Αναζήτηση
Ένα βιβλίο που ήρθε στην ώρα του. Τώρα που ο διάλογος για την Ευρωπαϊκή Ένωση
μπαίνει σε μια νέα ιστορική φάση, τώρα που όλοι θα ανοίξουν τα χαρτιά τους για
το τι προσδοκούν από την Ευρωπαϊκή Ένωση, τώρα που οι ταμπέλες («Σύνταγμα της
Ευρώπης», «Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία» κ.λπ.) δεν θα μπορούν να σκεπάζουν τα
ουσιαστικά προβλήματα, κυκλοφόρησε στις εκδόσεις Καστανιώτη το καινούργιο
βιβλίο του Δημήτρη Τσάτσου: «Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία, για μια Ένωση λαών με
ισχυρές πατρίδες». Όπως είναι γνωστό, ξεκίνησε τις εργασίες της η «Συνέλευση»,
ένα ειδικό σώμα από εκπροσώπους των εθνικών κοινοβουλίων, του Ευρωπαϊκού
Κοινοβουλίου, προσωπικούς αντιπροσώπους των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων,
αλλά και εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που θα ετοιμάσει προτάσεις για
την επόμενη Διακυβερνητική Διάσκεψη. Να λοιπόν η επικαιρότητα της παρέμβασης
που γίνεται με το βιβλίο αυτό.
Σαφήνεια σε απάντηση της συνθηματολογίας
Έχω την αίσθηση ότι έχει αναπτυχθεί μια συζήτηση και μια συνθηματολογία για τα
ευρωπαϊκά θέματα, όπου όποιοι δεν περιορίζονται στις «επίσημες» διατυπώσεις,
όποιοι δηλαδή κινούνται έστω και φραστικά πέραν της γραμμής, χαρακτηρίζονται
εχθροί της Ευρώπης και γι’ αυτό επιχειρείται το φίμωμά τους. Η «Ευρωπαϊκή
Συμπολιτεία» του Δημήτρη Τσάτσου που αποπνέει πάθος για την ευρωπαϊκή
ενοποίηση είναι ένα έργο ενάντια στις απλουστεύσεις, ενάντια στον
αποπροσανατολισμό, τελικά ενάντια στην άκριτη δήθεν φιλοευρωπαϊκή
παραφιλολογία. Πώς να φτιάξεις θεσμούς εδώ ευρωπαϊκούς αν δεν αξιολογήσεις
τα ιστορικά και τα πολιτικά χαρακτηριστικά του χώρου για τον οποίο θα ισχύσουν
οι θεσμοί αυτοί; Έτσι αρχίζει και το βιβλίο του Δημήτρη Τσάτσου, για να μας
εξηγήσει ότι: «Είναι διπλή η ιδιοσυστασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως ιστορικού
χώρου. Η μία συνιστώσα της είναι εκείνη της πολιτιστικής ομοιογένειας και των
κοινών ιστορικών δεδομένων, που υπαγορεύει και την ενοποιητική διαδικασία· η
άλλη συνιστώσα είναι εκείνη της Ευρώπης που γέννησε το κρατικό φαινόμενο,
δηλαδή την έννοια του κράτους, ως θεσμικής αποκρυστάλλωσης των εθνικών
πολιτισμών. Γι’ αυτό ακριβώς η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να νοηθεί, παρά τόσο
ως ένωση λαών όσο και ως ένωση κρατών».
Ξέρουμε τι Ευρώπη θέλουμε;
Επικίνδυνη μοιάζει και η άκριτη συζήτηση περί «Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας». Οι
όροι που χρησιμοποιούνται δεν είναι τυχαίοι και έχουν βαρύτατες πολιτικές
επιπτώσεις είτε το θέλουμε είτε όχι, είτε ορισμένοι είναι σε θέση να το
αντιληφθούν είτε όχι. Με στοχασμό και γνώση ο Δημήτρης Τσάτσος, στο θέμα αυτό,
καταλήγει: «Ζητούμενο λοιπόν είναι μια πολιτειολογική κατηγορία που θα
τοποθετηθεί μεταξύ των μορφωμάτων του διεθνούς δικαίου (διεθνείς οργανισμοί,
συνομοσπονδίες) και των μορφωμάτων του συνταγματικού δικαίου (ομοσπονδίες) και
θα συλλαμβάνει τη δισυπόστατη μορφή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για τη νέα αυτή
κατηγορία, και για να περιγραφούν αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά, προτείνω τον
όρο της συμπολιτείας. Ως συμπολιτεία ορίζω την ένωση εκείνη των πολιτειών, της
οποίας η εσωτερική θεσμική οργάνωση έχει χαρακτηριστικά και διεθνούς και
συνταγματικής οργάνωσης, υπόκειται στο διεθνές και στο συνταγματικό δίκαιο και
θεμελιώνεται βάσει μιας Συνταγματικής Συνθήκης».
Εκκρεμεί ακόμη η επικύρωση της Συνθήκης της Νίκαιας του 2000. Μιας Συνθήκης
ιστορικής σημασίας μεν αλλά προβληματικής. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση», συμπεραίνει ο
Δημήτρης Τσάτσος, «βγαίνει από τη Συνθήκη της Νίκαιας χωρίς τις αναγκαίες
θεσμικές βελτιώσεις και, φοβούμαι, ανέτοιμη για τη διεύρυνση. Αυτό δεν
σημαίνει ότι δεν έγιναν θετικά βήματα σε κάποια θέματα. Πάντως η Συνθήκη της
Νίκαιας αποτελεί ακριβή αποτύπωση αυτού που σήμερα δύναται και θέλει να είναι
η Ευρωπαϊκή Ένωση».
Οι κίνδυνοι της περιορισμένης ολοκλήρωσης και της απομάκρυνσης από τους
πολίτες
Η μεγάλη όμως δοκιμασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αν θα παραμείνει μια Ένωση
ισότιμων κρατών ή αν θα πάμε σε ένα διευθυντήριο των μεγάλων και πλουσίων,
δηλαδή σε μια Ευρώπη με αφεντικά και θεατές, σε μια Ευρώπη των πολλών
ταχυτήτων. Αυτή η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων προβλέπεται στις Συνθήκες.
Φοβούμαι ότι είναι προληπτικό μέτρο υπέρ των πλουσίων και ισχυρών, κυρίως, για
να μπορούν να αποκλείουν στο μέλλον τα, σήμερα, υποψήφια κράτη. Εδώ θα σταθώ
και κριτικά απέναντι στη μειωμένης αυστηρότητας τοποθέτηση του Δημήτρη
Τσάτσου. Εμένα ο θεσμός με ανησυχεί. Εμπεριέχει δυνατότητα οριστικής διάκρισης
της Ευρώπης σε δύο τάξεις με διαφορετικές για καθεμιά τους ταχύτητες. Κι όμως
εκείνος επισημαίνει: «Όπως όλοι οι θεσμοί έτσι και αυτός ο θεσμός, χρήσιμος
μόνο για περιπτώσεις αδιεξόδου, θα δοκιμάσει το ήθος του κυρίως κατά την
εφαρμογή του». Η εξέλιξη όμως των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπορεί να
προκύπτει μόνο από την πολιτική και επιστημονική φαντασία ακόμη και των πιο
καλοπροαίρετων σχεδιαστών. Για να είναι βιώσιμη, πρέπει να ανταποκρίνεται και
στην κοινή γνώμη των λαών και να στηρίζεται σε αυτήν, αλλιώς η εξέλιξη δεν
είναι δημοκρατική. Το θέμα αυτό, σωστά, οδήγησε τον Δημήτρη Τσάτσο να
αναφερθεί στο παράδειγμα της Ιρλανδίας, της οποίας ο λαός, με δημοψήφισμα,
απέρριψε τη Συνθήκη της Νίκαιας. Καταλήγει ο Δημήτρης Τσάτσος στο σημείο αυτό
στο βιβλίο του ως εξής: «Πάντως η σιωπή των λαών, η ερήμην των λαών εξέλιξη
αποτελεί πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που είναι και το βασικό πρόβλημα,
που μακάρι να μην αποβεί μοιραίο για την ενωσιακή εξέλιξη».
Προς μια Συνταγματική Συνθήκη
Σύνθετο και δυσχερές είναι βέβαια το θέμα, υπό ποιους όρους οι ευρωπαϊκές
δομές μπορούν να χαρακτηριστούν δημοκρατικές. Κατά τον Δημήτρη Τσάτσο, «η
ενωσιακή τάξη ως θεσμική σύνθεση και όχι βέβαια συγχώνευση των λαών όπως
οργανώθηκαν και διαμορφώθηκαν σε ιστορικά υποκείμενα, δηλαδή εθνικά κυρίως
κράτη, είναι τότε και μόνο δημοκρατική, όταν η εφαρμογή της αρχής της
πλειοψηφίας σε ενωσιακό επίπεδο υποχωρεί όπου η πλειοψηφική απόφαση θίγει τον
πυρήνα του θεσμικού πολιτισμού ενός ή περισσοτέρων κρατών-μελών».
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν χωράει μέσα στο σχήμα ενός ομοσπονδιακού κράτους. Αυτό
θα ήταν αντίθετο στη φύση της. Γι’ αυτό και ό,τι προκύψει από τη διαδικασία
της Συνέλευσης δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο από μια, κατά τον όρο του Δημήτρη
Τσάτσου, «Συνταγματική Συνθήκη». Τη χρήση του όρου «Συνταγματική Συνθήκη»
υιοθετεί πια και ο αντιπρόεδρος της Συνέλευσης κύριος Dehane.
ΥΓ: Καθώς ετοιμαζόμουν να στείλω το χειρόγραφο αυτό στην εφημερίδα,
πληροφορήθηκα ότι ο Πρωθυπουργός για εκπρόσωπό του στη Συνέλευση επέλεξε έναν
ευρωβουλευτή. Η επιλογή ενός ευρωβουλευτή για τη θέση του εκπροσώπου του
Πρωθυπουργού αν και ασυνήθιστη είναι κατανοητή. Κατανοητό δεν είναι ότι ο
ευρωβουλευτής αυτός δεν είναι ο Δημήτρης Τσάτσος. Κι αυτό γιατί έχει
προσφέρει, και ως εκπρόσωπος της χώρας μας και ως εκλεγμένος από το ίδιο το
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αντιπρόσωπός του, κορυφαίες υπηρεσίες στη διαμόρφωση των
προτάσεων για τη μελλοντική θεσμική μορφή της Ένωσης. Έτσι η απουσία του από
τη Συνέλευση, αντί της αυτονόητης για όλους παρουσίας του, θα αποτελέσει
πλήγμα και στο κύρος και στον δημιουργικό ευρωπαϊκό ρόλο της χώρας μας.
