Είναι μια μικρή περιπέτεια που σε αποζημιώνει.

Ο λόγος για το οδοιπορικό στην αρχαία Καρθαία στην Τζια. Με αφετηρία τον οικισμό Σταυρουδάκι, έπειτα από 400 μέτρα χωματόδρομου, ο επισκέπτης συναντά ένα λιθόστρωτο αρχαίο μονοπάτι (τέσσερα συνολικά υπάρχουν στη γύρω περιοχή).

Υπό τους ήχους του νερού του Βαθυπόταμου, ο επισκέπτης διασχίζει τον δρόμο που κατά την αρχαιότητα συνέδεε την Καρθαία με άλλους οικισμούς του νησιού. Ξάφνου, μια ολόκληρη αρχαία πόλη με το θέατρο, τα ιερά, τα κτίρια και τα τείχη της του αποκαλύπτεται. Μπροστά του απλώνεται η θάλασσα. Είναι ο μοναχικός όρμος Πόλες.

Εκεί στέκει η ακρόπολη με τα τείχη. Και ο επιβλητικός ναός της Αθηνάς (χρονολογείται στα τέλη του 6ου με αρχές του 5ου αιώνα π.Χ.). Στα νότια της βραχώδους λοφοσειράς της Ασπρης Βίγλας βρίσκεται ο ναός του Απόλλωνα. Στο άνδηρο του ναού της Αθηνάς βρίσκεται ένα πρόπυλο και το κτίριο D. Η ανασκαφή και η ανάδειξη του αρχαίου θεάτρου της Καρθαίας (4ος αιώνας π.Χ.) βρίσκονται σε εξέλιξη (με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ) – έχει αποκαλυφθεί το κοίλον έως και το άνω διάζωμα.

Σαν μια εξερεύνηση ο επισκέπτης περπατά στον καλοσυντηρημένο αρχαιολογικό χώρο της Καρθαίας, μίας από τις τέσσερις αρχαίες πόλεις-κράτη της Κέας (μαζί με την Ιουλίδα, την Κορησσία και την Ποιήεσσα).

Ξεκουράζεται για λίγο στα λίθινα καθιστικά ανάπαυσης και θέας που έχουν δημιουργηθεί σε σημεία του αρχαιολογικού χώρου. Και συνεχίζει με μια βουτιά στις Πόλες.

Η Καρθαία – την πρώτη σωζόμενη φιλολογική αναφορά του ονόματός της την έχουμε από τον Πίνδαρο – κατοικήθηκε αδιάλειπτα από το τέλος της γεωμετρικής εποχής έως την ύστερη αρχαιότητα, φθάνοντας σε μέγιστη ακμή κατά την αρχαϊκή περίοδο. «Γύρω από την αρχαία πόλη υπάρχουν ίχνη μεταλλευτικής δραστηριότητας αλλά και εκμετάλλευσης γης», λέει στα «ΝΕΑ» η καθηγήτρια Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ε. Σημαντώνη-Μπουρνιά, πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής που έχει την επίβλεψη του έργου ανασκαφής και ανάδειξης της περιοχής.

Ενός έργου που αποτελεί καθημερινή δοκιμασία για όσους εργάζονται εκεί, καθώς ακόμη και τα υλικά ή τα εργαλεία πρέπει να φθάνουν στην αρχαία πόλη με τις παραδοσιακές μεθόδους, στα χέρια ή με ζώα.

Τα κατάλοιπα της Καρθαίας άρχισαν να προσελκύουν ξένους αρχαιοδίφες περιηγητές από τον 17ο αιώνα. Κατά την περίοδο 1987-1995 διεξήχθη ανασκαφική έρευνα από διεπιστημονική ομάδα του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών υπό τη δρα Λίνα Μενδώνη. Το 2001 το υπουργείο Πολιτισμού άρχισε μια προσπάθεια για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου, με χρηματοδότηση από το Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Η πρώτη φάση της συντήρησης και ανάδειξης της Καρθαίας ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2008.

Στη σημερινή, δεύτερη, φάση προχωρούν (με χρηματοδότηση 900.000 ευρώ) η ανάδειξη του αρχαίου θεάτρου, η στερέωση του ετοιμόρροπου αναλήμματος πάνω στο οποίο στέκεται ο αρχαϊκός ναός του Απόλλωνα και η ολοκλήρωση της ανάδειξης του προπύλου που οδηγεί στην ακρόπολη. Ακόμη, με χρηματοδότηση 1,2 εκατ. ευρώ, συνεχίζεται η στερέωση, συντήρηση και ανάδειξη του υστεροκλασικού πύργου στην Αγ. Μαρίνα.