Αναζήτηση
«Στην Ελλάδα, κάθε μέρα, σε κάθε τρύπα που ανοίγετε, βρίσκεται μπροστά σας το Βυζάντιο…», λέει στα «ΝΕΑ» η κορυφαία βυζαντινολόγος Τζούντιθ Χέριν. Και δεν έχει άδικο.
Μπορεί να είναι παραγνωρισμένο και ταυτισμένο με διεφθαρμένους αυτοκράτορες, παρασκηνιακές ίντριγκες και με την ορθοδοξία, αλλά το Βυζάντιο δεν είναι μόνο αυτά και βεβαίως δεν ανήκει μόνο στο παρελθόν. Η καρδιά του εξακολουθεί να χτυπά, καθώς μεγάλα μοναστικά κέντρα εξακολουθούν να σφύζουν από ζωή και εντυπωσιακά μνημεία μαρτυρούν το μεγαλείο μιας αυτοκρατορίας που κατάφερε να αντέξει 11 αιώνες και να γράψει τις δικές της χρυσές σελίδες στην Ιστορία. Ολόκληρες καστροπολιτείες, σπουδαία μνημεία αρχιτεκτονικής, μοναδικά ψηφιδωτά, εκπληκτικής τέχνης τοιχογραφίες, πολύτιμα κειμήλια στέκουν αδιάψευστοι μάρτυρες του βυζαντινού παρελθόντος.
Από το γεμάτο θησαυρούς Περιβόλι της Παναγιάς, το Άγιον Όρος έως την καστροπολιτεία του Μυστρά.
Από τις εκκλησίες της συμβασιλεύουσας Θεσσαλονίκης ώς την κομψή Καπνικαρέα στην καρδιά της Αθήνας. Και από τη διάσημη Μονή Δαφνίου ώς την άγνωστη στους περισσότερους Παλαιοχώρα στα Κύθηρα, ο κόσμος του Βυζαντίου περιμένει όσους ενδιαφέρονται για να τους αποκαλυφθεί. «ΤΑ ΝΕΑ» «συστήνουν» τα δέκα σημαντικότερα μνημεία όπου το άρωμα του Βυζαντίου είναι ακόμη ζωντανό, επισημαίνουν γοητευτικά μυστικά και προκαλούν να ανακαλύψουμε «το Βυζάντιο της διπλανής πόρτας».
Μια ζωντανή βυζαντινή πολιτεία
Το Περιβόλι της Παναγίας, όπως είναι γνωστό το ορθόδοξο μοναστικό κέντρο, είναι από τα λίγα μέρη στον κόσμο που μπορεί να πάρει κάποιος γεύση Βυζαντίου ακόμη και 555 χρόνια μετά την πτώση του. Η μοναστική πολιτεία άρχισε την πορεία της τον 10ο αιώνα με πρωτεργάτη τον Μικρασιάτη μοναχό Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη, ιδρυτή της Μεγίστης Λαύρας, ενώ η σημερινή εικόνα των 20 μοναστηριών (χωρίς να λείπουν βεβαίως τα μετόχια και οι σκήτες)
ολοκληρώθηκε στο τέλος του 11ου αιώνα. Στο άβατο για τις γυναίκες σήμερα Άγιον Όρος ζουν περισσότεροι από 1.400
μοναχοί, που φυλάσσουν τα πολύτιμα κειμήλια- εικόνες, ιερά σκεύη, χειρόγραφα.
Αξίζει να δείτε
Την παλαιότερη αγιογραφία στο Άγιον Όρος (γύρω στα 1200) που απεικονίζει του Αποστόλους Πέτρο και Παύλο στη βιβλιοθήκη της Μονής Βατοπεδίου, έργο πιθανόν Κωνσταντινουπολιτών καλλιτεχνών. Τις τοιχογραφίες στο ναό του Πρωτάτου διά χειρός του πρωτοπόρου αγιογράφου Πανσελήνου, που αποδίδει τις μορφές με λαμπερά χρώματα και δραματικές κινήσεις. Τα μεγάλα ζωγραφικά σύνολα στο καθολικό της Μονής Μεγίστης Λαύρας, της Μονής Ιβήρων και της Μονής Σταυρονικήτα, χαρακτηριστικά δείγματα της κρητικής σχολής που κυριαρχεί τον 16ο αι.
Διαμονή
Η παραμονή στα μοναστήρια του Αγίου Όρους (μόνο για άνδρες βέβαια) μπορεί να εξασφαλιστεί έπειτα από τηλεφωνική επικοινωνία με το γραφείο της Ιεράς Επιστασίας στη Θεσσαλονίκη για την έκδοση του διαμονητηρίου (τηλ.
23770 71422).
Φαγητό
Τα μοναστήρια του Αγίου Όρους θα σας εξασφαλίσουν φαγητό όπως λαδερά, ζυμωτό ψωμί και πολλά θαλασσινά. Στις Καρυές, επίσης, υπάρχουν δύο εστιατόρια όπου μπορείτε να φάτε και κρέας.
Μικρό κόσμημα στην καρδιά της Αθήνας
Στην καρδιά του πλέον εμπορικού δρόμου της Αθήνας ο ναός του 11ου αι. είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου και έχει χτιστεί πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού αφιερωμένου στην Αθηνά ή τη Δήμητρα, ενώ στη θέση του προϋπήρχε άλλος βυζαντινός ναός που είχε χτίσει η Ευδοκία η Αθηναία, σύζυγος του αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Μικρού. Το όνομα του ναού θεωρείται ότι προέρχεται από τον κτίτορά του ο οποίος εισέπραττε τον καπνικό φόρο, ενώ σύμφωνα με άλλη εκδοχή μετά την πυρπόληση της Αθήνας από τους Τούρκους το 1689 η εικόνα της Παναγίας βρέθηκε ακέραιη, αλλά μπαρουτοκαπνισμένη.
Σήμερα ανήκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Αξίζει να δείτε
Να παρατηρήσετε τον διάκοσμο στις εξωτερικές επιφάνειες του ναού (οδοντωτές ταινίες, ψευδοκουφικά κ.ά.). Τις τοιχογραφίες, που φιλοτεχνήθηκαν τη δεκαετία του ΄40 από τον Φώτη Κόντογλου και αποτελούν το πρώτο έργο του στην Αττική. Το ψηφιδωτό πάνω από την σημερινή είσοδο με την δεξιοκρατούσα Οδηγήτρια στο νότιο πρόπυλο που φιλοτεχνήθηκε από την Έλλη Βοΐλα το 1936, αντίγραφο του πρώιμου 11ου αιώνα στο καθολικό της Μονής Οσίου Λουκά στη Φωκίδα.
Φαγητό
Οι επιλογές για φαγητό στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας είναι δεκάδες και καλύπτουν όλα τα γούστα. Από το κλασικό « G.Β.Corner » (210 3330000) στο ισόγειο της «Μεγάλης Βρετάνιας» μέχρι τα θρυλικά σουβλατζίδικα « Θανάσης » και « Μπαϊρακτάρης » της Πλατείας Μοναστηρακίου.
Μοναδικά ψηφιδωτά
Μια ανάσα από το κέντρο της Αθήνας, στο πλάι της Ιεράς Οδού που ενώνει την πόλη με την Ελευσίνα και στη θέση του ιερού του Απόλλωνα Δαφνίου, βρίσκεται το ένα από τα τρία σημαντικότερα και καλύτερα σωζόμενα μεσοβυζαντινά μοναστηριακά συγκροτήματα. Το καθολικό ακολουθεί τον κλασικό οκταγωνικό τύπο, κυρίαρχο τον 11ο αιώνα, και διαθέτει κρύπτη που μετατράπηκε σε μαυσωλείο για τους δούκες της Αθήνας, ενώ για μια διετία (1883-85) στέγασε το δημόσιο ψυχιατρείο.
Αξίζει να δείτε
Ξακουστά τα ψηφιδωτά της Μονής Δαφνίου, το τελευταίο σωζόμενο δείγμα ψηφιδωτής διακόσμησης που απηχεί την τέχνη της Κωνσταντινούπολης στα τέλη του 11ου αιώνα, ξεχωρίζουν όχι μόνο για τις σωστές αναλογίες των μορφών και για την απόδοση των χαρακτηριστικών, αλλά και επειδή όπως είναι τοποθετημένες σε χρυσό φόντο μοιάζουν ανάγλυφες. Ο Παντοκράτορας στον τρούλο κλέβει την παράσταση με την αυστηρή αλλά μειλίχια όψη του, τα έντονα περιγράμματα και τις βαθιές σκιές γύρω από τα μάτια που κοιτάζουν πλάγια.
Φαγητό
Στο Τέρμα της Ιεράς Οδού, στο Δαφνί, θα βρείτε το εστιατόριο « Γιορτή Μπαξεβάνη » (210 5326163), ενώ στο γειτονικό Αιγάλεω θα φάτε στην ταβέρνα « Παρμαξής » (210 5612537)
όπου η σχάρα έχει… κέφια!
Μοναστηριακό συγκρότημα 1.063 ετών
Από τα πιο σημαντικά μνημεία και αναμφισβήτητα το καλύτερα διατηρημένο μοναστηριακό συγκρότημα της μεσοβυζαντινής περιόδου στην Ελλάδα, η Μονή Οσίου Λουκά έχει ηλικία 1.063
ετών. Ανάμεσα στη Βοιωτία και τη Φωκίδα, στις δυτικές πλαγιές του Ελικώνα, το συγκρότημα του Οσίου Λουκά αποτελείται από δύο εκκλησίες: της Παναγίας, που είναι και η παλαιότερη (μέσα 10ου αι.), χαρακτηριστική της σχολής της Κωνσταντινούπολης, καθώς ανήκει στον σύνθετο τετρακιόνιο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό με τρούλο, και το μεγαλύτερο καθολικό (αρχές 11ου αι.) με την υπόγεια κρύπτη- χτίστηκε για να φιλοξενήσει το λείψανο του οσίου- το οποίο αποτέλεσε πρότυπο για τους ηπειρωτικούς οκταγωνικούς ναούς.
Αξίζει να δείτε
Την παράσταση κλέβουν τα ψηφιδωτά που χρονολογούνται στις αρχές του 11ου αιώνα και είναι τα παλαιότερα από τα άλλα δύο μεγάλα ψηφιδωτά σύνολα του ελλαδικού χώρου, της Νέας Μονής Χίου και του Δαφνιού, με την Παναγία Βρεφοκρατούσσα στην κόγχη του ιερού, τη Γέννηση, την Υπαπαντή και τη Βάπτιση, αλλά και τους Τρεις Παίδες εν Καμίνω- από τα λαμπρότερα δείγματα βυζαντινής τέχνης.
Διαμονή
Στην Ευαγγελίστρια θα μείνετε στο « Κτήμα Μουσών » (22680 22100, www.
ktimamuson.gr), στο Κυριάκι μια καλή λύση είναι το « Φλυγόνιον » (22670 51229, www. flygonion.gr) και ο ξενώνας « Ιπποκρήνη » (22670 51783).
Φαγητό
Στον Καρακόλιθο, φημισμένη ψησταριά είναι « Ο Γεράσιμος » (22610 23802) ενώ στο Δίστομο για φαγητό ο « Βασίλης », η « Εκάτη » και ο « Θανάσης » είναι καλές επιλογές.
Τα μυστικά της καστροπολιτείας
Αξίζει να δείτε
Τον ναό του Αγίου Δημητρίου, τον παλιότερο ναό στο Μυστρά (π. 1270), ο οποίος έως και μετά την απελευθέρωση αποτέλεσε τον μητροπολιτικό ναό της πόλης. Εκεί στέφθηκε σύμφωνα με την παράδοση το 1449 ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου. Την Παντάνασσα (π. 1428) με τις γοτθικές αρχιτεκτονικές επιρροές και τις κωνσταντινουπολίτικης καταγωγής τοιχογραφίες. Την Περίβλεπτο (14ος αι.), ντυμένη με τοιχογραφίες σε όλες τις επιφάνειες του κυρίως ναού, που θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα ζωγραφικά σύνολα της υστεροβυζαντινής ζωγραφικής, δεδομένου πως δεν σώζονται ανάλογα σύνολα σε μνημεία της ίδιας εποχής στην Κωνσταντινούπολη. Το συγκρότημα των παλατιών όπου κατοικούσε ο δεσπότης με σπουδαιότερη την πτέρυγα των Καντακουζηνών (14ος αι.) και των Παλαιολόγων (15ος αι.). Διαμονή
Στον Μυστρά: « Πύργος του Μυστρά » (27310 20770, www. pyrgosmystra.gr) Στην Σπάρτη: « Μανιάτης » (27310 22665-9, www. maniatishotel.gr), « Μενελάιον » (27310 22161-5, www. menelaion. com)
Φαγητό
Στον Μυστρά:
« Μistras Βistrot » (27310 29350). Στην Σπάρτη:
« Διεθνές » (27310 28636), « Ζευς » (27310 22665).
Η πόλη με τις 365 εκκλησίες
Σκαρφαλωμένη σε υψόμετρο 216, η ερειπωμένη βυζαντινή πρωτεύουσα των Κυθήρων, γνωστή ως καστροπολιτεία του Αγίου Δημητρίου, κόβει την ανάσα στον επισκέπτη ακόμη και σήμερα. Στα όρια του εντυπωσιακού φαραγγιού, της Κακιάς Λαγκάδας, εικάζεται πως χτίστηκε από τους Ευδιαμονογιάννηδες της Μονεμβασίας, περί τον 13ο αιώνα, και οι οποίοι υπήρξαν οι μοναδικοί κυρίαρχοι στο νησί ώς το 1204. Αν και ήταν αθέατη, όπως ήταν κρυμμένη στα ανατολικά του νησιού και άντεξε στα χτυπήματα των πειρατών, η ανίσχυρη δυτική της πλευρά την πρόδωσε στον θρυλικό Μπαρμπαρόσα που την κατέλαβε και την πυρπόλησε.
Αξίζει να δείτε
Να περιδιαβείτε ανάμεσα στα ερείπια των σπιτιών που κάποτε έστεκαν το ένα δίπλα στο άλλο με τους εξωτερικούς τοίχους ενωμένους ώστε να σχηματίζουν ενιαία επιφάνεια άμυνας. Και βεβαίως τις ερειπωμένες βυζαντινές εκκλησιές από τις 70 που λέγεται πως υπήρχαν στην καστροπολιτεία, όπου αξίζει να αναζητήσετε στο άγριο τοπίο και ανάμεσα στα χαλάσματα σπαράγματα τοιχογραφιών.
Διαμονή
Στα Αρωνιάδικα (επιλέξαμε σημεία κοντά στην Παλαιοχώρα) μπορείτε να μείνετε στον ξενώνα « Πιτσινάδες » (27360 33877), στο Διακόφτι στις « Φιλόξενες Κατοικίες » (27360 33755) και στον Μυλοπόταμο στην « Πορφυρούσα » (27360 38281).
Φαγητό
Στο Διακόφτι θα κάτσετε στην ψαροταβέρνα του « Μανώλη » (27360 33748) και στον Μυλοπόταμο στον « Πλάτανο » (27360 33397) για ψητά με αξιώσεις.
Τόπος της Αποκάλυψης
Χτισμένη στη θέση αρχαίου ναού της Αρτέμιδος αποτελεί κατά μία άποψη το σημαντικότερο μοναστηριακό συγκρότημα στο Αιγαίο, καθώς συνδέεται με τον τόπο όπου ο Άγιος Ιωάννης έγραψε την Αποκάλυψη. Ιδρυτής της μονής υπήρξε ο όσιος Χριστόδουλος (1088), που της έδωσε μορφή φρουρίου, με τείχη ύψους 15 μέτρων και μόνο δύο πόρτες. Από τη βυζαντινή περίοδο διατηρούνται το καθολικό, η τράπεζα, η εστία και τα κελιά.
Αξίζει να δείτε
Το καθολικό της μονής διασώζει τοιχογραφικό διάκοσμο των αρχών του 17ου αι., ενώ στο παρεκκλήσι της Παναγίας, ο ζωγραφικός διάκοσμος χρονολογείται στις τελευταίες δεκαετίες του 12ου αι. Περίφημη η πλουσιότατη βιβλιοθήκη όπως και η συλλογή κειμηλίων, τα σημαντικότερα δείγματα της οποίας μπορεί να θαυμάσει κανείς στο σκευοφυλάκιο. Τα κελιά της μονής και συγκεκριμένα της νότιας πλευράς του οχυρωματικού περιβόλου θεωρούνται τα παλαιότερα. Σώζονται ακόμη παρεκκλήσια βυζαντινών χρόνων. Ενδεικτικά αναφέρουμε των αγίων Βασιλείου, Τιμίου Σταυρού, Αποστόλων, Προδρόμου και Νικολάου.
Διαμονή
Στη Χώρα: « Αρχονταρίκι » (22470 29368, www.
archontariki-patmos.gr), στα Σάψιλα: « 9 Μούσες » (22470 34079) και στη Σκάλα: « Le Βalcon » (22470 32713).
Φαγητό
Στη Χώρα θα φάτε στο « Πάνθεον » (22470 31226), στο « Μπαλκόνι του Τζίμη » (22470 32115) και στην Πλατεία Λεβιάς στον « Βαγγέλη » (22470 31967).
Από Πολίτες αγιογράφους
Με αυτοκρατορική χορηγία η Νέα Μονή ιδρύθηκε στα μέσα του 11ου αιώνα στις Καρυές Χίου- ο θρύλος θέλει να χτίζεται εκεί όπου είχε βρεθεί η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας- και είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ώς τη Σφαγή της Χίου υπήρξε το πλουσιότερο μοναστήρι του Αιγαίου. Η Νέα Μονή αποτελεί μαζί με τη Μονή Δαφνίου και τη Μονή Οσίου Λουκά ένα από τα τρία καλύτερα σωζόμενα μεσοβυζαντινά μοναστηριακά συγκροτήματα.
Αξίζει να δείτε
Το καθολικό, που είναι αφιερωμένο στην Παναγία και εορτάζει στις 23 Αυγούστου, είναι από τα λιγοστά κτίρια (μαζί με τη δεξαμενή, τον πύργο, τμήμα της τράπεζας και τον ναό του Αγίου Λουκά) που διασώζεται από τον 11ο αιώνα. Από τα κορυφαία σύνολα ψηφιδωτών της μεσοβυζαντινής περιόδου αυτά της Νέας Μονής ξεχωρίζουν διότι φιλοτεχνήθηκαν από Κωνσταντινουπολίτες καλλιτέχνες, που πιθανόν είχαν εργαστεί και στα ανάκτορα και πέτυχαν να διορθώσουν παλαιότερες παραμορφώσεις στα ψηλά μέρη του ναού. Στα αριστουργήματα συγκαταλέγονται η Βάπτιση, η Σταύρωση και η Ανάσταση, ενώ αξίζει να δει κανείς το αυθεντικό τραπέζι του 11ου αι. μήκους 15,70 μ. στην τράπεζα.
Διαμονή
Στην πόλη της Χίου καλές επιλογές είναι το « Φαίδρα » (22710 41129) και το « Grecian Castle » (22710 44740-2).
Φαγητό
Στην πόλη επιλέξτε το ταβερνείο «Χότζας» (22710 42787), το εστιατόριο « Πύργος » (22710 44740-2) του ξενοδοχείου « Grecian Castle » και το « Αcqua » (22710 92345) στον Όρμο του Λω.
Τα ίχνη της Συμβασιλεύουσας Φαγητό
Σε κάθε σχεδόν γωνιά της συμβασιλεύουσας Θεσσαλονίκης μπορεί να ανακαλύψει κάποιος όχι απλώς βυζαντινή ίχνη, αλλά μεγαλοπρεπή μνημεία- μάρτυρες της ακμής που γνώρισε η πόλη στα χρόνια του Βυζαντίου. Από την Αχειροποίητο και τον Άγιο Δημήτριο ώς τη Μονή Λατόμου και την Αγία Σοφία και από την Παναγία των Χαλκέων και τον Άγιο Παντελεήμονα ώς τους Αγίους Αποστόλους και τα τείχη της πόλης, η μεγαλοπρέπεια και η τέχνη του Βυζαντίου αναδύεται μέσα από τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, αλλά και τα ίδια τα μνημεία, ύψιστα δείγματα της αρχιτεκτονικής και της ναοδομίας που άνθησε στη μακρά πορεία της αυτοκρατορίας.
Αξίζει να δείτε
Την Αχειροποίητο, που χτίστηκε πάνω σε ρωμαϊκό λουτρό. Η πρώτη της φάση χρονολογείται στον 5ο αι. Ξεχωρίζει για τον πλούσιο γλυπτό διάκοσμό της και είναι η πρώτη εκκλησία στην πόλη που μετατράπηκε σε τζαμί το 1430. Την Αγία Σοφία, με τα εξαιρετικά ψηφιδωτά- σώζονται δείγματα ακόμη και ανεικονικής διακόσμησης από τα χρόνια της Εικονομαχίας στο άγιο βήμα- ενώ εντυπωσιακή είναι η Ανάληψη στον τρούλο. Την Παναγία των Χαλκέων – τη λεγόμενη και Κόκκινη Εκκλησιά- που πήρε το όνομά της επειδή χτίστηκε κοντά στη γειτονιά των χαλκωματάδων περί το 1028 και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής της εποχής των Μακεδόνων αυτοκρατόρων. Το σίγουρο είναι πως από τη συμπρωτεύουσα δεν θα φύγετε νηστικοί! Ορισμένα καλά εστιατόρια είναι τα:
« Garcon Βrasserie » (2310 253033), « Επτά Θάλασσες » (2310 233111), « Αγκυροβόλι » (2310 239599) και « Διαγώνιος » (2310 260958) για σουτζούκι στη σχάρα.
Μονή Παρηγορήτισσας
Γιατί είναι σημαντική
Ξεχωριστή για την πρωτοτυπία του σχεδιασμού της αποτελεί σύμβολο της Άρτας. Επιβλητική στην όψη και εντυπωσιακή στις διαστάσεις (το ύψος της ξεπερνά τα 23 μ.) η Παρηγορήτισσα, που είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, άρχισε να χτίζεται από τον Μιχαήλ Β΄ Άγγελο Κομνηνό Δούκα και τη σύζυγό του βασίλισσα Θεοδώρα. Τη σημερινή του μορφή πήρε στα τέλη του 13ου αιώνα από τον γιο του Μιχαήλ και της Θεοδώρας Νικηφόρο Α΄ Άγγελο Κομνηνό Δούκα και τη γυναίκα του Άννα Παλαιολογίνα- Καντακουζηνού. Από τον 16ο αιώνα λειτούργησε ως καθολικό γυναικείας σταυροπηγιακής μονής από την οποία, σήμερα, διασώζονται 16 κελιά και η τράπεζα. Το όνομά της, σύμφωνα με τον θρύλο, το οφείλει στην Παναγία που ανέλαβε να παρηγορήσει τη μητέρα του αδικοχαμένου βοηθού του πρωτομάστορα.
Αξίζει να δείτε
Τη θαυματουργή εικόνα της Παρηγορήτισσας. Τον εντυπωσιακό τρούλο της, που στηρίζεται σε δυο ορόφους από κίονες και σε καμάρες, και το ψηφιδωτό του Παντοκράτορα. Τις τοιχογραφίες του ιερού διά χειρός αγιογράφου Ανανία (16ος αι.).
Διαμονή
Στην πόλη της Άρτας μπορείτε να μείνετε στα:
●« Αrta Ρalace » (5ο χλμ. Εθνικής Οδού Άρτας- Αγρινίου, τηλ.
26810 61530, 61531, 61222, www. artapalace. gr)
● Λίγο έξω από την πόλη προτείνουμε το « Βυζαντινό » (Φιλοθέη Άρτας, τηλ. 26810 52205-10,
www. byzadino.gr).
Στο κέντρο μια επιλογή είναι το ξενοδοχείο « Κρόνος » (Πλατεία Κιλκίς, 26810 22211-12-13).
Φαγητό
Θα φάτε στα:
« Πρωτομάστορας » (Ιστορικό Γεφύρι, 26810 75686, 26550)
●« Μέλαθρον » για κλασικές ελληνικές γεύσεις και καλή ποικιλία κρασιών στο μεζεδοπωλείο (περιφερειακή οδός- Νέα Γέφυρα, 26810 26600)
●« Μαντείο » (Αγ. Κωνσταντίνου, 26810 26332).
