίζες της ανθρώπινης ύπαρξης.

Το 1991 κορυφώνεται αυτή η πορεία στον Albatros, το περιβάλλον στην έκθεση Metropolis που παρουσίασα στο Βερολίνο. Μια μεγάλη παλιά βάρκα τεμαχισμένη ενός νεοκλασικού μουσείου –η πιο προκλητική αντινομία! Ομως το ξεθωριασμένο όνομα πάνω στη βάρκα υποδηλοί την πολυμορφία του έργου.

Ο Albatros –το μυθικό πουλί –το καραβάκι από το λιμανάκι της Ostia ή το Albatros του Baudelaire. Με μια εκπληκτική συγκέντρωση ενέργειας πετυχαίνει ο Κουνέλλης μια καθαρότητα στη θεώρηση που ανοίγει ταυτόχρονα ένα δρόμο στο όνειρο και στη μνήμη.

Αυτός ο δρόμος μάς πάει το 1993 στην Μπιενάλε της Βενετίας ένα αερικό ποιητικό έργο, το περιβάλλον με τα πανιά από παλιά βενετσιάνικα καράβια είναι ο τελευταίος σταθμός μιας πορείας που τελικά επικεντρώνεται με τη δουλειά του Κουνέλλη στο «Ιόνιον» το 1994. Το αμπάρι του φορτηγού δεν είναι μουσείο ή γκαλερί, είναι μια σκοτεινή μήτρα που προφυλάσσει το έργο και του δίνει την αρχέτυπη υπόστασή του. Είναι ακόμα ο χώρος που προκαλεί τη φαντασία να προσεγγίσει μιαν άλλη πραγματικότητα. Μια πυκνή σε διάφορα επίπεδα τοποθέτηση των έργων, φαινομενικά άναρχη και «άτακτη», που όμως είναι η ποιητική, παράδοξα εκρηκτική παρουσίαση μιας πολυεδρικής εικαστικής πρότασης. Μια έντονα «θεατρική» διάσταση καθορίζει την εμπειρία που μας δίνει το αμπάρι σαν εκθετήριο ενώ ταυτόχρονα είναι και η άρνηση του μουσείου.

Το πλοίο στο λιμάνι του Πειραιά –από την πόλη όπου ξεκίνησε ο Κουνέλλης το ταξίδι του πριν από κοντά 40 χρόνια –έτοιμο να σαλπάρει για ένα ποιητικό ταξίδι στην ιστορία και στην τέχνη.

Το ταξίδι, που περνάει από τον μίτο της Αριάδνης μέσα από τα ευρωπαϊκά γράμματα, από τον Ομηρο στον Καβάφη από το Rimbaud στον Joyce, είναι και αυτό ένα χνάρι που οδηγεί σ’ αυτή την έκθεση.

Η δουλειά του Κουνέλλη θέτει ερωτήματα, δεν δίνει απαντήσεις. Ερωτήματα για τον χώρο, τη βία, τη λειτουργία της μνήμης, για τη μορφή, για τις σχέσεις μέσα στην κοινωνία όπου ζούμε και το ιστορικό περίγραμμα που την καθορίζει.

n Στην επόμενη σελίδα, το κείμενο του Σάββα Γεωργιάδη για τον Δημήτρη Μυταρά