Έτσι κατέρρευσε η Ζυρίχη

Το ανεξάρτητο κυπριακό κράτος, που ανακηρύχθηκε στις 16 Αυγούστου 1960,

θεμελιώθηκε πάνω στις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου της 12ης και 19ης του

Φλεβάρη 1959 αντίστοιχα. Κατά την τελετή της ανακήρυξης της Κύπρου σε

Ανεξάρτητη Κυρίαρχη Δημοκρατία τόσο ο Πρόεδρος Μακάριος όσο και ο Αντιπρόεδρος

δρ Κιουτσούκ χαιρέτισαν τη γέννηση του νέου κράτους με αισιοδοξία και ελπίδα

για ένα ευτυχές μέλλον για την Κύπρο και το λαό της ως σύνολο.

Δυστυχώς τα καλά λόγια δεν είχαν αντίκρυσμα, πολύ γρήγορα αποδείχθηκαν κούφια.

Το καθεστώς που οικοδομήθηκε πάνω στις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου δεν άντεξε

στο χρόνο και σε μία τριετία κατέρρευσε.

Αναζητώντας τους λόγους της κατάρρευσης του νεαρού κυπριακού κράτους μπορούμε

να επισημάνουμε τους πιο κάτω:

Πρώτον, το ότι τόσο η ηγεσία των Ελληνοκυπρίων και προσωπικά ο Πρόεδρος

Μακάριος όσο και η ηγεσία των Τουρκοκυπρίων δεν αντίκρυσαν αυτές τις Συμφωνίες

και το καθεστώς της ανεξαρτησίας κατά θετικό τρόπο· δεν πίστεψαν σ’ αυτό το

καθεστώς ότι αποτελούσε τη λύση του Κυπριακού και δικαίωση των πόθων, των

επιδιώξεων και των αγώνων τους – για την Ένωση, για τον Πρόεδρο Μακάριο, και

τη διχοτόμηση, για την Τουρκοκυπριακή ηγεσία.

Δεύτερον, τα διαιρετικά στοιχεία του Συντάγματος της νεοϊδρυμένης

Κυπριακής Δημοκρατίας και ειδικά τα δικαιώματα αρνησικυρίας (βέτο) που

παραχωρήθηκαν στον Τούρκο Αντιπρόεδρο και στους Τουρκοκύπριους βουλευτές

αποτελούσαν εγγενείς αδυναμίες και δυναμίτη στα θεμέλια του νέου κυπριακού

κράτους. Υπ’ αυτές τις συνθήκες χρειαζόταν οι επικεφαλής της Πολιτείας να

επιδείξουν επιδεξιότητα, να καλλιεργήσουν συνειδητά την αμοιβαία εμπιστοσύνη,

την ειρηνική συμβίωση και συνεργασία Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.

Δυστυχώς, οι ηγέτες της Κυπριακής Πολιτείας με την πολιτική, τις διακηρύξεις

τους και τις πράξεις τους υποδαύλιζαν τη δυσπιστία και ενίσχυαν τα αισθήματα

της εχθρότητας ανάμεσα στις δύο κοινότητες.

Τρίτον, η άκαιρη και βεβιασμένη απόφαση του Προέδρου Μακαρίου για

αναθεώρηση των άρθρων του Συντάγματος, που αφορούσαν τα διάφορα προνόμια των

Τουρκοκυπρίων και το δικαίωμα αρνησικυρίας του Αντιπροέδρου και των Τούρκων

βουλευτών.

Το μοιραίο λάθος. Ο Πρόεδρος Μακάριος αγνοώντας κάθε προειδοποίηση,

περιφρονώντας τους πάντες και τα πάντα προχώρησε στο εγχείρημα να ζητήσει

αναθεώρηση των άρθρων του Συντάγματος που αφορούσαν τα προνόμια των

Τουρκοκυπρίων. Στις 30/11/1963 υπέβαλε στον Αντιπρόεδρο δρα Κιουτσούκ το

γνωστό έγγραφο των 13 Σημείων, έγγραφο που ετοιμάσθηκε, ύστερα από εντολή του

Μακαρίου, από τον Γλ. Κληρίδη, τότε Πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων και

σημερινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Ο Κληρίδης προσπάθησε να μεταπείσει τον

Μακάριο από το να προχωρήσει στο εγχείρημά του, αλλά ο τελευταίος στάθηκε

αμετάπειστος. Τελικά ο Κληρίδης ετοίμασε σχέδιο εγγράφου για τροποποίηση

ορισμένων άρθρων του Συντάγματος και το παρέδωσε στον Πρόεδρο, ο οποίος ύστερα

από συσκέψεις και διαβουλεύσεις με στενούς συνεργάτες του και έχοντας και τη

σύμφωνη γνώμη του Υπάτου Αρμοστή της Βρετανίας στην Κύπρο Σερ Άρθουρ Κλαρκ το

υπέβαλε στον Αντιπρόεδρο δρα Κιουτσούκ. Το τι επακολούθησε την υποβολή του

εγγράφου είναι γνωστό. Η Τουρκία απέρριψε χωρίς δεύτερη σκέψη το έγγραφο του

Προέδρου Μακαρίου.

Τα 13 σημεία. Η υποβολή των 13 Σημείων και η άμεση απόρριψή τους από

την Τουρκία και την τουρκοκυπριακή ηγεσία δημιούργησε μιαν άκρως τεταμένη

κατάσταση αντιπαράθεσης Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Εξάλλου, το κλίμα

ήταν ήδη ώριμο και αρκετά ηλεκτρισμένο προς αυτήν την κατεύθυνση. Με υπόβαθρο

τη συνεχή καλλιέργεια της δυσπιστίας και του φανατισμού Ελληνοκυπρίων και

Τουρκοκυπρίων από τις ηγεσίες τους με την προπαγάνδα από τη μια της Ένωσης και

από την άλλη της διχοτόμησης και με δεδομένο την ύπαρξη των παραστρατιωτικών

μυστικών οργανώσεων ΤΜΤ των Τουρκοκυπρίων, με αρχηγούς, εκπαιδευτές και

καθοδηγητές στρατιωτικούς από την Τουρκία, και Εθνική Οργάνωση των

Ελληνοκυπρίων, με αρχηγό τον ισχυρό άνδρα της εποχής, τον υπουργό Εσωτερικών

Πολύκαρπο Γιωρκάτζη (ψευδώνυμο Ακρίτας), δεν χρειαζόταν τίποτε παραπάνω από

έναν σπινθήρα για ν’ ανάψει η φωτιά, να ξεσπάσει η θύελλα για την οποία

προετοιμάζονταν και οι δύο πλευρές.

Τεταμένη ατμόσφαιρα. Κι αυτό δεν άργησε να παρουσιασθεί. Αργά το βράδυ

της 21ης του Δεκέμβρη 1963 μια αστυνομική περίπολος από Ελληνοκύπριους

αστυνομικούς ανέκοψε αυτοκίνητο Τουρκοκυπρίων, για το οποίο υπήρχαν

πληροφορίες ότι μετέφερε όπλα, για έλεγχο. Οι Τουρκοκύπριοι ακολουθώντας

οδηγίες της στρατιωτικής τους ηγεσίας αρνήθηκαν να δεχθούν έλεγχο.

Δημιουργήθηκε μια τεταμένη ατμόσφαιρα. Μέσα σ’ αυτή την κατάσταση άρχισε

ανταλλαγή πυρών κατά την οποία τραυματίσθηκε σοβαρά ένας Ελληνοκύπριος

αστυνομικός και σκοτώθηκαν δύο Τουρκοκύπριοι, ένας άνδρας και μία γυναίκα. Οι

πυροβολισμοί της νύκτας της 21ης του Δεκέμβρη έδωσαν το σύνθημα της σύγκρουσης

ανάμεσα στις παραστρατιωτικές οργανώσεις ΤΜΤ και Ακρίτας. Μέρα με την ημέρα οι

συγκρούσεις επεκτείνονταν με θύματα δεκάδες Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους

­ αθώους άντρες, γυναίκες και παιδιά. Μπροστά στον κίνδυνο γενίκευσης των

συγκρούσεων ο Πρόεδρος Μακάριος και ο Αντιπρόεδρος δρ Κιουτσούκ απηύθυναν

εκκλήσεις για σταμάτημα των συγκρούσεων, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Παρόμοιες

εκκλήσεις απηύθυνε και το ΑΚΕΛ.

Τελικά, ύστερα από παράκληση παρενέβη η Βρετανία και υπό την προεδρία του

Βρετανού αντιπροσώπου υπογράφηκε στις 30/12/1963 συμφωνία για κατάπαυση του

πυρός. Τη συμφωνία υπέγραψαν ο Πρόεδρος Μακάριος, ο Αντιπρόεδρος δρ Κιουτσούκ

και ο εκπρόσωπος της Βρετανίας Ντάνκαν Σάντις. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων

γι’ αυτήν τη συμφωνία ο Βρετανός στρατηγός Young χάραξε με πράσινο μολύβι τη

γραμμή – που από τότε έμεινε γνωστή ως «Πράσινη Γραμμή» – που χώριζε τις

θέσεις των δύο πλευρών.

Η χάραξη της «Πράσινης Γραμμής» επισημοποίησε τη χρεοκοπία του ζυριχικού

καθεστώτος και αποτέλεσε το πρώτο βήμα προς τη διχοτόμηση, που ολοκληρώθηκε το

1974 με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

Μακάριος προς ΑΚΕΛ: Μπορεί να έχετε δίκιο

Όταν το ΑΚΕΛ πληροφορήθηκε από τον Τύπο την υποβολή του εγγράφου των 13

Σημείων για την αναθεώρηση της συμφωνίας της Ζυρίχης – ο Μακάριος απέφυγε να

ενημερώσει το ΑΚΕΛ – ζήτησε έκτακτη συνάντηση, που έγινε στις 6 του Δεκέμβρη

1963. Σ’ αυτήν τη συνάντηση ο γράφων, παρουσία και των άλλων μελών της

Κεντρικής Γραμματείας του ΑΚΕΛ, έκαμε τον ακόλουθο διάλογο με τον Πρόεδρο

Μακάριο.

Ιδού ο διάλογος: Φάντης: «Έχετε υποβάλει, Μακαριώτατε, το έγγραφο με τα 13

Σημεία προς την τουρκική πλευρά. Υπάρχουν δύο ενδεχόμενα. Ή η άλλη πλευρά να

το δεχθεί ή να το απορρίψει. Αν το δεχθεί, καλώς, εντάξει. Αν το απορρίψει, θ’

αντιμετωπίσετε το δίλημμα: Ή να το αποσύρετε και η κατάσταση να συνεχισθεί

όπως είναι τώρα ή να επιδιώξετε να το επιβάλετε δυναμικά. Αν το αποσύρετε, η

μόνη ζημιά θα ‘ναι ότι θα τρωθεί το γόητρό σας. Αν επιδιώξετε να το επιβάλετε,

αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σύγκρουση. Στην τέτοια περίπτωση υπολογίσατε το

ενδεχόμενο επέμβασης της Τουρκίας; Κι αν υπάρξει τέτοια εξέλιξη, τι θα

κάμουμε; Πώς θα αντιμετωπίσουμε την κατάσταση; Μήπως δεν έπρεπε να υποβάλουμε

τα 13 Σημεία; Μήπως βιαστήκαμε και θα ‘χουμε περιπέτειες, άγνωστο πού θα μας

βγάλουν;». Ο Μακάριος έμεινε για λίγο σκεφτικός και σιωπηλός και μετά είπε:

«Μπορεί να ‘χετε δίκαιο. Μπορεί ν’ αποδειχθεί ότι έχετε δίκαιο». Σ’ επανάληψη

του ίδιου διαλόγου ο Μακάριος είπε: «Μπορεί η Ιστορία να σας δικαιώσει».

Ο Ανδρέας Φάντης είναι τέως αναπληρωτής γενικός γραμματέας του ΑΚΕΛ και

υπήρξε βουλευτής επί 30 χρόνια.