Μια κιβωτός για την ποίηση

Το συγκεκριμένο βιβλίο προσφέρει μια πανοραμική άποψη της λογοτεχνίας και συγχρόνως περιλαμβάνει πρωτότυπες και οξυδερκέστατες αναλύσεις θεμάτων που ανήκουν στον χώρο της. Αυτή η διπλή επιτυχία οφείλεται στο γεγονός ότι είναι γραμμένο από τον πλέον αρμόδιο, έναν άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από εξαιρετική ευρυμάθεια και ο οποίος γνώρισε εκ των έσω πολλά από τα καλλιτεχνικά κινήματα και τα θεωρητικά ρεύματα που περιγράφει. Τα άρθρα και οι ομιλίες που απαρτίζουν τον τρίτο τόμο της σειράς «Για μια θεωρία της Γραφής» τοποθετούνται χρονολογικά, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους, στα τέλη του 20ού και στις αρχές του 21ου αιώνα και διαιρούνται σε δύο τμήματα με τους τίτλους «Οι τάσεις» και «Τα πρόσωπα». Στο πρώτο τμήμα βρίσκονται κείμενα για τη γραφή τα οποία απλώνονται σε ένα εκτεταμένο πεδίο αναφορών, ενώ στο δεύτερο συγκεντρώνονται εργασίες οι οποίες εστιάζουν σε συγκεκριμένους δημιουργούς.

Ως βασικές συνιστώσες του στοχαστικού λόγου του Νάνου Βαλαωρίτη μπορούν εν προκειμένω να αναδειχθούν οι εξής:

1 Η εποπτεία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και αυτής των Ηνωμένων Πολιτειών. Η εξέταση της ελληνικής λογοτεχνίας και η μελέτη του έργου εκπροσώπων της (υπάρχουν κείμενα ειδικά για τον Σολωμό, τον Καβάφη, τον Σικελιανό, τον Σεφέρη, τον Σαχτούρη, τον Ρίτσο, τον Ταχτσή και τον Μακρή). Κατά την προαναφερθείσα εποπτεία και εξέταση η ποίηση έχει βέβαια την πρωτοκαθεδρία.

2 Ο Ρήγας Φεραίος και άλλοι έλληνες οπαδοί του Διαφωτισμού, στων οποίων τις πρωτοποριακές θέσεις συγκαταλέγεται και η υποστήριξη μιας γλώσσας που έτεινε στην καθομιλουμένη.

3 Τα μικροαφηγήματα ως μία από τις πιο πρωτότυπες προσφορές του ελληνικού χώρου.

4 Το διαχρονικό άγχος της πρωιμότητας στους έλληνες ποιητές, το οποίο έγκειται στο ότι το άτομο προβάλλεται σε έναν ιδεατό, ασχημάτιστο κόσμο, που αντί να πλησιάζει απομακρύνεται, μεγαλώνοντας το αίσθημα του κενού.

5 Η μνεία στο περιοδικό «Συντέλεια», το οποίο διευθυνόταν από τους Νάνο Βαλαωρίτη και Αντρέα Παγουλάτο, στο «Προλογικό σημείωμα στη Νέα Συντέλεια».

6 Η ποιητικότητα και η ποιητική γλώσσα ως αντικείμενα αποκλειστικής πραγμάτευσης.

7 Οι αναφορές του Βαλαωρίτη στην προσωπική λογοτεχνική παραγωγή του.

8 Τα χαρακτηριστικά και οι φάσεις του μοντερνισμού.

9 Η πρωτοπορία, η οποία αποτελεί στην ουσία συνισταμένη του βιβλίου και όχι μια απλή συνιστώσα του, τόσο η ελληνική (ο Εμπειρίκος, ο Κάλας, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Εγγονόπουλος, ο Κοσμάς Πολίτης, ο Σαχτούρης, ο Ταχτσής, η Αραβαντινού και οι υπόλοιποι συνεργάτες του περιοδικού «Πάλι», ο Βασιλικός, ο Παγουλάτος, ο Μήτρας, ο Χειμωνάς, ο Σιώτης, ο Καλοκύρης, η Νατάσα Χατζιδάκι, η Ερση Σωτηροπούλου και άλλοι) όσο και η διεθνής (ο Ζαρί, ο Απολινέρ, ο Τζόις, ο Ρουσέλ, ο Νταντά, ο Φουτουρισμός, ο Ελιοτ, ο Πάουντ, η Γκέρτρουντ Στάιν, ο Πεσόα, ο Υπερρεαλισμός, ο Ζουκόφσκι, ο Λετρισμός, ο Υπερλετρισμός, η Ηχητική Ποίηση, το Θέατρο του Παραλόγου, οι Ηλεκτρικοί και οι Ψυχροί ποιητές, το Νέο Γαλλικό Μυθιστόρημα, οι Μπιτ με τον Μπάροουζ και τον Γκίνσμπεργκ, η Συγκεκριμένη Ποίηση, οι Σιτουασιονιστές, οι ομάδες των περιοδικών «Tel Quel» και «Change», ο Σολέρς, οι Νεορεαλιστές καλλιτέχνες, οι αμερικανοί Γλωσσοκεντρικοί και πολλοί ακόμη).

10 Η άμεσα συνδεδεμένη με την πρωτοπορία κειμενικότητα ή κειμενική γραφή (textualité, όπως στον Σολέρς ή στην Αραβαντινού), η οποία «περιγράφει με παιγνιώδη επιμονή και με επαναλήψεις κι αντιφάσεις διαλογική αφήγηση και συνειδησιακή ροή, θυμίζοντας στον αναγνώστη ότι η παρουσία της γλώσσας δημιουργεί τον πλασματικό κόσμο της ποίησης και του μυθιστορήματος». (σελ. 254).

11 Η κριτική αντιμετώπιση, πρώτον, της ξένης και κυρίως της ελληνικής κριτικής και, δεύτερον, της θεωρητικής προσέγγισης της λογοτεχνίας από τις διάφορες τάσεις του Κριτικού Στοχασμού, ιδιαίτερα από τον στρουκτουραλισμό, τον μεταστρουκτουραλισμό, την αποδόμηση και τον νεομαρξισμό.

12 Η μετα-αποικιοκρατική κατάσταση των πνευματικών πραγμάτων στην Ελλάδα, με γνωρίσματα την ανασφάλεια, την ευθιξία ως προς την εθνική ταυτότητα, τη δυνητική αυτοεξορία των διανοουμένων, τον μεσσιανισμό και την έλξη προς τις κυρίαρχες χώρες.

Από τις προηγούμενες συνιστώσες και ειδικά από την τελευταία προκύπτει η διαπίστωση ότι μία επιπλέον συνισταμένη του βιβλίου, μαζί με την πρωτοπορία, αποτελεί η πολιτική διάστασή του. Ο Νάνος Βαλαωρίτης θέτει το ζήτημα της ισχύος, η οποία ενεργοποιεί και στο πνευματικό επίπεδο τόσο την κεντρομόλο ροπή των ανίσχυρων χωρών όσο τη φυγόκεντρο των κραταιών. Το ύφος των λογοτεχνικών έργων συνδέεται άρρηκτα με τη δύναμη. Ως συνέπεια, ακόμη και οι συγγραφείς των ηγεμονικών κρατών οι οποίοι ασκούν έλεγχο στην εξουσία απευθύνονται από θέση υπερθετικής ισχύος σε σχέση με αυτή που κατέχει ο πλέον συστημικός καλλιτέχνης μιας μικρής, μετα-αποικιοκρατικής χώρας.