Η κλιματική αλλαγή ήρθε και θα μείνει

Η μελέτη της Τραπέζης της Ελλάδος με τίτλο «Οι περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα» κυκλοφόρησε το 2011. Συντονιστής της Επιτροπής Μελέτης, αποτελούμενης από είκοσι δύο πανεπιστημιακές και ερευνητικές προσωπικότητες, ήταν ο ακαδημαϊκός Χρήστος Ζερεφός. Ενα δυναμικό δεκάδων επιστημόνων στελέχωσε τις ομάδες εργασίας, τους εξωτερικούς συνεργάτες, το προσωπικό υποστήριξης, τους ερευνητές. Λαβαίνοντας υπόψη διαθέσιμα δεδομένα το 2008 σχετικά με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του κλίματος στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Ελλάδα, τους κινδύνους και τις επιπτώσεις της κλιματικής αποσταθεροποίησης σε όλους τους τομείς της οικονομίας και κατ’ επέκταση στην κοινωνία, προχώρησε σε εκτιμήσεις τριών υποθέσεων για την περίοδο ώς το 2100: προσαρμογή της Ελλάδας στην κλιματική αλλαγή, μετριασμός των εκτιμώμενων επιπτώσεων, απουσία δράσης. Το σωρευτικό κόστος ώς το 2100, σε τιμές του 2008, εκτιμήθηκε από 67 (για την προσαρμογή) ώς 701 (για την απουσία δράσης) δισ. ευρώ. Δεν είναι γνωστό αν αυτή η μελέτη των 520 σελίδων διαστάσεων 27×21 εκ., σε γλώσσα σαφή και επεξηγηματική, έχει τύχει συνέχειας. Βεβαίως, δεν είναι η μόνη αξιόλογη. Ομως, ως πρωτοβουλία της Τραπέζης της Ελλάδος, μπορεί να θεωρηθεί «βασική» μελέτη για λεπτομερέστερες προσεγγίσεις των εκτιμήσεών της.

Εγκυρες μελέτες

Αυτή η εισαγωγή κρίθηκε χρήσιμη ώστε να δηλωθεί πως το πρόβλημα της κλιματικής αποσταθεροποίησης και αλλαγής έχει λάβει μια «επίσημη», θα λέγαμε, μορφή στην Ελλάδα και δεν λείπουν έγκυρες μελέτες και προσπάθειες.Το ίδιο συμβαίνει στα μήκη και πλάτη της οικουμένης. Αναγνωρίζεται δηλαδή από οργανώσεις και κυβερνήσεις ως επείγον πρόβλημα προσαρμογής (έπειτα από δεκαετίες αποτυχιών συνεννόησης) προς ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων, μέσω συμφωνιών τοπικού και πλανητικού χαρακτήρα, για μια πορεία που δεν αποφεύγεται, της οποίας επιπλέον η πολυπλοκότητα δεν ελέγχεται και η εξέλιξη δεν συγκρατείται. Με λίγα λόγια, η κλιματική αποσταθεροποίηση ήρθε και η κλιματική αλλαγή θα ζήσει τα επόμενα δέκα χιλιάδες χρόνια τουλάχιστον, κατά τους πλέον πρόσφατους υπολογισμούς. Ωστόσο, η κατάσταση περιπλέκεται καθώς οι ΗΠΑ αρνούνται ότι υπάρχει ζήτημα κλίματος, φτωχές χώρες προβάλλουν το επιχείρημα ότι τα αίτια τέτοιας ανατροπής βρίσκονται στις λεγόμενες αναπτυγμένες χώρες, που, με αφορμή το κλίμα, στερούν από τους αδύναμους τις προοπτικές ανάπτυξης. Αν αυτός ο θόρυβος μπορεί να καταλήξει να είναι διαχειρίσιμος, η σφοδρότητα των επιχειρημάτων των αρνητών της κλιματικής αλλαγής εντός της οικονομικής, πανεπιστημιακής και ερευνητικής κοινότητας αφήνει το περιθώριο σε κυβερνήσεις, κόμματα, κοινωνικές και, με ιδιαίτερο βάρος, επιχειρηματικές και καταναλωτικές ομάδες συμφερόντων να επενδύουν με κάθε τρόπο στην πεποίθηση ότι, ακόμα και αν η αποσταθεροποίηση υπάρχει, η καταπολέμησή της είναι εφικτή χάρη στην τεχνολογία, σε δημοκρατικές διαδικασίες, σε δικαιώματα, στην ανάπτυξη. Το μοτίβο ανακούφισης είναι πως η γραμμική άνοδος της θερμοκρασίας ώς τους δύο βαθμούς Κελσίου θα επηρεάσει τους διαθέσιμους πόρους, θα προκαλέσει πληθυσμιακές μεταβολές και φυσικές καταστροφές, αλλά μέτρα αντιμετώπισης βρίσκονται σε εξέλιξη. Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που παράγουν ενισχύουν την ουτοπία μιας «καθαρής» ευτυχίας.

Το ολιγοσέλιδο βιβλίο της Νάομι Ορισκες (καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ), ερευνήτριας της γεωφυσικής, της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της ιστορίας των επιστημών, και του Ερικ Κονγουέι (Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας), ιστορικού της επιστήμης και της τεχνολογίας, δεν θέτει εν αμφιβόλω τη θεωρία της Γαίας του Τζέιμς Λάβλοκ, σύμφωνα με την οποία ο πλανήτης είναι ένα αυτοδιαχειριζόμενο και αυτορυθμιζόμενο σύστημα, με δεδομένα περιθώρια ανοχής, που όμως διαταράσσονται κατά σύστημα εδώ και τρεις αιώνες, από τη Βιομηχανική Επανάσταση και μετά, από ανθρώπινες δραστηριότητες και τείνουν, μέσω αναρίθμητων αλληλοσυσχετιζόμενων μεταβλητών, να οδηγήσουν σε εκδίκηση του ανθρώπου και του πολιτισμού του εκ μέρους αυτού του συστήματος. Οσο για τις πιθανότητες αποφυγής τέτοιας τύχης, ο Μαρκ Λάινας («Εξι βαθμοί: το μέλλον μας σε έναν θερμότερο πλανήτη», 2008) αποσαφηνίζει πως η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στα χρόνια μας κατά έναν μόλις βαθμό Κελσίου φέρνει ανατροπές, οι οποίες αναπτύσσονται εκθετικά, καθώς η αυξημένη πιθανότητα να θερμανθεί ο πλανήτης κατά δύο, τρεις, τέσσερις, πέντε βαθμούς καταλήγει στην «τρομακτική πιθανότητα να φτάσουμε τους έξι βαθμούς σε εκατό χρόνια, δηλαδή ώς το τέλος του 21ου αιώνα», όπου ο πολιτισμός θα καταρρεύσει: η ανθρωπότητα έχει ελάχιστα περιθώρια σε έναν υπέρθερμο πλανήτη. Η αντίθεση του ανθρώπου προς τη φύση και η δράση του για την ανθρωποποίησή της διακρίνονται στον παραμερισμό αυτής της λέξης και στην κατοχύρωση του όρου «Περιβάλλον», απόδειξη, μεταξύ των άλλων, της εισόδου στην «ανθρωπόκαινο εποχή», έννοια που εισήγαγε ο βραβευμένος με Νομπέλ Χημείας (1995) Ολλανδός Πολ Κρούτζεν, για να υπογραμμίσει τη νέα γεωλογική περίοδο που αρχίζει από τα μέσα του 18ου αιώνα, κατά την οποία οι άνθρωποι έχουν γίνει γεωλογικοί παράγοντες χάρη σε δραστηριότητές τους που συναγωνίζονται αποτελεσματικά τις γεωφυσικές, γεωχημικές, βιολογικές διαδικασίες και αρχίζουν μάλιστα να υπερτερούν.

«Ανθρωπόκαινος»