Λεπτομέρειες που φωτίζουν την αλήθεια

Σε διαρκή ανοδική πορεία ο Ερίκ Βουγιάρ, κέρδισε χθες το μεγαλύτερης φήμης και κύρους γαλλικό λογοτεχνικό βραβείο, το Βραβείο Γκονκούρ. Το βιβλίο του «L’ordre du jour» («Ημερήσια διάταξη») που βραβεύτηκε ασχολείται με το Ανσλους, την προσάρτηση δηλαδή της Αυστρίας από τη ναζιστική Γερμανία το 1938. Οπως και σε προηγούμενα βιβλία του ο 49χρονος συγγραφέας καταπιάνεται με σημαντικά ιστορικά θέματα οικουμενικής εμβέλειας, τα οποία όμως προσεγγίζει από μια οπτική γωνία ανάδειξης των κρυφών λεπτομερειών τους. Με γλαφυρό ύφος, πολύ ιδιαίτερο, που συνδυάζει σαρκασμό και λυρισμό, ο Βουγιάρ στρέφει τον φακό του (είναι άλλωστε και κινηματογραφιστής) στις λεπτομέρειες εκείνες που ναι μεν δεν αποτελούν το επίκεντρο της δράσης, αποτελούν όμως ψηφίδες του όλου σκηνικού αποφασιστικής σημασίας, ψηφίδες που εντέλει δίνουν τον τόνο και ολοκληρώνουν την εικόνα της κατανόησης των πραγμάτων.

Ο Βουγιάρ ξεκινάει το βιβλίο με την περίφημη συνάντηση της αφρόκρεμας των γερμανών βιομηχάνων με τους Χίτλερ και Γκέρινγκ το 1933, όταν το ναζιστικό καθεστώς τούς ζητά χρηματοδότηση και αυτοί την παρέχουν. Γράφει ο Βουγιάρ: «Αυτή η μοναδική στην ιστορία των βιομηχάνων στιγμή, αυτός ο ανήκουστος συμβιβασμός με τους Ναζί, δεν είναι για τους Κρουπ, τους Οπελ, τους Ζίμενς τίποτε άλλο από ένα καθημερινό επεισόδιο της επιχειρηματικής ζωής, μια ασήμαντη ανάληψη χρημάτων. Ολοι τους θα επιβιώσουν με το καθεστώς και θα χρηματοδοτήσουν στο μέλλον πολλά κόμματα, σε αναλογία με τις επιδόσεις τους». Και αλλού, για τους είκοσι τέσσερις συμμετέχοντες: «Ηταν είκοσι τέσσερις, δίπλα στα νεκρά δέντρα της όχθης, είκοσι τέσσερα μαύρα, καφέ ή στο χρώμα του κονιάκ πανωφόρια, είκοσι τέσσερα ζευγάρια ώμων παραγεμισμένων με μαλλί, είκοσι τέσσερα σακάκια με γιλέκα και αντίστοιχος αριθμός παντελονιών με πιέτες και φαρδύ στρίφωμα. Οι σκιές μπήκαν στο μεγάλο προθάλαμο του μεγάρου του προέδρου του Κοινοβουλίου· αλλά σε λίγο, δεν θα υπάρχει πια Κοινοβούλιο, δεν θα υπάρχει πια πρόεδρος, και, σε λίγα χρόνια, δεν θα υπάρχει ούτε καν κτίριο Βουλής, μόνο ένας σωρός από συντρίμμια που καπνίζουν» (η απόδοση του γράφοντος, σε μετάφραση του οποίου θα κυκλοφορήσουν τα δύο βιβλία του Βουγιάρ).

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΘΕΑΜΑ. Ο Ερίκ Βουγιάρ αντιλαμβάνεται την Ιστορία ως θέαμα, ένα κακόγουστο θέαμα που αξίζει να αναδείξει κανείς στις γκροτέσκο λεπτομέρειές του για να φανεί καθαρά πώς πολλά μικρά βήματα, πολλά θεωρούμενα μικροπράγματα που ο πολύς κόσμος παίρνει αψήφιστα, μπορούν να οδηγήσουν σε τεράστιες καταστροφές. Οταν οι Γερμανοί καταλάμβαναν την Αυστρία δεν είχαν ακόμα καθόλου ισχυρό στρατό. Ηταν πολλοί οι Αυστριακοί που τους περίμεναν με σημαιάκια στα χέρια στις δύο πλευρές των δρόμων που θα περνούσαν, είτε γιατί είχαν και εκείνοι πλήθος ναζιστές ανάμεσά τους είτε γιατί ονειρεύονταν την επανένωση του γερμανόφωνου κόσμου. Αλλά έμειναν να περιμένουν δύο μέρες γιατί τα τανκς έμεναν στο δρόμο, χαλούσαν και δεν έφταναν ποτέ.

Οπως και εδώ που παρουσιάζει τους αμήχανους Αυστριακούς με τα σημαιάκια, έτσι και στο προηγούμενο βιβλίο του με τίτλο «14η Ιουλίου», όπου μιλάει για την ημέρα κατάληψης της Βαστίλλης, ο Βουγιάρ παρουσιάζει τα γεγονότα κυρίως από την πλευρά των αθέατων πρωταγωνιστών ή του απλού λαού. Δίνοντας πρόσωπο στις απρόσωπες περιγραφές των ιστορικών, δεν κάνει ιστορικό μυθιστόρημα, αλλά διευρύνει τα όρια της λογοτεχνίας. Με εξεγέρσεις που δεν τις κάνει γενικώς «ο λαός» αλλά ο τάδε εκδοροσφαγέας και ο δείνα καλλιεργητής (στη «14η Ιουλίου» τα πρόσωπα είναι απολύτως υπαρκτά), με ένοχες συμμετοχές στο έγκλημα που δεν αφορούν γενικώς «το κεφάλαιο» αλλά τους Κρουπ, Οπελ, Ζίμενς συγκεκριμένα, με αξιόπιστες στοχευμένες περιγραφές.

Με παρόμοιο τρόπο είχε λ.χ. γράψει παλιότερα και το βιβλίο «Conquistadors» για την πτώση της Αυτοκρατορίας των Ινκα ή το «Congo» με θέμα την αποικιοκρατία. Τα βιβλία του κυκλοφορούν στη Γαλλία από τις εκδόσεις Actes Sud. Πολλοί πίστευαν ότι το γεγονός ότι μέχρι πριν έξι μήνες τον εκδοτικό οίκο διεύθυνε η σημερινή υπουργός Πολιτισμού της κυβέρνησης Μακρόν, Φρανσουάζ Νισέν, θα λειτουργούσε αποτρεπτικά για την κριτική επιτροπή. Οπως και το ότι δεν πρόκειται για κλασικού τύπου μυθιστορήματα, αλλά για «αφηγήσεις». Η ποιότητα όμως του λόγου και του περιεχομένου ακύρωσε τέτοιου είδους σκέψεις. Αλλωστε, όπως ο ίδιος ο Βουγιάρ έχει πει, «η λογοτεχνία είναι ένας μύθος που απομυθοποιεί άλλους μύθους».