Πριν και μετά τις βάρκες και τα σωσίβια

Η ελληνίδα επιμελήτρια εκθέσεων Κατερίνα Γρέγου, εγκατεστημένη εδώ και δέκα χρόνια στις Βρυξέλλες, επικεντρώνει τις εκθέσεις της πάνω στη σχέση της τέχνης με την πολιτική, την κοινωνία και την οικονομία. Η επιμελητική της πρακτική απλώνεται σε θέματα δημοκρατίας και ανθρώπινων δικαιωμάτων, κρίσης και καπιταλισμού, αλλαγής του τρόπου παραγωγής. Επιμελήτρια του δανέζικου περιπτέρου στην 54η Μπιενάλε της Βενετίας, του βελγικού στην 56η, αλλά επιμελήτρια επίσης και στην περσινή 5η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης, δέχτηκε την πρόσκληση της προέδρου του Ιδρύματος Schwarz, Χιόνας Ξανθοπούλου-Schwarz, να επιμεληθεί τη φετινή εικαστική διοργάνωση που ξεκινά στη Σάμο σε λίγες ημέρες. Και όπως η ίδια υποστηρίζει, κάθε θέμα που παρουσιάζει μέσα από τις εκθέσεις συνδέεται με αυτή τη γενικότερη άποψή της. Οτι δηλαδή «οι καλλιτέχνες έχουν σημαντικό ρόλο να παίξουν στην κατανόηση σύνθετων θεμάτων. Η τέχνη που με ενδιαφέρει εστιάζει σε πολυπλοκότητες και υποκειμενικότητες της σύγχρονης ζωής και σε καλλιτέχνες γενικά που αντιμετωπίζουν με κριτική ματιά ό,τι συμβαίνει. Καθώς συνεισφέρουν με άλλη ματιά στα ζωτικά θέματα κοινωνίας και πολιτικής. Οπως το Προσφυγικό που είναι βαθύτατα πολιτικό ζήτημα. Γι’ αυτό και όταν με ρωτάνε συνέχεια γιατί κάνω εκθέσεις με πολιτικό άξονα, απαντώ ότι η τέχνη μπορεί να μην είναι σε θέση να αλλάξει τον κόσμο, αλλά μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που σκεφτόμαστε για και μέσα στον κόσμο, που είναι κάτι καθόλου αμελητέο».

Η έκθεση «A World Not Ours» εστιάζει στο θέμα της προσφυγικής κρίσης και της αναγκαστικής μετανάστευσης, συγκεντρώνοντας μια ομάδα εικαστικών, φωτογράφων, κινηματογραφιστών και ακτιβιστών που παρουσιάζουν τις σχετικές αντιδράσεις, τις σκέψεις και τις μαρτυρίες τους. Μέσα από τις ποικίλες τους πρακτικές –εγκαταστάσεις, περφόρμανς, φωτογραφία, φιλμ, φωτορεπορτάζ –οι συμμετέχοντες πηγαίνουν πέρα από τη μονόπλευρη και στερεότυπη παρουσίαση των ΜΜΕ και επισημαίνουν τις περίπλοκες ρίζες του ζητήματος που έφερε τη Σάμο στο επίκεντρο των χειρισμών της διεθνούς διπλωματίας.

ΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ. «Αυτό που βλέπουμε σε μια έκθεση είναι συνήθως διαφορετικό από ό,τι βλέπουμε μέσα από τα μίντια ή το Ιντερνετ. Εχει σημασία ο τρόπος που αναπαριστάται κάτι. Αλλωστε δεν έχει λυθεί το Προσφυγικό. Είναι όμως καίριο ζήτημα, υπαρξιακής σημασίας για την Ευρώπη και το μέλλον της. Για μένα είναι πολλά τα κριτήρια επιλογής των καλλιτεχνών. Οταν με προσέγγισε το Ιδρυμα Schwarz, σκέφτηκα πως δεν μπορούσα να κάνω κάτι διαφορετικό. Εχει επηρεάσει τόσο πολύ την κοινωνία του νησιού αυτό το θέμα, που θα ήταν άκαιρο και άτοπο να έκανα κάτι διαφορετικό. Εχω επιλέξει ομάδα καλλιτεχνών που έχουν κάνει μακροχρόνια έρευνα πάνω στα προσφυγικά θέματα. Οι ίδιοι προέρχονται από ζώνες εύφλεκτες και κρίσης. Εχουν λοιπόν βιωματική σχέση με το θέμα. Επίσης κάποιοι έχουν παίξει και ρόλο ακτιβιστικό πέραν του καλλιτεχνικού τους έργου».

Ο τίτλος της έκθεσης προέρχεται από την ομώνυμη, βραβευμένη το 2012 ταινία του Μάντι Φλάιφελ, η οποία με τη σειρά της δανείζεται τον τίτλο της από ένα βιβλίο του παλαιστίνιου συγγραφέα Γκασάν Καναφανί. Η ταινία παρουσιάζει τρεις γενιές εξορίστων στον προσφυγικό καταυλισμό Αϊν ελ Χελβέ στον Νότιο Λίβανο. Η Κατερίνα Γρέγου επισημαίνει πως «οι καλλιτέχνες της συγκεκριμένης έκθεσης ξέρουν τι σημαίνει προσφυγικός καταυλισμός. Δεν πέρασαν απέξω. Ο Μάντι Φλάιφελ π.χ. μεγάλωσε περνώντας όλα του τα καλοκαίρια στο Αϊν ελ Χελβέ. Σημαντικό για μένα είναι το κίνητρο του καλλιτέχνη. Εστιάζω στην κοινωνικοπολιτική τέχνη, η οποία πρέπει να έχει μια ηθική υπόσταση για να έχει κάποια βαρύτητα. Τα κριτήρια πίσω από την τέχνη που έχει μια κοινωνικο-πολιτική ενασχόληση πρέπει να είναι γνήσια και θεμελιωμένα και όχι μόνο να οικειοποιούνται την επικαιρότητα για λόγους προβολής. Οι καλλιτέχνες στην έκθεση της Σάμου, Ελληνες και ξένοι, δείχνουν ότι η δουλειά τους φιλτράρεται μέσα από διαδικασία έρευνας και εμπλοκής. Συνολικά μιλάμε για δέκα συμμετοχές και δύο κολεκτίβες.

Μια είναι η συνεργασία του αρχιτεκτονικού γραφείου Diller Scofidio + Renfro με την αρχιτέκτονα – καλλιτέχνιδα Λόρα Κούργκαν και τον στατιστικολόγο – καλλιτέχνη Μαρκ Χάνσεν και μια ομάδα επιστημόνων και καλλιτεχνών που δούλεψαν γύρω από μια ιδέα του Πολ Βιριλιό. Επίσης θα παρουσιάσουμε ένα ντουέτο από την Αυστραλία, τους Juice Rap News, ένα ιντερνετικό κανάλι που προβάλλει εναλλακτικές μορφές ειδήσεων, οι οποίες προκαλούν τις στερεότυπες και μονόπλευρες αντιλήψεις γύρω από ζητήματα όπως το μεταναστευτικό. Η Σάλι Λατς, ακτιβίστρια και δασκάλα 83 χρονών ήρθε στη Σάμο από το Σαν Φρανσίσκο και ως εθελόντρια έκανε μια σειρά από συνεντεύξεις με μετανάστες και άλλους εθελοντές. Μέσα από αυτή την ηχητική μαρτυρία προσπαθούμε να φέρουμε τη φωνή των προσφύγων μέσα στην έκθεση».

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ. Από ελληνικές συμμετοχές η Κατερίνα Γρέγου επέλεξε τη Μαρίνα Γιώτη, τον Γιώργο Μουτάφη και τον Γιάννη Μπεχράκη. «Είναι μια σύνθεση σύγχρονης τέχνης, ακτιβισμού, βίντεο, εγκαταστάσεων, φιλμ και φωτογραφίας» λέει η επιμελήτρια η οποία, αφού πήγε στη Σάμο, μίλησε με εθελοντές, επισκέφθηκε το hotspot και διαπίστωσε πως πέρα από τα στερεότυπα των μίντια υπάρχει μια πραγματικότητα η οποία εμπεριέχει και θετικές αφηγήσεις.