Ο Ελευθέριος Βενιζέλος εβδομήντα χρόνια από τον θάνατό του είναι ανοιχτό

βιβλίο. Καθένας μπορεί να συμπληρώσει μια δική του σελίδα. Αρκετοί αναζητούν

κάτι από το πολιτικό DNA του Βενιζέλου σε μεταγενέστερους πολιτικούς και συχνά

με έχουν προκαλέσει να κάνω ριψοκίνδυνες συγκρίσεις. «Ήταν ο Μακάριος ένας

Βενιζέλος της νεώτερης εποχής;», πετάχτηκε ένας φίλος στη Λευκωσία. «Όχι» του

απάντησα κοφτά.

ΜΑΚΑΡΙΟΣ

Έλλειψη πολιτικής μαεστρίας

Ο χαρισματικός αρχιεπίσκοπος ήθελε να επαναλάβει τον θρύλο του Βενιζέλου.

Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και αυτός πρωθυπουργός στην Αθήνα, νέος

εθνάρχης. H ιστορία όμως δεν αρέσκεται στις επαναλήψεις. Ο Κύπριος ηγέτης δεν

είχε το βενιζέλειο «κοκαλάκι» στη διάγνωση των διεθνών ισορροπιών και στη

στάθμιση των δεδομένων. Ο Μεγάλος Κρητικός διαχειρίστηκε με μαεστρία και

σταθερότητα τη Συνθήκη της Λωζάννης, η οποία ήταν ένας αναγκαίος αλλά επώδυνος

συμβιβασμός, αφού τερμάτιζε οριστικά την παρουσία του Ελληνισμού επί 3.000

χρόνια στη Μικρά Ασία. Ο Μακάριος την επομένη που υπέγραψε, έστω υπό πίεση, τη

Συνθήκη της Ζυρίχης επιχείρησε δίχως καμία συμμαχία, δίχως καν τη σύμφωνη

γνώμη της ελληνικής κυβέρνησης να την ανατρέψει τον Δεκέμβριο του ’63 με την

τροποποίηση των δεκατριών άρθρων του Συντάγματος. Έτσι το ’64 ξεκίνησε η

αλυσιδωτή αντίδραση που οδήγησε, με την παρέμβαση άλλων δυνάμεων, στην πρώτη

διχοτόμηση, στο πραξικόπημα δέκα χρόνια μετά και σαράντα χρόνια αργότερα στον

ενταφιασμό της δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδίας στη Μεγαλόνησο, δίχως καν

σοβαρά εδαφικά και άλλα ανταλλάγματα.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ

Έπινε πρώτος από το ποτό που κερνούσε και «μεθούσε» το πλήθος

Σύγκριση τρίτη: Ανδρέας Παπανδρέου και Ελευθέριος Βενιζέλος. Στον Ανδρέα

ξαναβρίσκουμε κάτι από το πολιτικό DNA του Κρητικού πολιτικού, τη

διανοητικότητα, το χάρισμα και κυρίως την ιδρυτική του καινοτομία. Κορυφαία

στιγμή της πολιτικής είναι η ίδρυση ενός νέου πολιτικού ρεύματος. Ο Ελευθέριος

Βενιζέλος είναι ο δημιουργός μιας νέας κατάστασης, αλλάζει ριζικά τον πολιτικό

χάρτη της Ελλάδας, ιδρύει το κόμμα των Φιλελευθέρων και φέρνει στο προσκήνιο

νέες ιδέες, νέο αίμα, νέα πρόσωπα. Το 87% των βουλευτών της B’ Αναθεωρητικής

Βουλής δεν είχε εκλεγεί ποτέ πριν από το 1910. Ο Ανδρέας Παπανδρέου θα ιδρύσει

ένα νέο κίνημα, που συναρθρώνει για πρώτη φορά τον πολιτικό φιλελευθερισμό της

βενιζελικής παράδοσης με την Αριστερά.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος συνδέει το ιστορικό αίτημα του εκσυγχρονισμού με την

εκπλήρωση των αλυτρωτικών επιδιώξεων του έθνους, με την επέκταση της ελληνικής

επικράτειας και τις νέες αναζητήσεις της Ελλάδας στη διεθνή σκηνή. Δηλαδή τι

κάνει; Εξ αρχής ο εκσυγχρονισμός του κτυπά φλέβα εθνικο-λαϊκή, πλειοψηφική.

Δεν φτάνουν οι νέες ιδέες, δεν αρκεί η πρόθεση να δώσει ο πολιτικός ένα νέο

νόημα στα πράγματα. Αν ήταν έτσι, ο κάθε ακαδημαϊκός, ο κάθε αρθρογράφος ή

απόφοιτος ενός ελίτ Πανεπιστημίου, θα μπορούσε να γίνει μεγάλος πολιτικός. Το

στοίχημα του Ελευθερίου Βενιζέλου και – έξι δεκαετίες μετά – του Ανδρέα

Παπανδρέου, είναι οι νέες ιδέες να μεταβολιστούν στο βιωματικό, φαντασιακό,

μυθολογικό υπόβαθρο της λαϊκής ψυχής, να προκαλέσουν μια ηθικο-διανοητική και

συναισθηματική «μεταρρύθμιση», να ανασχηματίσουν την εθνική συνείδηση και να

γίνουν μια πολυσυλλεκτική προγραμματική πλειοψηφία. Αυτό ήταν το ισχυρό

«βενιζελικό ένστικτο» του Ανδρέα. Μπορούσε όμως ο Ανδρέας να πάει κόντρα στο

ρεύμα που ο ίδιος είχε εμπνεύσει, όπως ο Βενιζέλος, να αντισταθεί και να

επιβληθεί στο φλεγόμενο από το δικό του κάλεσμα πλήθος; Ήταν αιχμάλωτος ο

Ανδρέας αυτών που ο ίδιος είχε αιχμαλωτίσει; Θα άντεχε ο Ανδρέας, ή ένας άλλος

μεγάλος πολιτικός, να μη δεχθεί στη Βουλή των Ελλήνων τους αντιπροσώπους τής

υπό οθωμανική κυριαρχία Κρήτης; Θα άντεχε κανείς άλλος να παραμερίσει τις

ανεδαφικές ελπίδες της κυπριακής εξέγερσης του ’31 για άμεση ένωση για να μην

ξαναγυρίσει η Ελλάδα στις «ένδοξες ημέρες του 1897»; Σε ερωτήματα αυτού του

τύπου δεν υπάρχουν πάντα ξεκάθαρες απαντήσεις. Ωστόσο ο Βενιζέλος το άντεχε,

γιατί δεν είχε να αποδείξει τίποτα.

Μπορούμε να φανταστούμε την εκπληκτική σκηνή ανάμεσα στον ηγέτη και το πλήθος

στην πλατεία Συντάγματος τον Σεπτέμβριο του 1910, με τον Ανδρέα στη θέση του

Βενιζέλου; «Συντακτική» Βουλή απαιτεί το πλήθος. «Αναθεωρητική» κοντράρει ο

Κρητικός πολιτικός. «Συντακτική» ωρύεται ο κόσμος και πάει να υποτάξει τον

ηγέτη του, να του πάρει τον αέρα. «Συντακτική – Αναθεωρητική». «Αναθεωρητική»,

βάζει τελεία ο Βενιζέλος και επιβάλλει σιγή στο πλήθος. Είναι η μοναδική

περίπτωση που ανακηρύσσεται ένας πολιτικός σε μεγάλο ηγέτη με τη σιγή του

λαού. Εξήντα τέσσερα χρόνια μετά, στην ίδια πλατεία, είχα συγκλονιστεί από τη

χημεία του Ανδρέα με το πλήθος. Ο ασυναγώνιστος γόης είχε ο ίδιος γοητευθεί

απ’ αυτούς που είχε γοητεύσει, είχε μαγευτεί από τους μαγεμένους, έπινε ο

ίδιος πρώτος το ποτό που κερνούσε και «μεθούσε» το πλήθος.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ

H δεύτερη ευκαιρία ήταν καλύτερη

Σύγκριση, με πλήρη επίγνωση ότι όλες οι συγκρίσεις χωλαίνουν: Κωνσταντίνος

Καραμανλής και Ελευθέριος Βενιζέλος. Και οι δύο έρχονται από την περιφέρεια,

από τη Νέα Ελλάδα, και διακόπτουν τη μωραΐτικη κυριαρχία στη διακυβέρνηση. Και

οι δύο έχουν πρώτη και δεύτερη φορά, πρώτη και δεύτερη ευκαιρία. Στον Βενιζέλο

η πρώτη ήταν καλύτερη, στον Καραμανλή η δεύτερη. Δημεγέρτης, χαρισματικός,

άνθρωπος του πάθους, τέκνο της εξέγερσης ο Κρητικός, λιτός, δωρικός,

συντηρητικά σίγουρος ή σιγουρατζής ο Μακεδόνας. Ο πραγματισμός των δύο ανδρών

είναι διαφορετικής υφής. Στον Κρητικό ο ρεαλισμός είναι η άλλη όψη ενός

νομίσματος που στην κορόνα του φέρει το επαναστατικό κάλεσμα του Δαντόν:

«Τόλμη! Τόλμη! Τόλμη!». H Σχολή Βενιζέλου μας διδάσκει ότι η πολιτική είναι η

επιστήμη και η τέχνη των αναγκαίων συμβιβασμών, αλλά πολλοί λησμονούν ότι

αυτός που κάνει τους συμβιβασμούς είναι ο επαναστάτης του 1897, ο ηγέτης της

εξέγερσης του 1905, ο πρωθυπουργός που κάλεσε τρεις φορές «στα όπλα!» τους

Έλληνες μεταξύ ’12 και ’18. Στον πραγματισμό τού Μακεδόνα έβρισκα κάτι από την

«κίνηση του μουλαριού», που το έβλεπα στην Κρήτη να περνά φορτωμένο με

σταθερότητα από τα κακοτράχαλα μονοπάτια, πρώτα να πατά δοκιμαστικά το ένα

πόδι και, μόνο αν σιγουρευτεί ότι πατά γερά σε σταθερό έδαφος, να σηκώνει και

το άλλο. Κι όμως, αυτός ο αντιβενιζελικής προέλευσης πολιτικός πέντε δεκαετίες

μετά υλοποιεί το όραμα του αποκαλούμενου από τους ξένους «μεγάλου Ευρωπαίου

Βενιζέλου» για μια Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία.


ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

H νομαδική εκδοχή της πολιτικής

Σύγκριση τελευταία και πιο ριψοκίνδυνη: Νίκος Ζαχαριάδης και Ελευθέριος

Βενιζέλος. Ο Νίκος του KKE είχε χάρισμα, τόλμη, έριχνε και αυτός ζαριές και σε

δύο εκλάμψεις του υπήρχε κάτι το «βενιζελικό»: όταν, κρατούμενος του Μεταξά,

με το ιστορικό γράμμα του θα καλέσει τον λαό να συστρατευθεί με τον δικτάτορα

στον πόλεμο, κόντρα στη γραμμή της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Κι όταν, αργότερα,

θα διατυπώσει το όραμα μιας «ουδέτερης» Ελλάδας, που θα ισορροπεί ανάμεσα στον

βρετανικό άξονα ως μεσογειακή χώρα και στον σοβιετικό άξονα ως βαλκανική. Ο

Νίκος Ζαχαριάδης ρισκάρει σε ζώνες υψηλού κινδύνου όπως ο Βενιζέλος, αλλά εδώ

βρίσκεται η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον τζογαδόρο, τον πολιτικό με ροπή

προς τον τυχοδιωκτισμό, και αυτόν που κάνει διαχείριση ρίσκου και πολιτική

σταθμισμένου κινδύνου. Υπάρχει μια θεμελιώδης ψυχολογική διαφορά ανάμεσά τους.

Ο Βενιζέλος έχει γερή ρίζα, ο Ζαχαριάδης είναι από ‘δώ και από ‘κεί, παντού

και πουθενά, αντιπροσωπεύει τη νομαδική εκδοχή της πολιτικής, το τσιγγάνικο

ταμπεραμέντο της. Τίποτα δεν μπορούμε να καταλάβουμε από τον Βενιζέλο, αν δεν

υπολογίσουμε ότι ήταν Κρητικός, ότι τον έψησε η φλεγόμενη Μεγαλόνησος και τον

δώρισε στην Ελλάδα, ότι ωρίμασε η σκέψη του στην καρδιά του «ανατολίτικου

ζητήματος». Ας αναρωτηθούμε πώς ένας βιδωμένος στα Χανιά επαρχιώτης δικηγόρος

και πολιτικός έγινε ο πιο παγκοσμιοποιημένος, ο πλέον Ευρωπαίος ηγέτης της

Ελλάδας. H παγκοσμιοποίηση και η ευρωπαϊκή ενοποίηση στον 21ο αιώνα απαιτούν

ηγέτες με ρίζα, με ισχυρή ταυτότητα και όχι γραφειοκράτες τύπου ευρωκρατίας,

οι οποίοι απευθύνονται σ’ έναν λαό που δεν υπάρχει.

* Ο Μίμης Ανδρουλάκης είναι βουλευτής Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ

Τελευταία Νέα