Εχοντας διανύσει μια σαραντάχρονη θητεία στην ποίηση, με σταθμούς της την έκδοση δεκαεπτά βιβλίων από το 1974 μέχρι το 2012, ο Μανόλης Πρατικάκης (γεννήθηκε το 1943 στο κρητικό χωριό Μύρτος της επαρχίας Ιεράπετρας) συγκρότησε ένα αναγνωρισμένο από την κριτική και το αναγνωστικό κοινό και κυρίως διακριτό έργο. Η έκδοση του βιβλίου του «Αφηγήματα ενός ψυχιάτρου» (Αθήνα, Καστανιώτης 2009), με δέκα σύντομα πεζόμορφα κείμενα, δημιούργησε την εντύπωση ότι άρχισε η παράλληλη άσκησή του και με την πεζογραφία. Την εντύπωση αυτή έρχονται να ενισχύσουν, εκ πρώτης όψεως, τα τρία αφηγήματα που στεγάζονται στο βιβλίο «Σύνδρομο Fregoli. Το τίμημα να είσαι ένας άλλος». Σε σύγκριση μάλιστα με τα δέκα «Αφηγήματα ενός ψυχιάτρου», γραπτά που ουσιαστικά προήλθαν από την εκφραστική μήτρα που γέννησε την ποίηση του Πρατικάκη και γι’ αυτό πρέπει μάλλον να ονομαστούν ποιητικές πρόζες, τα τρία κείμενα του βιβλίου «Σύνδρομο Fregoli» μπορούν να χαρακτηριστούν αμιγέστερα πεζογραφήματα.

Στο πρώτο και εκτενέστερο, το «Σύνδρομο Fregoli» (σ. 17-204), η νεαρή Καλλιόπη πάσχει από το σύνδρομο Fregoli, ένα σύνδρομο παραληρητικής αναγνώρισης. Συγκεκριμένα, η ηρωίδα αναγνωρίζει στα πρόσωπα άλλων γυναικών τη σωσία της. Το πολλαπλασιασμένο είδωλό της απορρυθμίζει εντελώς τη ζωή της, την εξοργίζει, την απειλεί, τη διαβάλλει, την ταπεινώνει και την εξουθενώνει. Σταδιακά την οδηγεί σε απόπειρα αυτοκτονίας, στον εγκλεισμό της σε ψυχιατρική κλινική όπου υποβάλλεται σε διάφορες θεραπείες, στην αναγνώριση ότι η βασική αιτία του γεγονότος ότι μοιράζεται την ύπαρξή της με την Αλλη είναι οι αιμομικτικές σχέσεις στην εφηβεία της με τον πατέρα κι έναν ξάδελφό της. Εντέλει στη ριζική βελτίωση της ψυχικής υγείας της Καλλιόπης συμβάλλει η ανάγνωση του «Σωσία» του Ντοστογέφσκι, με την αναγνώριση του ήρωα ως ομοιοπαθούς. Στο δεύτερο αφήγημα «Μπρους Λι» (σ. 207-264), ο Πέτρος νοσεί από μια ψύχωση παραληρητικής διαταραχής. Λατρεύοντας τον διάσημο ηθοποιό ταινιών καράτε Μπρους Λι, αφιερώνεται στην εκμάθηση της πολεμικής τέχνης του. Μετά τον θάνατο του ειδώλου του, καθώς πιστεύει ότι είναι η μετεμψύχωσή του, ο Πέτρος περνά τη ζωή του μέσα στη δίνη διάφορων παραληρητικών καταστάσεων, όπως ότι είναι ο κεντρικός εγκέφαλος του ελληνικού σχεδίου για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Ανάμεσα στις θεραπείες στις οποίες υποβάλλεται περιλαμβάνονται τα ηλεκτροσόκ. Στο τρίτο αφήγημα «Μια παράδοξη τύφλωση» (σ. 267-308), μια επαρχιώτισσα νεαρή, η Δωροθέα, παθαίνει υστερινή τύφλωση όταν αντικρίζει ξαφνικά τον σύζυγό της να κάνει έρωτα με μια άλλη γυναίκα. Η όρασή της εντέλει αποκαθίσταται, αφού υποβάλλεται σε ναρκανάλυση με τον «ορό της αλήθειας». Αν και το χρονικό περίγραμμα των ιστοριών είναι ασαφές, το γεωγραφικό πλαίσιό τους και το πολιτισμικό στίγμα τους ορίζονται με ακρίβεια: η Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών, με τις φθαρμένες αξίες, τα υποκριτικά κρυμμένα πάθη και τα ψυχικά αδιέξοδα των ανθρώπων.

Καθώς, λοιπόν, συνδετικό γνώρισμα των αφηγημάτων είναι η εξιστόρηση της ψυχικής ασθένειας τριών ατόμων, γίνεται φανερό ότι το «Σύνδρομο Fregoli» λειτουργεί ως συνέχεια του βιβλίου «Αφηγήματα ενός ψυχιάτρου», με την έννοια ότι τα κείμενα και των δύο βιβλίων, όπως έγραψε ο Πρατικάκης στην επιλογική σημείωση του παλαιότερου, «έχουν έναν κοινό άξονα: Είναι υλικά από τον χώρο της επαγγελματικής μου δραστηριότητας, της ψυχιατρικής, δηλαδή βιωμένες εμπειρίες που μεταπλάστηκαν σε αφηγήματα. Είναι πρόσωπα ή καταστάσεις ποικίλων ψυχικών εκτροπών, που με τη στάση τους καταγράφουν μια «αίρεση βίου», μια ανατροπή των κανόνων». Η εκκίνηση πάντως των αφηγημάτων από πραγματικά περιστατικά και το αυτοαναφορικό στοιχείο τους συνδέονται αξεδιάλυτα με τη μετάπλαση των ιστοριών σε κείμενα μυθοπλασίας.

Στην επιλογική σημείωση του βιβλίου «Αφηγήματα ενός ψυχιάτρου» ο Πρατικάκης είχε γράψει επίσης ότι τα γραπτά εκείνα «είναι συνέχεια της ποίησής μου». Κατά βάθος, το ίδιο ισχύει και για τα αφηγήματα του βιβλίου «Σύνδρομο Fregoli». Στο επιφανειακό επίπεδο της ανάγνωσης το ενδιαφέρον κεντρίζεται από την παράδοξη και αλλόκοτη φύση των ιστοριών. Ανέκαθεν οι διάφορες όψεις της «τρέλας», η κάθε είδους διαταραχή της σχέσης ανάμεσα στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου και το εξωτερικό περιβάλλον απωθούσαν και συνάμα έλκυαν. Ετσι και τον Πρατικάκη φαίνεται να τον συναρπάζει η ανάδυση στην επιφάνεια του λόγου τού σκοτεινού εσωτερικού κόσμου ατόμων που έχουν αποκόψει τους δεσμούς τους με τη γύρω τους πραγματικότητα και βρίσκονται σε μια πορεία καταβύθισης σε ένα εσωτερικό σκοτάδι. Αλλά η φύση της σχέσης ιατρού – ασθενούς, όταν ο πρώτος είναι και ποιητής, οδηγεί στην αυτοσυνειδησία του ψυχιάτρου ως συμπάσχοντος. Γι’ αυτό στα τρία αφηγήματά του ο Πρατικάκης δεν είναι ένας αποστασιοποιημένος παρατηρητής, ένας ουδέτερος θεράπων ψυχών, καθώς οι ιδιότητες του επαγγελματία ψυχιάτρου και του δημιουργού ποιητή αλληλενεργούν και διηθούνται η μία μέσα από την άλλη έτσι ώστε ο παρατηρητής – αφηγητής να γίνεται, μέσα από τα ίδια τα κείμενά του, αυτοπαρατηρούμενος ποιητής, όχι μόνο συμπονετικός, αλλά ώς έναν βαθμό και συμπάσχων με τα πρόσωπα των ασθενών του. Οι επιβλητικές μορφές της Καλλιόπης, του Πέτρου και της Δωροθέας προστίθενται στην πινακοθήκη των πολλών ψυχικά άρρωστων μορφών της ποίησης του Πρατικάκη. Κατά βάθος, σε όλα αυτά τα κείμενα, ποιητικά και πεζογραφικά, ο θεράπων ιατρός καταλαμβάνεται από την αγωνία της ποίησης, καθώς επιθυμεί και πασχίζει να βοηθήσει τους ανθρώπους μέσα από το ουμανιστικό όραμά του, το όραμα της επανένωσής τους με τον κόσμο.

Τελευταία Νέα