διακοπές Παναγία Σουμελά

H καρδιά του ελληνικού καλοκαιριού χτυπάει πάντα Δεκαπενταύγουστο. Στην δόξα

της Παναγίας. Στη γιορτή της. Σε δύο εκκλησίες – στην Τήνο και στο Βέρμιο – η

γιορτή παίρνει μια άλλη διάσταση. Σε μία από αυτές ο πανηγυρικός

Δεκαπενταύγουστος είναι το σύμβολο του προσφυγικού ελληνισμού, για ένα από τα

πιο πονεμένα κομμάτια του, το Ποντιακό. Κάθε καλοκαίρι στην Παναγία Σουμελά οι

Πόντιοι από όλα τα μέρη του κόσμου έχουν ένα ραντεβού πίστης, ένα αυθόρμητο

αντάμωμα γύρω από ένα σύμβολο από την πατρίδα τους, που χάθηκε για πάντα. H

μνήμη όμως, ευτυχώς, όχι.

Το ιερό και όσιο κειμήλιο στη Μονή Σουμελά είναι η εικόνα της Παναγίας, μία

από τις ιστορικότερες ιερές παρακαταθήκες της Ορθοδοξίας. Την εικόνα αυτή

ζωγράφισε ο ίδιος ο Ευαγγελιστής Λουκάς, υπό την ιερή καθοδήγηση της

Παναγίας.

Αυτή την εικόνα ξεκίνησαν να βρουν δύο ευσεβείς καλόγεροι, ο Βαρνάβας και ο

Σωφρόνιος, τον 4ο αιώνα μ.X. Από την Αθήνα έφτασαν στην Τραπεζούντα, στις

ακτές της Μαύρης Θάλασσας, ακριβώς μέσα στις αφιλόξενες πλαγιές του όρους

Μελά. Μόνο η πίστη έκανε τους δύο μοναχούς να αντέξουν τα απίστευτα βάσανα

που πέρασαν μέχρι να ανακαλύψουν την εικόνα σε μια σπηλιά. Εκεί έμελλε να

κτιστεί το πρώτο μοναστήρι, στα 386 μ.X., στη μνήμη της

Παναγίας, η οποία πλέον ήταν η Παναγία στου Μελά και με κάποιες ποντιακής

προελεύσεως συντμήσεις έγινε Παναγία Σουμελά. H χάρη της Παναγίας έφερε τα

θαύματα, αυτά έφεραν τη δόξα και τη φήμη και μετά ακολούθησαν οι ευσεβείς

χορηγοί και προστάτες του μοναστηριού, που μεγάλωσε και απέκτησε λάμψη και

περιουσία, ιδιαίτερα δε στα χρόνια των Μεγαλοκομνηνών Βυζαντινών αυτοκρατόρων,

στα χρόνια της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Και κάποτε ήρθαν οι Τούρκοι. Οι

οποίοι αρχικά σεβάστηκαν το εξαιρετικά δημοφιλές μοναστήρι και διατήρησαν

κάποια προνόμια. Στην πάροδο των χρόνων, όμως, τα προνόμια ξεχνιούνται και οι

χτεσινοί προστάτες γίνονται σημερινοί εχθροί. Έτσι, η Μονή Σουμελά λεηλατήθηκε

και ερήμωσε πολλές φορές από αναρίθμητες τούρκικες επιθέσεις, αλλά τη

χαριστική βολή την δέχτηκε όταν οι Τούρκοι άρχισαν να σφάζουν και να διώχνουν

τους Έλληνες από τον Πόντο για πάντα. Μέσα στον ορυμαγδό της καταστροφής η

Παναγία μεριμνά για το ιστορικό της εικόνισμα και έτσι μερικοί επιζώντες

μοναχοί καταφέρνουν να κρύψουν την εικόνα μαζί με μερικά κειμήλια.

Τον Οκτώβριο του 1931 ο Αμβρόσιος Σουμελιώτης, ένας εκ των επιζώντων

μοναχών, επιστρέφει στο κατεστραμμένο μοναστήρι, ξεθάβει τα κειμήλια και τα

φέρνει στην Αθήνα, όπου η περιώνυμη και σπάνια εικόνα εκτίθεται στο Βυζαντινό

Μουσείο. Οι πρόσφυγες του Πόντου, όμως, θέλουν να ξαναστεγάσουν σε ναό την

ιερή τους εικόνα και το ποντιακό σωματείο «Παναγία Σουμελά» αρχίζει να κτίζει

ένα καινούργιο μοναστήρι σε μια καταπράσινη πλαγιά στο Βέρμιο, στη Μακεδονία,

στον τόπο που εγκαταστάθηκε ο μεγαλύτερος πληθυσμιακός πυρήνας των ξεριζωμένων

από τον Πόντο. Το 1951 ο πρόεδρος του σωματείου, Φίλων Κτενίδης,

παραλαμβάνει την εικόνα και την εγκαθιστά στον καινούργιο ναό.

Από τότε μέχρι σήμερα ο Δεκαπενταύγουστος στην Παναγία Σουμελά είναι η μεγάλη

γιορτή των Ποντίων στο Βέρμιο. Ένα άτυπο φεστιβάλ. Ένα ανεπίσημο συνέδριο του

ποντιακού ελληνισμού μέσα στο κατακαλόκαιρο. Χιλιάδες Πόντιοι έρχονται από τα

τέσσερα σημεία του ορίζοντα και κατασκηνώνουν στα ολόδροσα δάση με τις οξιές

γύρω από το μοναστήρι (τα ελάχιστα κρεβάτια στην Καστανιά προφανώς δεν

επαρκούν), ανάβουν φωτιές και σουβλίζουν αρνιά, κριάρια και κεμπάπ, βράζουν σε

καζάνια φασολάδες, τραχανάδες και χυλοπίτες, τρώνε πασκιτάν, πιροσκί,

πραχαροτίρ και άλλα ποντιακά εδέσματα, πίνουν το καταπέτασμα και όλη νύχτα

βαράνε τον κεμεντζέ και χορεύουν τον «κότσαρη», το «τικ» και τον «τρομαχτόν».

Και από κοντά άλλοι με εκκωφαντικές μουσικές, με γέλια και ξενύχτι που πάει

σύννεφο για ημέρες. Ανήμερα της γιορτής επικρατεί γύρω από τον ναό το

αδιαχώρητο, καθώς μονάδες του στρατού, μπάντες και πρόσκοποι αποδίδουν τιμές

στην Παναγία μαζί με την πολιτική και τη στρατιωτική ηγεσία της χώρας. H

πανηγυρική ατμόσφαιρα είναι μοναδική, αλλά είναι πολύ ποντιακή για τους μη

γνωρίζοντες. Αυτοί θα προσκυνήσουν μια άλλη φορά. Τον Δεκαπενταύγουστο η

Παναγία Σουμελά ανήκει στους Ποντίους. Δικαιωματικά.

Μικρές αποδράσεις

H Μονή της Παναγίας Σουμελά βρίσκεται στις νότιες πλαγιές του Βερμίου, πάνω

από την κοιλάδα του Αλιάκμονα, οπότε αφού φτάσετε έως εκεί μην παραλείψετε να

κάνετε και άλλα ωραία (εκτός από το να προσκυνήσετε δηλαδή):

Αξίζει να κατεβείτε στην εντυπωσιακή λίμνη του Αλιάκμονα (ή λίμνη

Πολυφύτου) περνώντας από τη μεγαλύτερη (μέχρι να ολοκληρωθεί το Ρίο) γέφυρα

της Ελλάδας, με 1.372 μ. μήκος. H ωραιότερη διαδρομή είναι ο κυκλικός

ασφαλτόδρομος βόρεια της γέφυρας, με κορυφαία τοπία τα λιμνίσια φιόρδ στο

κομμάτι ανάμεσα σε Βελβεντό και Ίμερα. Στο Βελβεντό αξίζει να κάνετε μια στάση

για να δροσιστείτε και να δείτε ένα από τα πιο νοικοκυρεμένα και όμορφα χωριά

της Μακεδονίας. Και, μια και θα είστε δίπλα, πεταχτείτε μέχρι τα Σέρβια, για

να δείτε ένα από τα πιο απόρθητα μεσαιωνικά κάστρα της Βόρειας Ελλάδας και τις

σπουδαίες βυζαντινές εκκλησίες που το στολίζουν.

Είτε έρθετε είτε φύγετε από την Παναγία Σουμελά, θα περάσετε από τη Βέροια.

Ακόμα και εκτός προγράμματος, πάντως, να το κάνετε οπωσδήποτε, για να

ανακαλύψετε μια από τις γραφικότερες πόλεις της Μακεδονίας. Τα στενά δρομάκια

στην Κυριώτισσα (την παλιά χριστιανική συνοικία) με τα παλιά αρχοντικά και τις

πάμπολλες πλινθοπερίκλειστες βυζαντινές εκκλησίες, δημιουργούν μια ατμόσφαιρα

συνταρακτική. Το ίδιο συμβαίνει και στην Μπαρμπούτα (την παλιά εβραϊκή

συνοικία). Επίσης, μην παραλείψετε να δείτε και το σημαντικότατο Αρχαιολογικό

Μουσείο της πόλης και, βέβαια, να δοκιμάσετε τη θαυμάσια μπουγάτσα της.

Πολύ κοντά στη Βέροια (επάνω στον δρόμο σας, δηλαδή) βρίσκεται ο

αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο της Βεργίνας. H ευκαιρία είναι μοναδική.

H Παναγία Σουμελά βρίσκεται στο Βέρμιο, ένα από τα ωραιότερα βουνά της

Ελλάδας, το οποίο όλοι γνωρίζουν ελάχιστα αφού έρχονται χειμώνα (όταν τα πάντα

είναι σκεπασμένα από χιόνι) στα διάσημα χιονοδρομικά κέντρα στο Σέλι και στα

Τρία-Πέντε Πηγάδια. Τον Δεκαπενταύγουστο, όμως, όλες οι ονειρικές δασικές

διαδρομές είναι στη διάθεσή σας (και οι χωματόδρομοι σε άριστη κατάσταση), γι’

αυτό μη διστάσετε να σκονίσετε λίγο το όχημά σας. Κορυφαία διαδρομή η πορεία

Σέλι – Σελιώτικο Ρέμα (μια απίστευτης ομορφιάς καταπράσινη κοιλάδα, με πελώρια

πεύκα και οξιές) – Άνω Σέλι (παλιό χωριό βοσκών, με ελάχιστα σπιτάκια και

αντάμωμα των Σαρακατσάνων το καλοκαίρι) – πηγή Σιδεράκι και Τρία-Πέντε

Πηγάδια, από τις βορινές κορυφογραμμές του Βερμίου. Μετά, βέβαια, πάτε μια και

καλή στη Νάουσα, για τσίπουρα και μπάτζο τηγανητό.

Φωτογραφίες: Γιάννης Κυριακίδης