Αναζήτηση
Με την απειλή ότι αν η Ελλάδα δεν σταματούσε τις αναχαιτίσεις τουρκικών αεροσκαφών εντός του FIR Αθηνών, η Τουρκία κινδύνευε να παρασυρθεί από το… συναίσθημα, προσέγγιζαν οι Τούρκοι τους Αμερικανούς το 2005. Οπως προκύπτει από τηλεγραφήματα που διέρρευσαν στο Wikileaks, η τουρκική Πολεμική Αεροπορία είχε κάνει σύσταση στο Γενικό Επιτελείο για τον τερματισμό υποβολής σχεδίων πτήσεων πάνω από το Αιγαίο στο ΝΑΤΟ επειδή η Αθήνα συνέχιζε τις… προκλήσεις. Την ίδια ώρα οι Αμερικανοί καλούσαν την Αθήνα να κάνει τα στραβά μάτια στις τουρκικές παραβάσεις και να «φωνάζει» μόνο για τις παραβιάσεις του εναέριου χώρου στα έξι μίλια.
Διαβάστε το σχετικό τηλεγράφημα
Στην αρχή της διακυβέρνησης Καραμανλή αποτελούσε κοινό μυστικό ότι ο Πέτρος Μολυβιάτης ως υπουργός Εξωτερικών δεν πίστευε πως η περίοδος ήταν κατάλληλη για διάλογο με την Τουρκία και επί των ημερών του πάγωσαν οι διερευνητικές επαφές. Παρ’ όλα αυτά, πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Αγκυρα τον Απρίλιο του 2005. Λίγες μέρες αργότερα, στις 12 Μαΐου 2005, ο επικεφαλής στο τουρκικό Γενικό Επιτελείο για Ελλάδα και Κύπρο Μουτζαχίτ Σισλίογλου συνομιλεί με τον πολιτικοστρατιωτικό σύμβουλο της αμερικανικής πρεσβείας στην Αγκυρα Τίμοθι Μπετς. Οπως προκύπτει από το εμπιστευτικό τηλεγράφημα που υπογράφει ο πρεσβευτής Σαμ Εντελμαν, ο Σισλίογλου υποστηρίζει ότι «η Τουρκία είναι έτοιμη να κάνει τα πάντα».
Ωστόσο, συνεχίζει, η ελληνική πλευρά είναι λιγότερο πρόθυμη. Κι αυτό διότι παρότι οι Ελληνες είχαν καλέσει, όπως ισχυρίζεται, τους Τούρκους να συμμετάσχουν σε αεροπορική επίδειξη στην Τανάγρα, λίγους μήνες μετά (τον Σεπτέμβριο) τούς προσέγγισαν και τους είπαν ότι θα προτιμούσαν στατική επίδειξη. Ο Σισλίογλου λέει στον Αμερικανό ότι αυτό έγινε επειδή οι ελληνικές αρχές δεν θέλουν να φαίνονται ότι εξουσιοδοτούν «υψηλών αποδόσεων τουρκικά αεροσκάφη να πετούν σε ελληνικό έδαφος». Ως εκ τούτου, η Τουρκία είχε αποφασίσει να αποσυρθεί από την επίδειξη. «Πρέπει να προσέχουν και να μας προσκαλούν μόνο όταν μας θέλουν», σημειώνει.
Από τα λεγόμενα του Σισλίογλου προκύπτει ακόμη ότι το τουρκικό Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας είχε προχωρήσει σε σύσταση στο τουρκικό Γενικό Επιτελείο να σταματήσει να υποβάλλει ημερήσια σχέδια πτήσεων στο ΝΑΤΟ για τις πτήσεις στο Αιγαίο, κάτι που έκανε από το 2002. «Η Αεροπορία υποστήριζε ότι οι Ελληνες όχι μόνο δεν είχαν ανταποδώσει αυτή τη μονομερή χειρονομία, αλλά διαμαρτύρονταν δημοσίως για την άρνηση της Αεροπορίας να υποβάλλει σχέδια πτήσεων.
Αυτή η κατάσταση καθιστά ιδιαίτερα δύσκολο να εξηγηθεί η εν λόγω πρακτική στον στρατό. Περιμένω ότι το ΥΠΕΞ θα ταχθεί εναντίον τού να αλλάξει μια πρακτική στο Αιγαίο αυτή την εποχή», λέει ο Σισλίογλου. Ο Αμερικανός προσπαθεί να του αλλάξει γνώμη λέγοντάς του ότι τα ελληνικά παράπονα για την παραβίαση του FIR Αθηνών από τουρκικά αεροσκάφη δεν ήταν καινούργια και τον προτρέπει να μη δεχθεί τη σύσταση της Αεροπορίας, καθώς θα ρισκάριζε η Τουρκία να φανεί ηθικά κατώτερη. Ο Σισλίογλου απαντά ότι η Τουρκία είχε επιστρέψει στο επίπεδο παραβιάσεων προ του 2003 στο Αιγαίο και υποστηρίζει ότι ο ίδιος παρακολουθεί στενά ώστε να μην ξεφεύγει η αεροπορική δραστηριότητα από τα όρια που θέτει το Γενικό Επιτελείο.
Πτήσεις στο Αιγαίο. «Ο Σισλίογλου μάς προειδοποίησε και νωρίτερα ότι οι ελληνικές διαμαρτυρίες μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 για αυξημένη δραστηριότητα πτήσεων στο Αιγαίο είχε αρχίσει να ενοχλεί όλο και περισσότερο τους αξιωματούχους του Γενικού Επιτελείου. Παρ’ όλα αυτά, υποψιαζόμαστε ότι είναι οργισμένοι περισσότερο στο Αρχηγείο της Αεροπορίας, όπου οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι νιώθουν όλο και πιο άβολα υπερασπίζοντας αυτό που οι ίδιοι και οι πιλότοι τους θεωρούν ως αυτοσυγκράτηση της Τουρκίας απέναντι σε συνεχιζόμενες προκλήσεις. Ωστόσο, όπως παραδέχθηκε ακόμη και ο Σισλίογλου, οι Τούρκοι είναι συναισθηματικός λαός και η Αγκυρα, συμπεριλαμβανομένου του στρατού, δεν αποκλείεται να να ακολουθήσει το συναίσθημά της», σχολιάζει ο Σ. Εντελμαν.
Λίγες μέρες αργότερα, στις 3 Ιουνίου 2005 ο Πέτρος Μολυβιάτης θέτει το θέμα της τουρκικής δραστηριότητας στο Αιγαίο στον αμερικανό πρεσβευτή στην Αθήνα Τσαρλς Ρις. Οπως προκύπτει από το εμπιστευτικό τηλεγράφημα, του λέει ότι η δραστηριότητα αυτή καθιστά όλο και πιο δύσκολη για την κυβέρνηση τη συνεργασία με την Τουρκία σε άλλους τομείς. «Η Τουρκία δεν χρειάζεται να στέλνει 40 αεροπλάνα τη μέρα σε διαφιλονικούμενο εναέριο χώρο, μπορεί να στέλνει ένα την εβδομάδα και να πετύχει τον ίδιο στόχο», λέει ο τότε ΥΠΕΞ.
Ο Ρις ρωτά τον Μολυβιάτη αν κάνει διαχωρισμό ανάμεσα στις τουρκικές παραβιάσεις και στη μη ειδοποίηση των τουρκικών αεροσκαφών κατά την είσοδό τους στο FIR Αθηνών, υπενθυμίζοντάς του ότι ούτε τα αμερικανικά αεροσκάφη ειδοποιούσαν κατά την είσοδό τους. Του λέει ότι είναι σημαντικό για την Ελλάδα να έχει βάσιμα επιχειρήματα όταν υπολογίζει τον αριθμό των παραβιάσεων. Ο Μολυβιάτης απαντά ότι υπάρχει νομική διαφορά ανάμεσα στις παραβιάσεις των έξι μιλίων και του FIR. «Παραδέχθηκε ότι τα ελληνικά ουσιαστικά ονόματαπαραβίαση και παράβαση είναι δύσκολο να διαχωριστούν ακόμη κι από τους ίδιους τους Ελληνες», γράφει ο Ρις, ο οποίος σημείωσε στον Μολυβιάτη ότι οι Ελληνες θα ήταν πιο αξιόπιστοι αν ήγειραν θέμα μόνο για τις παραβιάσεις των έξι ναυτικών μιλίων της ελληνικής επικράτειας, «όπου οι αριθμοί είναι πολύ μικρότεροι και το διεθνές δίκαιο πιο σαφές».
Στην ουσία, δηλαδή, καλεί την Αθήνα να κάνει τα στραβά μάτια για την είσοδο τουρκικών αεροσκαφών στο FIR Αθηνών. Στο ίδιο τηλεγράφημα περιγράφεται εκ νέου η τουρκική θέση διά στόματος του πολιτικού συμβούλου της τουρκικής πρεσβείας στην Αθήνα Χασάν Αμπατζί. Αναφέρει στους Αμερικανούς ότι η Τουρκία επιθυμεί να λύσει τα θέματα του Αιγαίου, αλλά ήταν εξοργισμένη από το γεγονός ότι η απόφασή της να υποβάλλει σχέδια πτήσεων στο ΝΑΤΟ (και κατ’ επέκταση στην Ελλάδα) για τις πτήσεις στο FIR Αθηνών δεν είχε θετική ανταπόκριση από την Ελλάδα. «Αντ’ αυτού, η ελληνική Πολεμική Αεροπορία χρησιμοποιεί τις πληροφορίες για να αναχαιτίζει τα τουρκικά αεροσκάφη και η Ελλάδα συνεχίζει να μιλά επιθετικά για “παραβάσεις του FIR” στα μίντια και σε άλλες χώρες», σημειώνει ο Αμπατζί, λέγοντας ότι δεν υπονοεί να παίξουν οι Αμερικανοί ρόλο στα θέματα του Αιγαίου.
«Με πολλούς τρόπους, η Ελλάδα έχει δημιουργήσει μόνη της το πρόβλημα, δραματοποιώντας την έλλειψη ειδοποίησης για το FIR, ενώ βάζει στο τσεπάκι της τα σχέδια πτήσης που υποβάλλονται στο ΝΑΤΟ. Θα χρησιμοποιήσουμε τα στοιχεία για μείωση των παραβιάσεων του υπουργείου Εθνικής Αμυνας και να ενθαρρύνουμε τους Ελληνες να μετριάσουν τη ρητορική τους, να εστιάζουν στις παραβιάσεις των έξι ναυτικών μιλίων και να αναζητήσουν τρόπους για τον μακροπρόθεσμο στόχο της βελτίωσης των σχέσεων με την Τουρκία αντί να σκοράρουν πόντους σε ένα παιχνίδι χωρίς νικητή», σχολιάζει ο αμερικανός πρεσβευτής.
Και οι δύο πλευρές «προσπάθησαν να δουν το ποτήρι μισογεμάτο»
Στις 23 Ιανουαρίου του 2008 ο Κώστας Καραμανλής πραγματοποίησε ιστορική επίσημη επίσκεψη στην Αγκυρα, καθώς ήταν η πρώτη φορά ύστερα από δεκαετίες που έλληνας πρωθυπουργός επισκεπτόταν την τουρκική πρωτεύουσα. Σε εμπιστευτικό τηλεγράφημα από την αμερικανική πρεσβεία στην Αγκυρα με ημερομηνία 30 Ιανουαρίου του 2008, η αμερικανίδα σύμβουλος Νάνσι Μακελντάουνι γράφει ότι η επίσκεψη ήταν ιστορικό βήμα κι ότι στη συνάντηση που διήρκεσε δυόμισι ώρες, οι δύο πρωθυπουργοί μίλησαν για την Κύπρο, το Αιγαίο, και τα δικαιώματα των μειονοτήτων.
Σύμφωνα με όσα μεταφέρει στους Αμερικανούς ο τούρκος βοηθός υφυπουργός Εξωτερικών Χαϊντάρ Μπερκ, «οι δύο ηγέτες συμφώνησαν ότι το 2008 ήταν παράθυρο ευκαιρίας για τα ελληνοτουρκικά, ώστε να επιτευχθεί πρόοδος σε αυτά τα τρία ζητήματα». «Για να γίνει αυτό, οι δύο κυβερνήσεις θα επιταχύνουν τις διερευνητικές επαφές για το Αιγαίο, θα αυξήσουν τη διμερή εμπλοκή στα μειονοτικά ζητήματα σε υπουργικό επίπεδο και θα αυξήσουν τη συνεργασία στα αεροναυτικά ζητήματα».
Ο Μπερκ χαρακτηρίζει την επίσκεψη Καραμανλή επιτυχημένη, σημειώνοντας ότι οι δύο πλευρές «προσπάθησαν να δουν το ποτήρι μισογεμάτο», ενώ υποστηρίζει ότι υπήρξε άτυπη συμφωνία ανάμεσα στο ελληνικό και το τουρκικό Γενικό Επιτελείο προκειμένου να αποφευχθούν αεροναυτικά «συμβάντα» μια μέρα πριν και μια μέρα μετά τη συνάντηση Καραμανλή – Ερντογάν. Ο Κ. Καραμανλής λίγο πριν από την αναχώρησή του συναντήθηκε με τον πρόεδρο Αμπντουλάχ Γκιουλ και με τον τότε ηγέτη της αξιωματικής αντιπολίτευσης Ντενίζ Μπαϊκάλ. Σύμφωνα με τον Μπαϊκάλ, μάλιστα, ο Καραμανλής εμφανίστηκε να υποστηρίζει το σχέδιο Ανάν.
Μια μέρα αργότερα, στις 31 Ιανουαρίου του 2008, σε εμπιστευτικό του τηλεγράφημα ο αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα Ντάνιελ Σπέκχαρντ κάνει κι αυτός αποτίμηση της επίσκεψης Καραμανλή στην Αγκυρα. Οι αρμόδιοι του ελληνικού ΥΠΕΞ χαρακτηρίζουν την επίσκεψη «θετική, αλλά χωρίς χειροπιαστό αποτέλεσμα». Η Αθήνα εκτιμούσε ως θετικά τρία σημεία: τις αναφορές Ερντογάν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, την ασαφή δήλωσή του σε σχέση με το casusbelli ότι «η προσφυγή στη βία δεν πρέπει να είναι ο κανόνας στις διεθνείς σχέσεις» – μια δήλωση που η Αθήνα θα «τραβούσε όσο μπορούσε στην προσπάθειά της να κάνει την Τουρκία να άρει το casusbelli» – και τα σχόλια για το Αιγαίο.
«Ο Ερντογάν αναφέρθηκε ανοιχτά στο ζήτημα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας, χωρίς να αναφερθεί στην ευρεία γκάμα θεμάτων του Αιγαίου που συνήθως βάζει στο ίδιο πλαίσιο», λέει η Κατερίνα Νατσίκα, Νο 2 στη Διεύθυνση Τουρκίας του ΥΠΕΞ. Ο Ερντογάν είχε ακόμη πει ότι το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας έπρεπε να λυθεί με προσφυγή στον νόμο, σχόλιο που η ελληνική πλευρά είχε εκλάβει ως εγγύτερο στην ελληνική θέση περί προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Οι δύο πρωθυπουργοί φέρεται ακόμη να είχαν συμφωνήσει συνάντηση ειδικών στην Αθήνα για να εξεταστούν τα ζητήματα του Πατριαρχείου. «Πηγές του ΥΠΕΞ υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα δεν ζητά από την Τουρκία να αναγνωρίσει το Πατριαρχείο ως οικουμενικό, αλλά ζητά να μην εμποδίζει τον Πατριάρχη να χρησιμοποιεί τον τίτλο και να μην εμπλέκεται στα αμιγώς θρησκευτικά ζητήματα».
Παρά τις θετικές αποτιμήσεις, ωστόσο, ούτε οι διερευνητικές επαφές επιταχύνθηκαν ούτε υπήρξε πρόοδος στα ελληνοτουρκικά κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Καραμανλή. Ενδεικτική της «προόδου» που είχε επιτευχθεί είναι η επισήμανση του τότε αντιπρόεδρου του κυβερνώντος κόμματος ΑΚP Εγκεμέν Μπαγίς στους Αμερικανούς ότι η πιο τρανταχτή απόδειξη βελτίωσης των σχέσεων με την Ελλάδα ήταν το γεγονός ότι ο Κώστας Καραμανλής… παραβρέθηκε στον γάμο της κόρης του Ταγίπ Ερντογάν!
H επίσκεψη στα εγκαίνια δεν έγινε
Τις εξηγήσεις του «φίλου» του, Ταγίπ Ερντογάν, ότι ένα πρόβλημα υγείας τον εμπόδισε την τελευταία στιγμή να παραστεί στα εγκαίνια του Νέου Μουσείου Ακρόπολης, μετέφερε ο Κώστας Καραμανλής στην Ντίνα Τίτους, επικεφαλής της αμερικανικής αντιπροσωπείας που είχε έρθει στην Αθήνα στις 20 Ιουνίου του 2009 για τα εγκαίνια του Μουσείου. Υπενθυμίζεται ότι η ακύρωση την τελευταία στιγμή της επίσκεψης του Ταγίπ Ερντογάν και της συνάντησής του στο Μέγαρο Μαξίμου με τον Κώστα Καραμανλή είχε προκαλέσει τότε δυσαρέσκεια και ερωτηματικά.
ΥΠΟΣΧΕΣΕΙΣ. Οπως προκύπτει από το εμπιστευτικό τηλεγράφημα από την αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα, ο τότε πρωθυπουργός είπε στην Αμερικανίδα πως ο Ερντογάν του υποσχέθηκε ότι θα επισκεπτόταν σύντομα την Αθήνα. Της είπε ακόμη ότι η Ελλάδα είχε καταβάλει προσπάθειες για τη βελτίωση των σχέσεων με την Τουρκία και είχε δουλέψει σκληρά, αλλά το θέμα των τουρκικών πτήσεων πάνω από ελληνικό έδαφος επιδεινωνόταν. Σημείωσε ότι μια μέρα πριν από την υποτιθέμενη έλευση του Ερντογάν στην Αθήνα, αρκετά τουρκικά αεροπλάνα είχαν πετάξει πάνω από το Αγαθονήσι.
«Αυτό εγείρει ερωτηματικά για το κατά πόσον ο Ερντογάν κάνει κουμάντο. Η κυβέρνηση προσπαθεί να καταλάβει αν οι υπερπτήσεις είναι πολιτικό σημάδι ή ένδειξη έλλειψης πολιτικού ελέγχου επί των στρατιωτικών», αναφέρει ο Κ. Καραμανλής στο τηλεγράφημα που υπογράφει ο Ντάνιελ Σπέκχαρντ.
