«Ο Γκάτσος πότιζε κάθε φορά μια καινούργια έρημο»

Η παράσταση έχει κάνει ήδη τον κύκλο της σε Ελλάδα και Κύπρο από τον περασμένο Δεκέμβριο, που ξεκίνησε από την αίθουσα του Παρνασσού.

Ο Μανώλης Μητσιάς επανήλθε με αυτόν τον τρόπο σε μια από τις συνεργασίες που διαμόρφωσαν το ερμηνευτικό του ιδίωμα, αλλά και την παρουσία του στη «χρυσή εποχή» των τραγουδιών, καθώς οι κύκλοι «Αθανασία», «Της γης το χρυσάφι» και «Χειμωνιάτικος ήλιος» είχαν την ανεξίτηλη μουσική σφραγίδα του Μάνου Χατζιδάκι και τη στιχουργική του Νίκου Γκάτσου. Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, από την άλλη, πρόσθεσε την απαραίτητη σκηνική πείρα που προϋποθέτει μια μουσικοθεατρική παράσταση: η δημοφιλής ηθοποιός απήγγειλε στίχους του ποιητή και τραγούδησε για πρώτη φορά επί σκηνής.

Η παράσταση «Ο Γκάτσος που αγάπησα» επαναλαμβάνεται στο Ηρώδειο, στις 6 Οκτωβρίου, και ανακεφαλαιώνει τον φόρο τιμής σε έναν κορυφαίο στιχουργό. Ανάμεσα στα τραγούδια θα ακουστούν κείμενα του Νίκου Γκάτσου, αλλά και ανθρώπων που έγραψαν για την τέχνη του.

«Tο πρώτο πράγμα που ξέρω για τον Γκάτσο άρχισα να το μαθαίνω ακριβώς την εποχή της ταινίας του Γκοντάρ, κι όχι από τον κινηματογράφο αλλά από το ραδιόφωνο. Είμαι επτά – οκτώ χρονών παιδάκι όταν πρωτακούω το όνομά του και με μαγνητίζει μ’ αυτή την αίσθηση του απόλυτου: «Ηρθανε νύχτες και βροχές / και χειμωνιάσαν οι ψυχές». Το ξανακούω: «Μπροστά πηγαίνει ο Ιρλανδός / πίσω πηγαίνει ο Ιουδαίος», κι ενώ χάνομαι στον παγκόσμιο χάρτη, το ακούω ξανά: «Βάλε φωνή κοντά σου να γυρίσω». Επειτα το όνομά του μου λέει: «Αν δεις στον ύπνο σου μια νύχτα με βροχή / φωτιά να καίει / είν’ η καρδιά μου που στενάζει μοναχή / και σιγοκλαίει». Και το μυαλό μου παιδεύεται με μαγικούς γλωσσικούς γρίφους: να ονειρευτώ μια νύχτα βροχερή που μέσα της να καίει μια φωτιά ή μήπως κάποια νύχτα που βρέχει ασταμάτητα, όπως συμβαίνει συχνά στη Δυτική Ελλάδα, εγώ να ονειρευτώ μια φωτιά αναμμένη; Κι αυτή η καρδιά, παρόλο που σιγοκλαίει, μήπως το κλάμα της είν’ η βροχή; Ξανακούω το όνομά του και συνειδητοποιώ πως «Στης ψυχής μου τον καθρέφτη / ίσκιος άρχισε να πέφτει». Αλλά πια το ξέρω καλά: σφραγίζει και τις ώρες του θεάτρου με τη «σκοτεινή μας ρίζα της κραυγής».

Το δεύτερο πράγμα που ξέρω το έμαθα κοντά του. Εκείνος, αν και «με του καημού τ’ αγκάθι» στα «φυλλοκάρδια του γκιώνη», πότιζε κάθε φορά και μια καινούργια έρημο για «να φυτρώσει λουλούδι δροσερό», αναζητούσε σε άλλους γαλαξίες «ανυπεράσπιστες αξίες» και σε μυούσε σε μια κατάσταση αθωότητας που θα ενέπνεε οποιονδήποτε να πει: «Τρέχω πετάω χαιρετάω / τα πιο τρελά παιδιά / και κάθε πέτρα που πατάω / ανοίγει σαν καρδιά».

Το τρίτο πράγμα που ξέρω, δυστυχώς, το έχω μάθει χωρίς τη μειλίχια φυσική του παρουσία, αλλά με αυτή την εξακολουθητική εμπειρική επιβεβαίωση: Ηταν ειλικρινής όταν αναρωτιόταν «πότε θα βγει να σκούξει κάποιος / αυτός ο κόσμος είναι σάπιος» ή όταν αναφωνούσε «Ανατολή Ανατολή / δική σου είμαστε φυλή». Ηταν ακριβής όταν κατηγορούσε «και δεν δακρύζεις ποτέ σου μάνα μου Ελλάς / που τα παιδιά σου σκλάβους ξεπουλάς» ή όταν προειδοποιούσε πως «Της γης αναθαρρήσαν οι πληγές». Ηταν απελπισμένος όταν διαπίστωνε πως «Με φωτιά και με μαχαίρι / πάντα ο κόσμος προχωρεί» ή όταν θρηνούσε «Κυρα-ζωή σκοτεινή μητέρα / αχ δε μας πήγες παραπέρα». Ηταν σοφός όταν παραδεχόταν πως «Δεν ωφελεί το παράπονο» ή όταν παρακινούσε «μονάχος βρες την άκρη της κλωστής / κι αν είσαι τυχερός ξεκίνα πάλι».