Για πρώτη φορά όπερα στο παλάτι της Κνωσού

Το 1857 ένα 14χρονο αγόρι στην Κρήτη, αντί να απολαμβάνει τις ανέσεις και τη σχεδόν πριγκιπική ζωή που του παρείχε η πλούσια οικογένειά του, έψαχνε να βρει τα χαμένα ίχνη της πάλαι ποτέ μινωικής επικράτειας. Ο νεαρός Μίνως Καλοκαιρινός –που ήρθε στον κόσμο την «επαναστατική» χρονιά του 1843 –πάσχιζε να αποδείξει ότι οι θρύλοι έκρυβαν ψήγματα αλήθειας. Του άρεσε, άλλωστε, να μελετάει τους αρχαίους συγγραφείς και λάτρευε την αρχαιολογία. Αργότερα θα σπούδαζε στη νομική, την οποία όμως δεν ολοκλήρωσε, ενώ θα ακολουθούσε διάφορες επιχειρηματικές δραστηριότητες και επαγγέλματα. Ασχολήθηκε με τη σαπωνοποιία και την παραγωγή κρασιού ενώ διετέλεσε πρόξενος της Ισπανίας και διερμηνέας του αγγλικού προξενείου στο Ηράκλειο.

Η φλόγα, ωστόσο, για το όνειρο της Κνωσού δεν έπαψε ποτέ να καίει. Ηθελε πάση θυσία να ανακαλύψει το ανάκτορο του βασιλιά που είχε το όνομά του, του Μίνωα. Ετσι άρχισε ανασκαφές στην περιοχή της Κεφάλας του Τσεβέλη όπου πίστευε ότι ήταν θαμμένη η Κνωσός. Οι εργασίες άρχισαν τον Δεκέμβριο του 1878 στον χώρο που αγόρασε από τον Ζεκύρη Μπέη, Ιμπραήμ Εφεντάκη –σύμφωνα με τον οθωμανικό νόμο θα είχε δικαίωμα στο 1/3 των ευρημάτων. Εως τον Φεβρουάριο του 1879 είχε φέρει στο φως τα πρώτα αδιάσειστα στοιχεία ότι εκεί βρισκόταν η Κνωσός. Ο Καλοκαιρινός ανακάλυψε μάλιστα κάτω από στρώματα ηφαιστειακής στάχτης τον περίβολο του παλατιού που είχε πρόσοψη στη δυτική αυλή, 6 από τις 21 αποθήκες, τους διαδρόμους της νοτιοανατολικής αυλής, τη μια γωνιά της αίθουσας του θρόνου κα κάτι παραπάνω από τον μισό προθάλαμο. Οι ανασκαφές διήρκεσαν τρεις εβδομάδες, πραγματοποιήθηκαν με τη βοήθεια 20 εργατών και κόστισαν συνολικά 750 φράγκα. Ο Καλοκαιρινός πίστεψε ότι εντόπισε ολόκληρο το ανάκτορο του μυθικού βασιλιά. Στην πραγματικότητα είχε εντοπίσει ένα μεγάλο τμήμα της δυτικής πτέρυγας.

Οι ανασκαφές όμως έφτασαν κάποτε στο τέλος λόγω κόστους και ο Καλοκαιρινός για να μπορέσει να συνεχίσει ζήτησε βοήθεια από ξένους αρχαιολόγους στέλνοντας ως δώρο αντικείμενα των ανασκαφών (σύμφωνα με το οθωμανικό δίκαιο, το 10% των ευρημάτων τού ανήκαν). Δώρα του Καλοκαιρινού δέχθηκαν στο Λούβρο, στη Μαδρίτη, τη Ρώμη και την Οξφόρδη (Μουσείο Ασμόλιαν), έδρα του Αρθουρ Εβανς. Κάπου εκεί αρχίζει η αλληλογραφία με τον άνθρωπο που θα έμενε τελικά στην ιστορία ως ο ανασκαφέας της Κνωσού. Ο Εβανς καταφθάνει στην Κρήτη το 1900, και η συνέχεια περνάει με χρυσές σελίδες στην ιστορία της αρχαιολογίας.

Η περιπέτεια της… μουσικής

Η ιστορία αυτή για τον Ελληνα που έκανε πρώτος ανασκαφές στην Κνωσό ήταν η αφορμή για την τετράπρακτη όπερα «Μίνως», της δισεγγονής του Καλοκαιρινού Μαριέλλης Σφακιανάκη, η οποία θα παρουσιαστεί στις 28 Σεπτεμβρίου στην Κρήτη στο Ανάκτορο της Κνωσού που παραχωρείται για πρώτη φορά από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.

Η Μαριέλλη Σφακιανάκη – Μανωλίδου, μέλος της Ενωσης Ελλήνων Μουσουργών, έχει βραβευτεί με το βραβείο Αγγελος Σικελιανός για τη μελοποίηση του ποιήματός του «Αναδυομένη», έχει γράψει δύο όπερες σε δικό της λιμπρέτο και μουσική, πολλά χορωδιακά, έργα θρησκευτικής χορωδιακής μουσικής καθώς και έργα για φωνές και ορχήστρα. Εχει μελοποιήσει τον ποιητικό κύκλο του Νίκου Δήμου «Το βιβλίο των γάτων» που κυκλοφορεί και σε δίσκο.

Η περιπέτεια της όπερας αυτής αρχίζει πριν από 30 χρόνια, λέει στα «ΝΕΑ». «Το 1988 βρήκα τους χειρόγραφους χάρτες των αρχαίων ανακτόρων της Κνωσού έτσι όπως τους είχε σχεδιάσει ο προπάππος μου, με σινική μάλιστα μελάνη εποχής. Μαζί με τους χάρτες βρέθηκαν και χειρόγραφά του στη γαλλική γλώσσα όπου περιέγραφε όλο το χρονικό της πρώτης ανασκαφής. Αυτές οι πολύτιμες πληροφορίες, μεταφρασμένες πλέον από την αρχαιολόγο Κατερίνα Κόπακα, έγιναν υλικό για τη συγγραφή ενός βιβλίου και για τη σύνθεση της όπερας. Το βιβλίο είναι το μυθιστόρημα της Ρέας Γαλανάκη «Ο αιώνας των λαβυρίνθων». Η όπερα – ντοκουμέντο, από την άλλη, που υπογράφω εγώ, έχει τίτλο-κλειδί, αφού ένας Μίνως πασχίζει να φέρει στο φως τον συνονόματό του βασιλιά».

30 χρόνια αναμονής

Τους χάρτες, που αποτέλεσαν πηγή έμπνευσής της, η δισεγγονή του Καλοκαιρινού τούς παρέδωσε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. «Είχα λάβει την υπόσχεση ότι θα εκτεθούν στο μουσείο μαζί με φωτογραφία του Μ. Καλοκαιρινού και αναφορά σε δύο γλώσσες της πρώτης του ανασκαφής. Εχουν περάσει τριάντα χρόνια από τότε κι όμως ακόμη δεν έχει διατεθεί ούτε μισό μέτρο σ’ έναν τοίχο κάποιας αίθουσας του μουσείου που να δηλώνει τη συμμετοχή του στην πρώτη ανασκαφή – αποκάλυψη. Αν ήταν Γερμανός, Αγγλος ή Γάλλος και όχι Ηρακλειώτης θα του είχαν στήσει ανδριάντα στην είσοδο του μουσείου. Ενώ ένα από τα πιθάρια, εύρημα της πρώτης ανασκαφής, εκτίθεται σε περίοπτη θέση στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, τα άλλα πιθάρια, δικά του ευρήματα, βρίσκονται καταχωνιασμένα στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου. Πίσω από τον επιφανή Αγγλο Αρθουρ Εβανς πρέπει να βρει τη δικαίωσή του και ο Κρητικός Μίνως Καλοκαιρινός».