Πέρασαν 70 χρόνια από τότε που ένας βαρκάρης, ο Λάμπρος Αντώναρος, βρίσκει το πτώμα του αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ να επιπλέει κοντά στον Λευκό Πύργο. Το ημερολόγιο έδειχνε 16 Μαΐου 1948 και ήταν η δολοφονία που συγκλόνισε στα πέτρινα χρόνια του εμφύλιου πολέμου ολόκληρη την Ελλάδα. Η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου. Ηταν, όπως αποδείχθηκε, ένα γεγονός με τεράστιες διεθνείς προεκτάσεις. Η τότε κυβέρνηση και οι αστυνομικές Αρχές Θεσσαλονίκης ξεκίνησαν μια προσπάθεια εντοπισμού (ή καλύτερα κατασκευής) των δολοφόνων. Και το ερώτημα παραμένει ακόμα και σήμερα. Ποιος τελικά σκότωσε τον Τζορτζ Πολκ;

Ο Πολκ δεν ήταν καθόλου ένας δημοσιογράφος της σειράς. Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος, ενώ ένας από τους προγόνους του, ο Τζέιμς Κ. Πολκ, ήταν ο 11ος πρόεδρος των ΗΠΑ. Η δολοφονία του συγκλόνισε και τις ΗΠΑ, καθώς και τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. Ο Πολκ, για όσους τον γνώρισαν, διαπνεόταν από δημοκρατικά ιδεώδη και αναζητούσε πάντα την αλήθεια. Γεγονός βέβαια που το πλήρωσε με την ίδια του τη ζωή.

συνέντευξη με Βαφειάδη. Εφτασε στη Θεσσαλονίκη στις 7 Μαΐου 1948 ως απεσταλμένος του CBS μόνο και μόνο για να συναντήσει τον Μάρκο Βαφειάδη και να πάρει μια συνέντευξη απ’ αυτόν. Αμερικανός να πάρει συνέντευξη από τον Βαφειάδη, μεγάλη υπόθεση, ελάχιστοι μπορούσαν να κατανοήσουν την αξία της. Την επομένη 8 Μαΐου συναντήθηκε με τον Βρετανό Ράνταλ Κόoυντ, προϊστάμενο του Βρετανικού Γραφείου Θεσσαλονίκης, και μ’ έναν πράκτορα της Intelligence Service στη Βόρεια Ελλάδα και από τον βρετανό πράκτορα ζήτησε βοήθεια ώστε να κλείσει το ραντεβού με τον Μάρκο Βαφειάδη. Ο Κόουντ και ο βρετανός πράκτορας του είπαν πως δεν είχαν τέτοια δυνατότητα. Ο Πολκ όμως ήθελε οπωσδήποτε μια συνέντευξη με τον Βαφειάδη και ζήτησε την ίδια ημέρα τη βοήθεια του Τζέραλντ Ντριου, που ήταν επικεφαλής της αμερικανικής αντιπροσωπείας στη Βαλκανική Επιτροπή. Ηταν και η τελευταία συνάντηση που είχε. Δύο ημέρες αργότερα χάθηκαν τα ίχνη του και μία εβδομάδα αργότερα βρέθηκε νεκρός στον Θερμαϊκό.

Ο Πολκ, από τότε που βρέθηκε στην Ελλάδα, ήταν ιδιαίτερος επικριτικός προς την τότε κυβέρνηση Σοφούλη – Τσαλδάρη για τα οικονομικά σκάνδαλα στη διαχείριση της αμερικανικής βοήθειας. Είχε συγκεντρώσει στοιχεία για κλοπές της αμερικανικής βοήθειας από παρακρατικούς και με συνεργασία της Χωροφυλακής και των αμερικανών μαυραγοριτών.

Ηταν ιδιαίτερα διεισδυτικός στις δημοσιογραφικές του έρευνες, με αποτέλεσμα να έρθει πολύ γρήγορα σε κόντρα τόσο με την αμερικανική όσο και την ελληνική κυβέρνηση και άρχισε να παρακολουθείται ταυτόχρονα τόσο από τις ελληνικές Αρχές Ασφαλείας όσο και από ξένες υπηρεσίες.

Η Αστυνομία ανακοίνωσε, μόλις βρέθηκε η σορός του, ότι «το πτώμα ήτο δεμένον κατά τας χείρας και τους πόδας διά σχοινίου και έφερε τραύμα διά πυροβόλου όπλου εξ επαφής και την μέσην ινιακήν χώραν του κρανίου με έξοδον εις το αριστερόν πτερύγιον της ρινός». Η δημοσιογραφική του ταυτότητα είχε ριχτεί χωρίς γραμματόσημο και αποστολέα στο γραμματοκιβώτιο που υπήρχε έξω από το ταχυδρομείο του Λευκού Πύργου τοποθετημένη σ’ έναν λευκό φάκελο.

Κατασκευασμένη καταδίκη. Μία ημέρα αργότερα, στις 10 Μαΐου, οι υπεύθυνοι του ξενοδοχείου όπου διέμενε ο Πολκ ανέφεραν την εξαφάνισή του στην Αστυνομία, η οποία και δεν έκανε τίποτα. Στις 12 Μαΐου φτάνει στη Θεσσαλονίκη η σύζυγος του Πολκ, Ρέα, και διαπιστώνει ότι ο άντρας της είχε εξαφανιστεί. Πήγε στην Αστυνομία, αλλά εκεί της δήλωσαν… άγνοια του θέματος. Μόνο μετά τις πιέσεις της συζύγου του Πολκ και των αμερικανικών εφημερίδων η Ελληνική Αστυνομία κινητοποιήθηκε.

Επικεφαλής των ανακρίσεων ήταν ο διοικητής της Γενικής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης Νικόλαος Μουσχουντής, ο οποίος από την πρώτη στιγμή επιχείρησε να ενοχοποιήσει το ΚΚΕ. Το Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν εύκολος ένοχος για να κατασκευαστεί, τη στιγμή που υπήρχε ένας αμερικανός δημοσιογράφος δολοφονημένος μέσα στον εμφύλιο πόλεμο.

Το ποιος τον σκότωσε παραμένει και σήμερα μυστήριο. Ενα πράγμα είναι βέβαιο φυσικά: αυτοί που το δικαστήριο βρήκε ενόχους, οι Γρ. Στακτόπουλος, Αδάμ Μουζενίδης κ.ά., δεν είχαν καμία σχέση με το έγκλημα. Διότι περί εγκλήματος πρόκειται. Είναι αλήθεια ότι το δικαστήριο όπως και η πολιτική ηγεσία της χώρας εκείνη την εποχή δεν είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον να καταδικάσουν αυτούς που η Ασφάλεια συνέλαβε ως δολοφόνους ή συνεργούς. Το ενδιαφέρον τους συγκεντρώθηκε στο να καταδικάσουν τους κομμουνιστές και τον Δημοκρατικό Στρατό τους, να καταδείξουν στο εσωτερικό και διεθνώς ότι οι μαχητές και οι οπαδοί τους δεν ήταν παρά απλοί δολοφόνοι.

ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ

Τρεις θεωρίες, καμία απάντηση

Ποιος σκότωσε λοιπόν τον Τζορτζ Πολκ; Ερευνες σε αρχεία αμερικανικών κέντρων, ξένων διπλωματικών υπηρεσιών, καταθέσεις αμερικανών και ελλήνων πολιτών που έγιναν πολύ αργότερα,­ όταν ο φόβος διώξεων υποχώρησε ή εξέλιπε,­ και δημοσιεύματα στον παγκόσμιο Τύπο επί 70 χρόνια συγκλίνουν σε τρεις θεωρίες. Το τραγικό όμως είναι ότι καμία δεν είναι απολύτως πειστική!

– Η πρώτη είναι αυτή στην οποία κατέληξε το δικαστήριο της Θεσσαλονίκης. Οτι δηλαδή τον Πολκ δολοφόνησαν οι κομμουνιστές Βαγγέλης Βασβανάς και Αδάμ Μουζενίδης με τη βοήθεια του δημοσιογράφου Γρηγόρη Στακτόπουλου. Κίνητρό τους, κατά την κατηγορούσα Αρχή, ήταν να δείξουν στην αμερικανική κοινή γνώμη ότι το καθεστώς που υποστηρίζουν στην Ελλάδα είναι εγκληματικό. Αλλά στα χρόνια που πέρασαν ήρθαν στην επιφάνεια πολλά πράγματα. Πρώτον, ότι ο «δολοφόνος» Μουζενίδης έφτασε στη Θεσσαλονίκη δύο ημέρες μετά το έγκλημα και ο Βασβανάς βρισκόταν «κάπου στο Παραπέτασμα».

– Η δεύτερη θεωρία για τους δολοφόνους του Πολκ είναι πιο επιπόλαιη. Θέλει το έγκλημα να έχει διαπραχθεί από τους Αγγλους. Είναι μια «εξήγηση» όχι πολύ γνωστή στην Ελλάδα, που όμως απασχόλησε πολύ περισσότερο από ό,τι θα περίμενε κανείς την Ουάσιγκτον. Αλλά γιατί να τον σκοτώσουν; Διότι, λέει αυτή η θεωρία, δεν ανέχονταν οι Βρετανοί το ότι εκτοπίστηκαν από τους Αμερικανούς στην περιοχή. Και ήθελαν να δείξουν ότι οι Αμερικανοί δεν μπορούσαν να προστατεύσουν τους υπηκόους τους.

– Πολύ πιο σοβαρή είναι η τρίτη: τον Πολκ δολοφόνησαν παρακρατικοί κατόπιν εντολής «άνωθεν» με σκοπό να επιρρίψουν τις ευθύνες στους κομμουνιστές και να επιτύχουν έτσι την κατακραυγή της αμερικανικής κοινής γνώμης εναντίον των ανταρτών και εκείνων που τους συμπαθούσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Δυτική Ευρώπη.

Καταρρέει λοιπόν και η θεωρία ότι δολοφονήθηκε ο Πολκ από τους Αγγλους ή από τους Αμερικανούς ή ακόμα από τον Στακτόπουλο. Ποιος όμως τον δολοφόνησε; Διότι βεβαίως ο Πολκ δολοφονήθηκε και το μυστήριο παραμένει.

Τελευταία Νέα