Οι μεταμορφώσεις του Θερσίτη

Η Αναστασία Βούλγαρη, η οποία έχει ήδη γράψει μια έγκυρη βιογραφία του Μίκη Θεοδωράκη, παρέδωσε και παίζεται στο θέατρο Εαρ Βικτώρια ένα άκρως ενδιαφέρον θεατρικό κείμενο που ο θίασος τον οποίο καθοδηγεί ο Γιώργος Χριστοδούλου αξιοποιεί και αναδεικνύει. Εξωτερικά το έργο είναι μια ρεαλιστική ανάπτυξη κάποιων ενδοοικογενειακών σχέσεων. Θα πείτε: ποιο μεγάλο θεατρικό κείμενο δεν έχει ως πυρήνα τις ενδοοικογενειακές σχέσεις; Από την «Ορέστεια» έως τον «Αμλετ» και από την «Εντα Γκάμπλερ» και τις «Τρεις αδελφές» έως «Τα έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα», τη «Μάνα Κουράγιο», την «Επιστροφή» του Πίντερ έως τον «Βασιλικό» του Μάτεσι, την «Τρισεύγενη» του Παλαμά, τη «Στέλλα Βιολάντη» του Ξενόπουλου, το «Ο δρόμος περνά από μέσα» του Καμπανέλλη, το «Μάνα, μητέρα, μαμά» του Διαλεγμένου, το «Προς Ελευσίνα» του Μάτεσι, τον «Ηχο του όπλου» της Αναγνωστάκη, το «Ενυδρείο» του Μουρσελά, τα έργα του Ποντίκα, του Ευθυμιάδη, του Αρμένη, του Μανιώτη.

Ενα ιδιαίτερα αιχμηρό θέμα εντός των ενδοοικογενειακών ρήξεων είναι η σύγκρουση των αδελφών και το περιορίζω των αρρένων αδελφών, αφήνοντας για άλλη ευκαιρία τις γυναικείες αδελφικές συγκρούσεις.

Ο θεατρικός καταγωγικός μύθος σύγκρουσης δύο αδελφών είναι η αλληλοεξόντωση των γιων του Οιδίποδα, Ετεοκλή και Πολυνείκη, όπως πρωτοεμφανίζεται στους αισχυλικούς «Επτά επί Θήβας» και παίρνει επική διάσταση εμμέσως στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή και άμεση σκηνική αντιπαράθεση στις «Φοίνισσες» του Ευριπίδη.

Δεν θέλω να εξαντλήσω αυτό το πολυεπίπεδο θέμα αλλά δεν γίνεται να μην αναφερθώ στα δύο αδέρφια (ένας γνήσιος γιος, ένας νόθος) στον «Βασιλέα Ληρ» του Σαίξπηρ και στα δύο αγόρια του Μουρ (ο ένας αυταρχικός δυνάστης, ο άλλος φιλάνθρωπος ληστής) στους «Ληστές» του Σίλλερ.

Αλλά και στο ρομαντικό μυθιστόρημα σταθμεύω στους «Αδελφούς Κορσικανούς» του Δουμά για να καταλήξω στους «Αδελφούς Γερσόφ», ένα άκρως προπαγανδιστικό σταλινικό μυθιστόρημα, όπου ο ένας γιος είναι πιονιέρος, βραβείο σοσιαλιστικής εργασίας και ηθικής, και ο άλλος γιος αντικοινωνικό άτομο, απολίτικος και προδότης της εργατικής του τάξης!

Και να περάσω και τον Ατλαντικό για να συναντήσω τα δύο τελείως διαφορετικά σε χαρακτήρα αδέλφια στο έργο του Ο’Νιλ «Πέρα από τον ορίζοντα», ο ένας ποιητής, ο άλλος λάτρης της γης που από αγάπη για την ίδια γυναίκα βουλιάζουν σε δραπετεύσεις ενάντιες στην ιδιοσυγκρασία τους.

Η Αναστασία Βούλγαρη πάνω στα γερά αυτά χνάρια της μεγάλης δραματουργίας και με πεδίο αναφοράς μια τρυφερή και γενναιόδωρη μητέρα και έναν απεχθή, βίαιο, τύραννο πατέρα αναλύει την πορεία των δύο αδελφών σε μια αδελφοκτόνα κατάληξη. Ως κύριο εδώ μοτίβο παρεμβαίνει μια παμπάλαια κτηνώδης συμπεριφορά που σήμερα δεχτήκαμε να ονομάζουμε μπούλινγκ!

Αλλά, αδελφοί, το «σπορ» αυτό έρχεται από πολύ μακριά, αφού σχεδόν εξαντλείται στα επίπεδα και στο βάθος του στην «Ιλιάδα» με το επεισόδιο του Θερσίτη. Ο μέγας εκείνος Ομηρος μάλιστα αναλύοντας το σύνδρομο αυτό αντικοινωνικής συμπεριφοράς διαπιστώνει πως είναι αμφίδρομο. Ο άσχημος, κουτσός, εριστικός, ειρωνικός, υβριστής Θερσίτης, ένας από τους συστρατεύσαντες στην Τροία, γίνεται συχνά το μπαίγνιο, το άθυρμα της χλεύης των αρρενωπών και αρτιμελών στρατηγών και ο παρίας αποδέκτης του μπούλινγκ εφαρμόζει αντιμπούλινγκ. Οι στίχοι της «Ιλιάδας» που περιγράφουν τον οχετό ύβρεων και μειωτικών χαρακτηρισμών του παρία εναντίον των ηγετών δεν έχει ακόμη ξεπεραστεί από ανάλογες αναφορές ακόμη και μεγάλων πεζογράφων και ποιητών της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Ο Θερσίτης, θα μπορούσα να ισχυριστώ, εγκαινίασε ένα είδος βίαιης διαμαρτυρίας που συχνά έδωσε λογοτεχνικά αριστουργήματα στο είδος: Λίβελος.

Συχνά λίβελοι έχουν οδηγήσει τα θύματά τους ακόμη και στην αυτοκτονία και συχνά επίσης οι θιγόμενοι από λιβελογράφους έγιναν δολοφόνοι στην προσπάθειά τους να αμυνθούν και να αποκαταστήσουν την τιμή τους.

Η Αναστασία Βούλγαρη κυκλοφορεί λοιπόν με άνεση μέσα σ’ αυτή την πολυσήμαντη θεματική και κατορθώνει να ισορροπήσει το θέμα των καταραμένων γιων του Οιδίποδα με τη θρασύτητα που δίνει και εισπράττει ο Θερσίτης. Αλλά κι εδώ αρχίζει να έχει ειδικό ενδιαφέρον. Ολα αυτά εντάσσονται μέσα στα μελετημένα από την ψυχανάλυση και τη γενετική σύνδρομα που έχουν να κάνουν με μια κάποια ευθύνη της κληρονομικότητας, έτσι ώστε να μπορεί κανείς να διακρίνει ιδιοσυγκρασιακές επιδράσεις των προγόνων ή των γονέων ειδικά στα τέκνα.

Τα δύο αδέλφια της Βούλγαρη σαφώς αναπαράγουν το μοντέλο των δύο γονιών, ο ένας γιος είναι γονότυπος του βίαιου, αυταρχικού πατέρα και ο άλλος γιος, που δέχεται τη θερσιτική επιθετικότητα των αρρενωπών ομηλίκων του, είναι τρυφερός, θηλυπρεπής, πανομοιότυπος καρπός της μητέρας του.

Η Αναστασία Βούλγαρη δεν γράφει δοκίμιο κοινωνιολογικό, ψυχιατρικό ή ιδεολογικό. Γράφει καθαρό θέατρο και μάλιστα ρεαλιστικά, χωρίς περικοκλάδες, κηρύγματα, νουθεσίες και «ηθικά προτάγματα». Μια φέτα ζωής, πικρής όμως.

Αν πράγματι ο θεατής παίρνει ένα μήνυμα φεύγοντας είναι ότι η κοινωνία μας, κυρίως η εκπαίδευση, η αγωγή του έλληνα πολίτη χωρίς αρχές δημιουργούν τα δράματα, τα αδιέξοδα, τις στρεβλώσεις και την ειδική εγκληματικότητα που εμπνέουν ο οικόσιτος φασισμός, ο ρατσισμός και η παντελής έλλειψη κατανόησης του Αλλου.

Αλλά τι να πει κανείς όταν οι τάχα μου εκπρόσωποι μιας θρησκείας της αγάπης και της συγχώρεσης της αμαρτίας, ταγοί που λέει ο λόγος ενός ποιμνίου που θέλει ποιμένα εμφανίζονται ως λύκοι στο μαντρί φορώντας πετραχήλι.

Θα το γράψω κι ας με αφορίσουν. Ο Σαύλος, νεαρός φανατικός διώκτης των χριστιανών, παρίσταται στον λιθοβολισμό του πρωτομάρτυρα Στέφανου.

Αργότερα, σε μια οδοιπορία, μεταστρέφεται και εξελίσσεται στον δογματικό ιδρυτή του Χριστιανισμού με το όνομα Παύλος. Σήμερα νιώθω πως πολλοί με το προνόμιο της ιδρυματικής θρησκευτικής δομής του Παύλου γυρίζουν πίσω και ακολουθώντας τα βήματα του Σαύλου μετέχουν και πάλι σε λιθοβολισμούς, πέστε το μπούλινγκ, εναντίον διαφορετικών στις ιδέες, στον έρωτα, στη γλώσσα και στις αισθητικές αξίες.

Και μόνο που το έργο της Βούλγαρη μπορεί να προκαλέσει τέτοιες σκέψεις αξίζει να το δει κανείς. Οταν μάλιστα εκτελείται από μια ταλαντούχα ομάδα σοβαρών καλλιτεχνών και μια προσεγμένη παραγωγή σε μια τόσο δύσκολη για τέχνες συγκυρία.

Η έμπειρη Δέσποινα Βολίδη έχτισε έναν σεμνό χώρο και σχεδίασε αναγνωρίσιμα ενδύματα της τάξης που καταγράφει η συγγραφέας.

Ο μεγάλης πείρας και ιστορίας Σπύρος Κάρδαρης φώτισε σοφά.

Η παρουσία στη διανομή της Νόνης Ιωαννίδου είναι προίκα για την παράσταση. Εξοχο μέταλλο φωνής, λιτή κίνηση, εσωτερικός ρυθμός παλλόμενος και ελεγχόμενος. Κύρος σκηνικό.

Ο Γιώργος Χριστοδούλου που σκηνοθέτησε με ισορροπίες και ελεγχόμενες αισθητικά εντάσεις παίζει τον αυταρχικό πατέρα με αναγνωρίσιμο ιστορικό ελληνικής εμπειρίας!

Η Μαρίνα Δημητροπούλου έχει τσαγανό και εσωτερικό κραδασμό χωρίς προπέτεια.

Ο Βίκτωρας Πέτσας είναι παρουσία που γράφει και μπορεί να τη διαχειρίζεται με μέτρο. Ο Ανδρέας Γιαννακούλας σ’ έναν άκρως επικίνδυνο ρόλο, δεν γλιστράει σε γραφικότητα ή μελό. Θετική η διπλή παρουσία του Πάνου Τρουμπουνέλη.