Οι «Σκορπιοί» τούς ένωσαν συμφωνικά

Με τον αξέχαστο Μάνο Χατζιδάκι συνδέει ο Μίκης Θεοδωράκης τη συναυλία με

συμφωνικά έργα του, που θα δοθεί το Σάββατο στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών -μία

από τις τέσσερις συνολικά, από απόψε, με αφορμή τα 80χρονά του. Και

αποκαλύπτει στα «NEA» την ανέκδοτη αλληλογραφία τους:

«H Ορχήστρα Χρωμάτων, υπό τον Μίλτο Λογιάδη, θα παρουσιάσει τραγούδια μου με

τη Μαρία Φαραντούρη», λέει ο Μίκης. «Στο πρώτο μέρος όμως θα παίξει την

Ελληνική Αποκριά ή Καρναβάλι, έργο που αγαπούσε ο ιδρυτής της

Ορχήστρας Μάνος Χατζιδάκις, που το διηύθυνε πολλές φορές. Άλλωστε όταν

αποφάσισα να το γράψω στα 1947 στην Ικαρία, ο πρώτος που το έμαθε ήταν ο

Μάνος. Είχα πρωτακούσει τότε τον Καπετάν Ανδρέα Ζέππο και σκέφθηκα να

χρησιμοποιήσω το μουσικό του θέμα. Βρισκόμουν στο μακρινό χωριό Βρακάδες και

μέναμε σ’ ένα σπίτι απομονωμένο στην κορυφή του βουνού, απ’ όπου βλέπαμε το

Αιγαίο με συντροφιά χιλιάδες μαύρους δηλητηριώδεις σκορπιούς.

Έγραψα πρώτα ένα μακρύ ποίημα με τον τίτλο «Αναμνήσεις από το σπίτι με τους

σκορπιούς» και το έστειλα στον Χατζιδάκι αναγγέλοντάς του ότι η μουσική που

πρόκειται να γράψω επάνω σ’ αυτούς τους στίχους θα έχει τον ίδιο τίτλο. Να τι

μου απάντησε: «Μου γράφεις για την σουίτα που γράφεις σε 6 μέρη με τον

τίτλο «Το σπίτι με τους σκορπιούς». Τον τίτλο θα τον προτιμούσα σκέτα

«Οι Σκορπιοί» σουίτα σε 6 μέρη. Έτσι αφ’ ενός δεν θα θυμίζει σαν τίτλος

«Το σπίτι των τριών κοριτσιών» του Μπερζέ και γενικά είναι

πολυμεταχειρισμένο, ενώ σκέτα «οι Σκορπιοί» ακούγεται πιο

πρωτότυπα. Αλλά το σπουδαιότερο είναι πως δεν δένεσαι με μια σκέτη

αναμνησεολογία, αλλά σου δίνεται η δυνατότητα να βάλεις μες στο έργο

σου μερικές απ’ τις δυνατές σκέψεις που τόσο απλά έχεις δώσει στο πεζό

σου. Παράδειγμα «Έπειτα από ένα συγκρατημένο και ήρεμο όνειρο ξύπνησε

αντικρύζοντας την καταματωμένη θάλασσα ώς τις ρίζες της γης».

Πιο κάτω θαυμαστά παραδέχεσαι με τραγική ειρωνεία την αναγκαιότητα:

«Ίσως να μην γνώριζε πως το πλοίο μας διέσχιζε ήδη το Αιγαίο κι ακόμα πως

πριν γεννηθούν οι μητέρες μας είχε αποφασιστεί ο ερχομός μας εδώ ψηλά».

Ακόμη να δίδεις μ’ ένα μοτίβο τη φράση σου «θάρθει και για σένα η όμορφη

εποχή» κάτι σαν αισιόδοξη έμμονη ιδέα, που να επαναλαμβάνεται συχνά και

να δημιουργεί αντίθεση στην ολότελα στοχαστική του διάσταση. Βάλε σαν

βάθρο την ιδέα έτσι όπως την λες: «Προ πάντων όμως η φροντίδα του από

αιώνες ήταν αυτός ο ατέλειωτος και ανώφελος αγώνας που γίνεται μέσα του

ανάμεσα σ’ ‘ο,τι υπήρχε και σ’ ό,τι ήρθε».

Και σαν κατακλείδα να κατασταλάξεις στις πιο δυνατές στιγμές σου.

«Όσο κι αν θέλω να το ξεφύγω, είμαι παιδί των στοχασμών του,

είμαι αδερφός των σκορπιών του. Είμαι σκορπιός. Δεν ανέχεται

μέσα μου αυτό που υπάρχει εκείνο που έρχεται. Πώς θέλετε ν’ αρνηθώ την

γενιά μου…». Είναι θαύμα και όσο για την ιδέα σου να βάλεις τον

«Καπετάν Αντρέα Ζέππο» στην αρχή μ’ ενθουσίασε. Πάντως γράψε μου αν με

κατάλαβες στ’ απάνω κι αν συμφωνείς με τις υποδείξεις μου. Απ’ τη μια

δεν πρέπει ν’ αφήσεις ανεκμετάλλευτο το ταλέντο σου κι από την άλλη δεν πρέπει

να περιορίσεις τις δυνατότητες της θαυμαστής αρχικής σου ιδέας για τη σουίτα

των Σκορπιών».

Τα υλικά του έργου αυτού – συνεχίζει ο Μίκης Θεοδωράκης πια – ταλαιπωρήθηκαν

καθώς τα κουβαλούσα μαζί μου σε όλη αυτή την Οδύσσεια, ώσπου αργότερα έγιναν η

βάση για να γράψω τη μουσική του ομώνυμου Μπαλέτου που πρωτοπαρουσιάστηκε με

το Ελληνικό Χορόδραμα μαζί με τις Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές και τον Καραγκιόζη του

Χατζιδάκι στην Όπερα της Ρώμης το 1954 με τον Ανδρέα Παρίδη στο πόντιουμ».

«Ο «Επιτάφιος» μου χάρισε φως»

«Ήμουν πολύ νέος όταν αισθάνθηκα ολοκληρωτικά δύο ιδεώδη: την ελευθερία και τη

μουσική. Για να τα υπηρετήσω αφιέρωσα όλες μου τις δυνάμεις, χωρίς δισταγμό

και χωρίς όρια», λέει στα «NEA» ο Μίκης Θεοδωράκης.

«Στα 1952 βρέθηκα επιτέλους «ελεύθερος» στην Αθήνα. Βάζω εισαγωγικά, γιατί

στην πραγματικότητα ήμουν πολίτης β’ κατηγορίας, γι’ αυτό προσπάθησα να φύγω.

Όταν στα 1954 βρέθηκα στο Παρίσι, είχα την αίσθηση που έχει το πληγωμένο θηρίο

που χώνεται στη σπηλιά για να γλείψει τις πληγές του. Οι δικές μου πληγές

είχαν ένα όνομα: Μακρόνησος. Ευτυχώς οι συμφωνικοί ήχοι με βοηθούσαν να βγάλω

από μέσα μου κραυγές και θρήνους. Όλα αυτά θα τα βρει κανείς στα συμφωνικά μου

έργα εκείνης της περιόδου. Τότε ως εκ θαύματος ο Γιάννης Ρίτσος μού στέλνει

τον Επιτάφιο που λες και τον περίμενα, γιατί γράφω απνευστί τα οχτώ

τραγούδια και ευθύς… λυτρώνομαι από τα φαντάσματα του Εμφυλίου. Γίνομαι

άλλος άνθρωπος. Και ενώ είχα κατακτήσει μια περίοπτη θέση στον διεθνή χώρο της

συμφωνικής μουσικής, γυρίζω την πλάτη και επιστρέφω στον τόπο μου για να

αφοσιωθώ στο είδος της μουσικής που με έβγαλε απ’ τα σκοτάδια και μου χάρισε

απλόχερα το φως μιας συναρπαστικής επαφής με το ευρύτατο κοινό της πατρίδας

μου».

«Αντάξια μιας κοινωνίας με υψηλό ηθικό…»

«Όταν από το 1960 αφιερώθηκα στο ελληνικό τραγούδι, και τότε η σκέψη μου ήταν

στο πλήρες και ολοκληρωμένο Συμφωνικό – Χορωδιακό Έργο που εξακολουθώ να θεωρώ

ως το μόνο αντάξιο μιας κοινωνίας πλήρως απελευθερωμένης και υπεύθυνης με

υψηλό ηθικό, μόρφωση και πολιτιστικό επίπεδο», λέει ο Μίκης Θεοδωράκης. «Εξ ου

ο χαρακτηρισμός που έδωσα στη νέα προσπάθειά μου, «έντεχνη – λαϊκή μουσική»

της φόρμας «κύκλος τραγουδιών» (Άξιον Εστί, Πνευματικό

Εμβατήριο, Canto General), των Χορωδιακών μου Συμφωνιών, του

Requiem, του Κατά Σαδδουκαίων, του Ζορμπά και τέλος των

Μουσικών Τραγωδιών Μήδεια, Ηλέκτρα, Αντιγόνη και

Λυσιστράτη. Με τη διαφορά ότι τώρα επεδίωκα ο αποδέκτης της μουσικής

μου να μην είναι μια απειροελάχιστη μειοψηφία, αλλά αν είναι δυνατόν η

πλειοψηφία του Λαού και ιδιαίτερα του ελληνικού.

Στις τρεις από τις τέσσερις συναυλίες του Μεγάρου θα παιχτούν κυρίως έργα

αυτής της περιόδου, 1944-1954, κάποια για πρώτη φορά, όπως το Κουαρτέτο

εγχόρδων (1946), Το Κοιμητήριο για έγχορδα (1945), ο Ελικών για σόλο πιάνο και

κουαρτέτο (1952), το Σεξτέτο (1947) που περιέχονται στη Συναυλία Μουσικής

Δωματίου με το «Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο» του Γιώργου Δεμερτζή» (Δευτέρα 14/2).

INFO

Στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (τηλ. 210-7282.333). Απόψε, τραγούδια με τους

Χριστόφορο Σταμπόγλη, Σταύρο Λάντσια. Αύριο, «Οιδίπους Τύραννος», «Πανηγύρι

της Ασή γωνιάς», «Έρως και θάνατος», «Πρώτη Συμφωνία», με την Κρατική Ορχήστρα

Αθηνών, υπό τον Ηλία Βουδούρη. Το Σάββατο, Μαρία Φαραντούρη και Ορχήστρα των

Χρωμάτων, υπό τον Μίλτο Λογιάδη. Τη Δευτέρα, μουσική δωματίου. Είσοδος: 5-40 ευρώ.