Η βία, ο μηδενισμός και η ιδεολογική βιτρίνα

Eνα ακόμα κρούσμα μηδενιστικής βίας στο κέντρο της Αθήνας, αυτή τη φορά κατά στόχου που υπηρετεί τα γράμματα, τις τέχνες αλλά και το πνεύμα της ελευθερίας και της δημοκρατίας, του Γαλλικού Ινστιτούτου της ελληνικής πρωτεύουσας, στην οδό Σίνα, συνέβη χθες στις 4 τα ξημερώματα. Aγνωστοι (άραγε οι γνωστοί αποκαλούμενοι «μπάχαλοι»;) πυρπόλησαν αυτοκίνητα του Ινστιτούτου που βρίσκονταν στο προαύλιο, ενώ κατόπιν έσπασαν με σκαπάνη τζάμια των γραφείων του και, με εύφλεκτο υγρό, έβαλαν και εκεί φωτιά –η οποία περιορίστηκε και σβήστηκε τελικά από την Πυροσβεστική.

Στις παρυφές των Εξαρχείων, η (τρομοκρατικού χαρακτήρα;) επίθεση εναντίον ενός μορφωτικού ιδρύματος ξένης χώρας θα ήταν αδιανόητη μερικά χρόνια πριν. Eγινε δυνατή το τελευταίο διάστημα, για δυο λόγους. Αφενός, επειδή το κράτος σε μεγάλο βαθμό ανέχεται για πολύ καιρό μια ιδιότυπη βία στους δρόμους, που περιλαμβάνει συμπλοκές με την Aστυνομία, βιαιοπραγίες, ζημιές σε δημόσιες ή και σε ιδιωτικές περιουσίες (ο αρμόδιος υπουργός Νίκος Τόσκας έχει επικριθεί από όλη την αντιπολίτευση, αλλά αγρόν αγόρασε). Αφετέρου, επειδή, συχνά στο όνομα κάποιου δήθεν ιδεολογικού αιτήματος, γίνονται ενέργειες μηδενιστικού χαρακτήρα, που επιδιώκουν την περαιτέρω αποσταθεροποίηση της ζωής στην πόλη. Ιδίως μετά το 2008 και τα επεισόδια που ακολούθησαν τον φόνο του Αλέξ. Γρηγορόπουλου, αυτού του τύπου η βία ασκείται όλο και σε πιο μεγάλη αχτίδα στο κέντρο της πρωτεύουσας (και ορισμένων άλλων πόλεων).

Ο μηδενισμός είναι η μόνη εξήγηση που θα μπορούσε να δοθεί προκειμένου να εξηγηθεί η επίθεση κατά του ιστορικού ιδρύματος –όποιοι κι αν τη διέπραξαν, στο όνομα όποιας ιδεολογίας. Και είναι ιστορικό για πολλούς λόγους. Αφενός, επειδή ως τμήμα διδασκαλίας των γαλλικών λειτουργούσε υπό την σκέπην της École Française d’ Athènes, από τα αρχαιότερα επιστημονικά ιδρύματα της Γαλλίας στο εξωτερικό. H École των Αθηνών ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1846 και έμελλε, για δεκαετίες, να είναι το παράθυρο στον κόσμο πλήθους εξωστρεφών Ελλήνων, που επικοινωνούσαν μέσω Γαλλίας με τα ευρωπαϊκά τεκταινόμενα. Ωσπου, το 1925, ένας γάλλος φιλέλληνας, ο Οκτάβ Μερλιέ μετέτρεψε το παράρτημα της École στο Γαλλικό Ινστιτούτο.

Ο Μερλιέ είχε παρακολουθήσει μαθήματα ελληνικών στη Σορβόννη, όπου γνώρισε και την ελληνίδα μετέπειτα σύζυγό του, Μέλπω Μερλιέ-Λογοθέτη (μετέπειτα ιδρύτρια του Κέντρου Μικρασιατικών Μελετών), προσανατολιζόταν μάλιστα να κάνει διδακτορική διατριβή με θέμα τη γλώσσα του Ευαγγελίου του Ιωάννη. Οταν ήταν στην Αθήνα ήταν 27 χρόνων, αλλά πολύ σύντομα δέσποσε στην πνευματική ζωή του τόπου. Ηταν ο άνθρωπος που μετέτρεψε το Ινστιτούτο σε μεγάλης εμβέλειας ίδρυμα. Προφανώς, η γλώσσα ήταν το βασικό αντικείμενο (και βαθμιαία το Ινστιτούτο έφτασε να έχει τις παραμονές του Πολέμου 2.000 μαθητές και παραρτήματα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας), ωστόσο με επίκεντρο τον Μερλιέ σχηματίστηκε στην οδό Σίνα ένας πυρήνας κοσμοπολίτικης αντίληψης για τον πολιτισμό. Προοδευτικό και ανοιχτό στα ρεύματα, το Ινστιτούτο, μεταξύ άλλων, φιλοξενούσε συχνά τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη που μιλούσε για τη δημοτική, λαμβάνοντας πάντα θέση εναντίον των αυταρχικών και συντηρητικών λύσεων στην Ελλάδα.

Το 1941, ο Μερλιέ παύθηκε από τη θέση του από το καθεστώς του Βισί, ωστόσο στο πόδι του στην Αθήνα έμεινε ένας άξιος διάδοχός του, ο Ροζέ Μιλλιέξ. Ο Μερλιέ επέστρεψε στην Αθήνα μετά την Απελευθέρωση, πρωτοστάτησε μάλιστα στη μεγάλη γιορτή που έγινε στο Πεδίον του Αρεως το 1945 για την πρώτη ελεύθερη 14η Ιουλίου (η εθνική εορτή της Γαλλίας, η επέτειος έναρξης της Γαλλικής Επανάστασης), όπου ο Γιάννης Ρίτσος απήγγειλε τη σύνθεση «Αγαπημένη αδελφή μας Γαλλία».

Το Γαλλικό Ινστιτούτο συνέχισε τη σπουδαία προσφορά και τα μετέπειτα χρόνια. Στη διάρκεια της δικτατορίας ήταν ένας χώρος ελεύθερου στοχασμού και αντίστασης. Και στη Μεταπολίτευση συνεχίζει να λειτουργεί ως κέντρο πολιτισμού στο κέντρο της Αθήνας, με πλήθος δημόσιες εκδηλώσεις ευρύτερου ενδιαφέροντος. Εκθέσεις και διαλέξεις κάθε είδους, πλαισιώνουν το ετήσιο Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου, τις σειρές εκδηλώσεων focus ή το Cinedoc. Το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών συνεργάζεται με το Μουσείο Μπενάκη, το Φεστιβάλ Αθηνών, το Μέγαρο Μουσικής, την Εθνική Πινακοθήκη και πολλούς ακόμα σημαντικούς καλλιτεχνικούς θεσμούς. Επίσης, η βιβλιοθήκη Οκτάβ Μερλιέ προσφέρει ελεύθερη πρόσβαση σε περισσότερες από 60.000 πηγές: μυθιστορήματα, δοκίμια, κόμικς, εφημερίδες, περιοδικά και σε κάθε είδους οπτικοακουστικό υλικό.