Βουτιά στη μνήμη των γλυπτών

Σαράντα έξι ετών σήμερα, η Μάχη Ξενάκη γράφει, σχεδιάζει, φτιάχνει γλυπτά.

Μόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο της «Laisser venir les fantomes» («Ας αφήσουμε τα

φαντάσματα να έρθουν»), ένα βιβλίο 94 σελίδων που εξέδωσε ο οίκος Actes Sud.

Με τον ίδιο τίτλο εκθέτει σχέδια και γλυπτά στο Hotel d’ Albret, στο 4ο

Διαμέρισμα του Παρισιού.

«Το να σχεδιάζεις είναι ένα δράμα, μία κατάσταση φοβερής έντασης», λέει.

«Είναι σαν να πηγαίνεις προς μία άβυσσο που δεν γνωρίζεις. Ένα άλμα στο κενό

που σε τρομάζει αλλά είναι αναγκαίο».

Αλλά η Μάχη Ξενάκη έχει κάνει και άλλα άλματα. Για την ακρίβεια έχει κάνει

επικίνδυνες βουτιές, όχι στο κενό αλλά στο νερό. Τις περιγράφει στο καινούργιο

της βιβλίο, μιλώντας για το υποβρύχιο ψάρεμα, το σπορ στο οποίο επιδιδόταν

συστηματικά ο πατέρας της. Η βοήθεια της Μάχης ήταν σημαντική στις καταδύσεις

του Ιάννη Ξενάκη που, ως γνωστόν, τού έλειπε το ένα μάτι από μια αγγλική οβίδα

στα Δεκεμβριανά στην Αθήνα. Τού έδειχνε «τα ψάρια που εμφανίζονταν μέσα από

τις αχτίνες του ήλιου, ρίνες που εξείχαν από την άμμο» και σ’ εκείνον απέμενε

η τελική λύση με το ψαροντούφεκο.

Τώρα τα ψάρια και τα χταπόδια βρίσκονται στο ατελιέ της Μάχης Ξενάκη,

τα βγάζει από μια χαρτονένια κούτα. «Σας προειδοποιώ, οι περισσότεροι τα

βρίσκουν τρομακτικά». Είναι όμως υπέροχα. Στην αρχή, δεν διακρίνεις παρά

γκρίζα σχήματα και μαύρες, πολύ λεπτές, γραμμές. Μετά καταλαβαίνεις ότι

πρόκειται για χαρτοκοπτική, σχέδια στερεωμένα με πολύ λεπτό ανάγλυφο, σε

χαρτί. Οι φόρμες είναι ανεμοστρόβιλοι, σύννεφα στάχτης, συγκεχυμένες μάζες από

τις οποίες, κάποτε, ξεπροβάλλει ένα μάτι. Ψάρια και ερπετά, άγνωστα έντομα,

ζωικά ή ανθρώπινα κεφάλια, «προϊστορικά» και ατελή. Πώς δημιουργούνται; Μα,

«μ’ ένα ψαλίδι για τα νύχια». «Ξαναβρίσκω σχήματα κόβοντας πάνω σε σχέδια»,

λέει η Μάχη Ξενάκη. Τα κουτιά της είναι γεμάτα από χαρτοκοπτικές αυτού του

ύφους. Μία νατουραλίστρια που της αρέσουν τα τέρατα. Ή πιο απλά, οι προβολές

των παιδικών αναμνήσεων.

Από τις κούτες και τα συρτάρια με τα σχέδια, περνάμε στο βάθος του

κήπου. Το ύφος δεν αλλάζει πολύ, αλλάζει όμως η τεχνική. Γλυπτά, μια ολόκληρη

φυλή από ανθρωπόμορφες φιγούρες, κορμοστασιά ολόισια και λεπτή, σώμα

κυλινδρικό. Το κεφάλι άλλοτε γύψινο και άλλοτε συμβολικά αποτυπωμένο από ένα

αντικείμενο: ένα πινέλο, μια κάνουλα, μια σφαίρα, ένα φτερό, καρφιά, ένα

κομμάτι σωλήνα. Τα γλυπτά είναι τοποθετημένα σε παράλληλες σειρές, με τα πιο

ψηλά στις πίσω θέσεις και στο πλάι, κάτι σαν τις οικογενειακές φωτογραφίες

άλλων εποχών.

Για να φτιάξει αυτά τα ψιλόλιγνα τοτέμ, χρησιμοποιεί γύψο, σπανιότερα

τσιμέντο, και κάθε είδους αντικείμενα από μέταλλο και πλαστικό που τα φυτεύει

στον γύψο. Στο εργαστήριό της έχει στοκ από χάλκινους σωλήνες και υδραυλικά

αξεσουάρ που τα αγόρασε στο σούπερ μάρκετ της γωνίας.

Τα γλυπτά είναι πολύχρωμα και, θα μπορούσε κανείς να πει, φαλλικά.

«Αυτό μπορείς να το πεις για οτιδήποτε έχει κάθετη φόρμα», λέει η Μάχη Ξενάκη.

«Ένα σώμα όρθιο, ένα δέντρο… Άκουσα να λένε ότι δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιώ

τέτοιες φόρμες επειδή είμαι γυναίκα. Λες και δεν είναι οι γυναίκες οι πιο

αρμόδιες να μιλήσουν για το σχήμα της επιθυμίας τους… Στους άνδρες

καλλιτέχνες δεν απαγορεύεται ποτέ να μιλήσουν για το γυναικείο γεννητικό

όργανο».

Ο πρόγονος… Τζιακομέτι

Συχνά μιλούν και για την καλλιτεχνική της συγγένεια με τον Τζιακομέτι.

«Προφανώς. Στον Τζιακομέτι, στον Μπέικον, στη Λουίζ Μπουρζουά βρήκα το ίδιο

πράγμα που αντιστοιχεί και στις δικές μου δημιουργίες: μία τέχνη της αίσθησης,

όχι μία τέχνη προγραμματισμένη». Δεν αρνείται και τη συγγένειά της με τους

υπερρεαλιστές. «Είναι οι πρόγονοί μου… Το πιο παράξενο είναι ότι, όταν ήμουν

παιδί, αυτό που άκουγα συνέχεια από τον πατέρα μου είναι την άρνησή του για

την τέχνη τού εγώ. «Δεν ασχολούμαστε με τον αφαλό μας…», έλεγε. Είμαι αρκετά

μακριά από έναν τέτοιο τρόπο σκέψης», εξηγεί.