Η κάθοδος του Παπάγου αιφνιδιάζει την Αριστερά

Οι συζητήσεις για το πώς θα πραγματοποιηθεί η ισότιμη συνεργασία όλων των

φορέων της Αριστεράς μέσα στην ΕΔΑ συνεχίζονται.

Ο Ιω. Πασαλίδης, ως αρχηγός του Σοσιαλιστικού Κόμματος, είχε να

αντιμετωπίσει το θέμα που δημιούργησε ο Δημοκρατικός Συναγερμός (στην ουσία το

ΚΚΕ) που ζητούσε προσχώρηση των άλλων ομάδων σε αυτόν. Αντίθετα, στην ισότιμη

συμμετοχή και όχι προσχώρηση επιμένουν οι περισσότεροι και κυρίως η ΕΛΔ του

Σβώλου και του Τσιριμώκου. Ιω. Πασαλίδης, Στ. Ηλιόπουλος, Ηλ. Τσιριμώκος, Στ.

Κανελλόπουλος, Μιχ. Κύρκος, Μήτσος Μαριόλης κ.ά. συνεχίζουν τις μακρές

συσκέψεις στην οδό Μητροπόλεως, τον καυτό εκείνο Ιούλιο του 1951.

Ο Σταύρος Ηλιόπουλος ήταν πολύ προβληματισμένος από τις εξελίξεις και την

τακτική του Δημοκρατικού Συναγερμού. Ο ίδιος είχε το βάρος των επαφών με τους

διάφορους παράγοντες της Αριστεράς, πολύ προτού κατέβει στην Αθήνα ο

Πασαλίδης. Ήθελε το ΣΚΕ να καταστεί ενεργός παράγων στην πολιτική ζωή του

τόπου και η συνεργασία κομμάτων και ομάδων στο νέο σχήμα να βασίζεται στην

ισοτιμία, χωρίς καπελώματα. Αυτό το είχε αποσαφηνίσει εξ αρχής, όταν γίνονταν

οι πρώτες συσκέψεις στο σπίτι του Ανδρέα Ζάκκα, σε μια πάροδο προς το τέρμα

της οδού Πατησίων.

Το κυριακάτικο πρωινό της 28ης Ιουλίου, οι Αθηναίοι και όλοι οι Έλληνες

διάβαζαν έκπληκτοι στις εφημερίδες ότι την προηγουμένη πέθανε ξαφνικά ο

Γιάννης Σοφιανόπουλος… Τον χειμώνα του έτους εκείνου, ο αρχηγός της Ένωσης

Δημοκρατικών Αριστερών πήρε μια επίσημη πρόσκληση από την Ένωση Δημοκρατικού

Ελέγχου του Λονδίνου να πάει εκεί για να εκθέσει το εσωτερικό μας πρόβλημα

όπως είχε διαμορφωθεί μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου και την ήττα του ΔΣΕ.

Η υγεία του όμως είχε κλονισθεί. Υπέφερε από την καρδιά του, αλλά δεν του

άρεσε να αναφέρεται στην ασθένειά του. Μίλησε στο Σέντραλ Χωλ Ουεστμίντσερ,

στο κτίριο όπου είχε στεγαστεί η πρώτη Γενική Συνέλευση των Ην. Εθνών. Το

ταξίδι εκείνο, έλεγαν οι φίλοι του, στάθηκε μοιραίο για την υγεία του. Ο

καιρός ήταν πολύ άσχημος και από την πρώτη μέρα που έφθασε στη βρετανική

πρωτεύουσα ο Σοφιανόπουλος, κρυολόγησε σοβαρά. Η καρδιά του ήταν αδύνατη, και

παρά τις συστάσεις των γιατρών να αποφεύγει τις ταλαιπωρίες και τις μεγάλες

συγκινήσεις, εκείνος αδιαφορούσε, εφόσον ήξερε ότι με τη δράση του μπορούσε να

προσφέρει στον τόπο και στην αποκατάσταση της ομαλότητας. Το καλοκαίρι του

1951 η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε. Οι γιατροί του συνέστησαν να

αποσυρθεί κάπου και να αναπαυθεί. Η μεγάλη εκείνη πολιτική προσωπικότητα

αγωνιούσε όμως για τις εξελίξεις. Με την επιμονή των οικείων και των φίλων του

αποσύρθηκε στο ξενοδοχείο «Μον Ρεπό» στο Μαρούσι, που τότε βέβαια ήταν εξοχή!

Γρήγορα όμως το ξενοδοχείο μετατράπηκε σε πολιτικό γραφείο. Εκεί γίνονταν οι

ζυμώσεις για συνεργασία με τον Πλαστήρα, εκεί δεχόταν τους απεσταλμένους του

ΚΚΕ και τους συναδέλφους του των άλλων αριστερών κομμάτων, ενώ συνέχεια σχεδόν

βρισκόταν δίπλα του ο αγαπημένος του φίλος και συνεργάτης Νίκος Ρίτσης, που

είχε την ευθύνη της έκδοσης του «Δημοκρατικού Τύπου». Στις 27 Ιουλίου 1951,

στις 12 το μεσημέρι, ο Σοφιανόπουλος ξεκίνησε για το πραγματικά «τελευταίο

ταξίδι». Πέθανε πάνω στην πολυθρόνα του από καρδιακή εμβολή.

Πλήθη λαού συγκεντρώθηκαν στην κηδεία του. Ο Αλέξ. Σβώλος δήλωσε επιγραμματικά

ότι «η Αριστερά χάνει έναν από τους ηγέτες της και ο λαός έναν από τους

ζωντανότερους και πλέον εκσυγχρονισμένους πολιτικούς άνδρας της χώρας μας…».

Η νέα δυναμική της Δεξιάς με τον στρατάρχη

Η επίσημη αναγγελία της καθόδου του Παπάγου στην πολιτική, που είχε κρατηθεί

κατά το δυνατόν μυστική, δεν προκάλεσε σύγχυση μόνο στα ανάκτορα, αλλά

επιτάχυνε και τις διεργασίες μέσα στην Αριστερά. Οι πάντες έβλεπαν ότι η Δεξιά

αποκτούσε τώρα με τον στρατάρχη καινούργια δυναμική, τα συνθήματά του για

«αλλαγή» (σύνθημα που χρησιμοποίησαν κατά καιρούς όλοι οι πολιτικοί) επηρέασαν

πολλούς και οι αριστεροί αντιλαμβάνονταν ότι για να αντιμετωπιστεί η πανίσχυρη

Δεξιά χρειαζόταν ευρύ δημοκρατικό μέτωπο. Μια συνεργασία με τον Πλαστήρα θα

ήταν η πιο επιθυμητή λύση, αλλά ο αρχηγός της ΕΠΕΚ δίσταζε για τέτοιου είδους

σύμπραξη. Γι’ αυτό παρασκηνιακά γίνονταν μεμονωμένες κρούσεις προς την ΕΠΕΚ.

Το ΣΚΕΛΔ και οι Δημοκρατικοί Αριστεροί, δηλ. οι σοφιανοπουλικοί, στις

συσκέψεις για δημιουργία νέου φορέα υποστήριζαν ότι θα ήταν καλύτερα να

συζητηθεί πρώτα η μορφή που θα είχε η συνεργασία και κατόπιν το πρόγραμμα. Και

είχαν δίκιο, διότι μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούσε να εξασφαλισθεί συσπείρωση

πάνω σε σταθερή βάση.

Τα δύο κόμματα πρότειναν σαν μορφή τον συνασπισμό κομμάτων με πλήρη ισοτιμία

των μετεχόντων κομμάτων και με την αρχή της ομοφωνίας στη λήψη των αποφάσεων,

και επέμεναν σ’ αυτό. Ο Δημοκρατικός Συναγερμός ανέπτυξε «δικαιολογημένες

απόψεις» πάνω στην ισοτιμία. Ύστερα μπήκε σε συζήτηση το θέμα του

προγράμματος. Το Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα (του Μιχ. Κύρκου) παρουσίασε

σε γραπτό κείμενο τις απόψεις του, και το σχέδιο μοιράστηκε. Το ΣΚΕΛΔ είπε ότι

είναι έτοιμο να προσυπογράψει το πρόγραμμα. Επειδή όμως ορισμένα σημεία ήταν

πολύ γενικά διατυπωμένα, ζήτησε τα σημεία αυτά να διατυπωθούν λεπτομερέστερα.

Το ίδιο ζήτησε και η Ένωση Δημοκρατικών Αριστερών. Η πρόταση έγινε δεκτή.

Παρεκλήθησαν και οι δύο αντιπρόσωποι των προαναφερομένων κομμάτων να φέρουν

γραπτώς τις προτάσεις των. Το ΣΚΕΛΔ έφερε τις προτάσεις του γραπτώς. Σε μερικά

σημεία υπήρξαν διαφορές απόψεων. Ύστερα από αυτό, ακολούθησαν μακρές

συζητήσεις. Τότε θεωρήθηκε σκόπιμο να γίνουν φιλικές επαφές ανάμεσα σ’

εκείνους που διαφωνούσαν. Έτσι, επετεύχθη πλήρης συμφωνία. Το τελικό κείμενο

διαβάστηκε σε όλους. Το ΣΚΕΛΔ και η Ένωση Δημοκρατικών Αριστερών κατά τη

διάρκεια των συζητήσεων ενημέρωναν τις κεντρικές επιτροπές των κομμάτων τους.

Άλλο ζήτημα που απασχόλησε όλους, ήταν το ζήτημα των εξορίστων. Σύμφωνα με τη

«Δημοκρατική» «το έθεσε κατηγορηματικά, το Δημ. Ριζοσπαστικό Κόμμα. Ήταν τόσο

πειστική η ανάπτυξις της πολιτικής σημασίας του ζητήματος από τον Μιχ. Κύρκο,

ώστε το ΣΚΕΛΔ δήλωσε ότι τού έκανε βαθειά εντύπωση, και θα έφερνε πάνω σ’ αυτό

συγκεκριμένη απάντηση. Μετά τη λαθροχειρία στη Βουλή, που στέρησε από τους

εξορίστους το δικαίωμα να ψηφίζουν, θεωρήθηκε «έσχατη πολιτική μωρία» να

εμφανίσουμε τη συνεργασία μας σαν συνασπισμό κομμάτων, οπότε για να μπούμε στη

β’ και γ’ κατανομή θα χρειαζόμαστε αντί για 17%, 20%, δηλ. 60.000 ψήφους

περισσότερους».

Οι επαφές Πλαστήρα – Σβώλου και Τσιριμώκου

ΤΟ ΣΚΕΛΔ διαπραγματεύθηκε ταυτόχρονα με τον Πλαστήρα. Έγιναν συζητήσεις

Πλαστήρα – Σβώλου – Τσιριμώκου. Οι συνομιλίες κράτησαν ένα μήνα. Όταν

ετοιμάσθηκε το πρόγραμμα και το πρακτικό καθαρογράφτηκε, ορίστηκε συνεδρίαση

για να υπογραφούν τα χαρτιά και να συζητηθούν οι λεπτομέρειες του εκλογικού

αγώνα. Στη συνεδρίαση αυτή ήλθαν οι Αλέξ. Σβώλος και Σταύρος Κανελλόπουλος.

Όλοι χαιρέτισαν την παρουσία του Σβώλου σαν μια ιδιαίτερη απόδειξη της

σημασίας που έδινε ο ίδιος στη συμφωνία. Γι’ αυτό όλοι εξεπλάγησαν όταν

άκουσαν να λέει κρατώντας στο χέρι του το κείμενο του κοινού προγράμματος:

«Είμεθα σύμφωνοι πάνω σε όλα. Και στο πρόγραμμα και στη μορφή της συνεργασίας

και στον τύπο που θα εμφανιστεί. Και δεν θα είχαμε καμία αντίρρηση να

υπογράψουμε το συμφωνητικό και το πρόγραμμα, αν από χθες δεν μεσολαβούσε ένα

γεγονός (εννοούσε την κάθοδο του Παπάγου στην πολιτική) που μεταβάλλει άρδην

την πολιτική κατάσταση, και θα πρέπει να το αντιμετωπίσουμε με εντελώς

ιδιαίτερη προσοχή. Εμείς νομίζουμε ότι πρέπει να έλθουμε σε συνεννόηση και με

τον Πλαστήρα, για να δημιουργήσουμε μια ευρύτερη δημοκρατική συνεργασία που ν’

αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα τον κίνδυνο των δικτατορικών στοιχείων. Γι’

αυτό, σας ζητάμε να μας δώσετε 48 ώρες προθεσμία για να κάνουμε αυτές τις

βολιδοσκοπήσεις με τον Πλαστήρα…».

Συμφωνία

Ο Μιχ. Κύρκος παραδέχθηκε ότι ήταν σοβαρό το γεγονός της καθόδου του Παπάγου

στις εκλογές. «Αλλά αυτό το γεγονός αποτελεί ένα ακόμη και σοβαρότερο στοιχείο

που επιβάλλει να πυκνώσουμε τις γραμμές της δημοκρατικής παρατάξεως. Αυτό το

γεγονός όχι μόνο δεν πρέπει να έχει σαν συνέπεια την αναβολή της υπογραφής της

συμφωνίας που πραγματοποιήθηκε, μα αντίθετα, κι αν η συμφωνία δεν υπήρχε, θα

έπρεπε να μας εξαναγκάσει να καταλήξουμε σε συμφωνία. Γι’ αυτό, να

υπογράψουμε, να αποκαταστήσουμε την μεταξύ μας ενότητα και κατόπιν, ενωμένοι

πια, να στείλουμε μια αντιπροσωπεία στον Πλαστήρα, να διαπραγματευτεί την

ευρύτερη συνεργασία που θα μας κάνει και περισσότερο σεβαστούς στον αρχηγό της

ΕΠΕΚ, αφού θα αντιπροσωπεύουμε το σύνολο των δυνάμεων της δημοκρατικής

Αριστεράς».

Με το ίδιο πνεύμα μίλησαν και οι άλλοι. Ο Μήτσος Μαριόλης του Δημοκρατικού

Συναγερμού έκανε συγκινητική έκκληση στον Σβώλο να μην επιμείνει στην πρότασή

του για αναβολή 48 ωρών.

Ο Πασαλίδης είπε στον Σβώλο ότι τα επιχειρήματά του δεν είναι πειστικά και τον

παρακάλεσε αν υπάρχουν άλλοι λόγοι, να τους ανακοινώσει. Ο Σβώλος παρετήρησε

ότι δεν ήθελε να θέσουμε τον Πλαστήρα μπροστά σε τετελεσμένο γεγονός. Οι άλλοι

ανέφεραν ότι η ενοποίηση της Αριστεράς θα διευκόλυνε τις συνεννοήσεις με τον

Πλαστήρα.

Ανακοινωθέν

Ο Σβώλος όμως επέμεινε. Τελικά οι άλλοι αναγκάστηκαν να κάνουν δεκτή την

απαίτησή του. Δέχθηκε όμως ο Σβώλος να εκδοθεί ανακοινωθέν που να αναγγέλλει

το ευτυχές τέρμα των συνεννοήσεων. Ο ίδιος μάλιστα υπαγόρευσε το κείμενο: «Αι

από καιρού διεξαγόμεναι συνεννοήσεις μεταξύ των δημοκρατικών κομμάτων προς

ενοποίηση των δημοκρατικών δυνάμεων, κατέληξαν εις ευχάριστα αποτελέσματα.

Λεπτομέρειαι θα ανακοινωθούν εντός των ημερών». Ήταν το βράδυ της 31ης

Ιουλίου. Η προθεσμία που ζήτησε ο Σβώλος έληγε το βράδυ της Πέμπτης. Ο

Πασαλίδης κάλεσε όλους σε σύσκεψη εκείνο το βράδυ, αλλά οι εκπρόσωποι του

ΣΚΕΛΔ δεν φάνηκαν. Τους περίμεναν αρκετή ώρα και όταν διαπίστωσαν ότι δεν θα

έρχονταν, αποφάσισαν να υπογράψουν το πρωτόκολλο και το κοινό πρόγραμμα. Η ΕΔΑ

είχε πια ιδρυθεί. Εξελέγη η Διοικούσα Επιτροπή, που με τη σειρά της ανέδειξε

πρόεδρο τον Πασαλίδη, ο οποίος είχε πάρει και την αρχική πρωτοβουλία για το

νέο σχήμα της Αριστεράς.

Πού διαφώνησε ο Κύρκος

Η «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ», εξιστορώντας τις διαπραγματεύσεις ΕΔΑ – ΣΚΕΛΔ, έγραφε ότι:

«Το μεσημέρι του Σαββάτου 4 Αυγούστου, ο κ. Καρτάλης τηλεφώνησε στον κ. Κύρκο

ζητώντας συνάντηση που πραγματοποιήθηκε σε λίγο. Όπως ο κ. Κύρκος ανακοίνωσε

κατόπιν στα μέλη της Διοικούσας Επιτροπής, ο κ. Καρτάλης του αποκάλυψε στη

διαδρομή της συνομιλίας του πως ο στρατηγός Πλαστήρας το ίδιο εκείνο πρωινό

είχε απαντήσει οριστικά στους κ.κ. Σβώλο και Τσιριμώκο ότι απέκρουε κάθε

πρόταση συνεργασίας μαζί των κάτω από οποιαδήποτε μορφή, ακόμα και τη μορφή

της προσωπικής προσχωρήσεώς των στην ΕΠΕΚ! Έτσι εξηγούνται πλέον η 48ωρος

προθεσμία που είχε ζητήσει ο κ. Σβώλος και η μη απάντηση, καθώς και η μη

προσέλευση των αντιπροσώπων του ΣΚΕΛΔ στην καθορισμένη από πριν τελειωτική

σύσκεψη. Έτσι επιβεβαιώθηκαν εκ των υστέρων οι πληροφορίες ότι το ΣΚΕΛΔ την

ώρα που έκαμνε συναντήσεις με τα δημοκρατικά κόμματα, ταυτόχρονα προσέφερε τη

συνεργασία του στον κ. Πλαστήρα και διαπραγματευόταν μαζί του!»…

Νέα λύση

Η «Δημοκρατική» ανέφερε ότι ορισμένα στελέχη του ΣΚΕΛΔ επέμεναν να υπάρξει

ακόμα μια προσπάθεια συνεννοήσεως μεταξύ του κόμματός των και της ΕΔΑ και

πρόσθετε: «Σαν συνέπεια αυτών των ενεργειών, υπήρξε μια τελευταία προσπάθεια

που καταβλήθηκε από τη μεριά των στελεχών αυτών του ΣΚΕΛΔ με επίσημο εκπρόσωπο

της Δ.Ε. της ΕΔΑ για την αναζήτηση μιας νέας λύσεως και μιας νέας συμφωνίας.

Πράγματι, έγινε συνάντηση των κ.κ. Σβώλου και Κύρκου. Ο κ. Σβώλος επρότεινε να

κατέλθει το ΣΚΕΛΔ με ξεχωριστούς συνδυασμούς στις τρεις μεγάλες πόλεις ­

Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη ­ εις δε την υπόλοιπη Ελλάδα να καταρτισθούν

συνδυασμοί της ΕΔΑ με συμμετοχή στελεχών του ΣΚΕΛΔ. Όπου η ΕΔΑ θα ενέκρινε

σκόπιμο να μην καταρτίσει συνδυασμούς, θα κατήρτιζε το ΣΚΕΛΔ με συμμετοχή

στελεχών της ΕΔΑ. Ο κ. Κύρκος ετόνισε στον κ. Σβώλο ότι η πρόταση αυτή

αποτελούσε θανάσιμο πλήγμα για την ενότητα του δημοκρατικού αγώνος.

1) Γιατί επισημοποιούσε τη διάσπαση και θα προκαλούσε μοιραία όξυνση

τού μεταξύ ΣΚΕΛΔ και ΕΔΑ αγώνος.

2) Διότι θα απέκλειε κάθε ελπίδα συμμετοχής στη β’ και γ’ κατανομή και

ακόμη θα εμείωνε το μαχητικό των μαζών.

3) Διότι και από την πρώτη ακόμη κατανομή θα χάνονταν έδρες, αφού οι

συνδυασμοί τόσον του ΣΚΕΛΔ όσον και της ΕΔΑ των τριών μεγάλων πόλεων, όπου οι

πυκνές αριστερές δημοκρατικές δυνάμεις, θα άφηναν υπόλοιπα.

Ο συνασπισμός

Ο κ. Κύρκος επρότεινεν εις τον κ. Σβώλον, το ΣΚΕΛΔ και η ΕΔΑ να κατέλθουν στον

εκλογικό αγώνα ως συνασπισμός και να διεκδικήσουν ανοιχτά και αποφασιστικά το

20% για τη β’ και γ’ κατανομή, σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο. Αυτός ο

συνασπισμός που θα εγίνετο με πλήρη ισοτιμία και με βάση το κοινό πρόγραμμα

πάνω στο οποίο είχε ήδη συμφωνήσει το ΣΚΕΛΔ, να ονομασθεί Δημοκρατική

Συνεννόηση ή Δημοκρατική Συνεργασία. Ο κ. Σβώλος απέκρουσε την πρόταση με τη

δήλωση ότι δεν μπορούσε να συνεργαστεί με τον Δημοκρατικό Συναγερμό, στην

οποία ο κ. Κύρκος παρετήρησεν ότι «Επί ένα μήνα, όταν υπήρχεν ο Δημοκρατικός

Συναγερμός, συζητούσατε μαζί του και ημείς οι άλλοι εκάμαμε τον ρόλο του

διαιτητού. Και τελικά καταλήξαμεν όλοι σε συμφωνία, που και σεις αναγνωρίσατε.

Τώρα που δεν υπάρχει πια Συναγερμός, τώρα που διαλύθηκε ο Συναγερμός και

υπάρχει μόνον η ΕΔΑ, τώρα βρίσκετε ότι σας ενοχλεί ο Συναγερμός;». Ο κ.

Σβώλος, παρά την επίμονη πρόσκληση του κ. Κύρκου, παρέμενεν ανένδοτος και η

συνομιλία έληξε χωρίς αποτέλεσμα…».