Με τον φόβο της Ασφάλειας οι πρώτες συναντήσεις

Ο Ηλ. Ηλιού θυμόταν πώς γνώρισε τον Πασαλίδη το 1924, όταν η Εθνοσυνέλευση

υπό τον Αλέξ. Παπαναστασίου εκήρυξε την έκπτωση της βασιλικής δυναστείας. Στις

άγριες ημέρες της τρομοκρατίας του 1945 από τη Δεξιά, παρακρατικοί τραυμάτισαν

σοβαρά τον Πασαλίδη και τον στρατηγό Νεόκ. Γρηγοριάδη, που περιόδευαν στη

Βέροια ως εκπρόσωποι του Πολιτικού Συνασπισμού των κομμάτων του ΕΑΜ. Το 1950

έφθασε κρυφά στην Αθήνα ο Ν. Μπελογιάννης. Τότε ακριβώς η Ασφάλεια τον

συνέλαβε και έκλεισε την εφημερίδα «Δημοκρατικός». Στο μεταξύ ο Πασαλίδης

αντιμετώπιζε δυσκολίες για να κατέβει στην Αθήνα, ενώ επεδίωκε μεσολάβηση με

την κυβέρνηση για ν’ απελευθερωθούν στελέχη του ΣΚΕ που βρίσκονταν στη

Μακρόνησο.

«Ν’ αναγνωρίσετε τον Σοφιανόπουλο…»

Παρά το ότι ο Πασαλίδης δικαίως είχε δυσαρεστηθεί από τη στάση του

Σοφιανόπουλου, ο οποίος όταν γίνονταν οι διαπραγματεύσεις για τον σχηματισμό

της «Δημοκρατικής Παράταξης» δεν κάλεσε να μετάσχει το ΣΚΕ, και μόνο με την

επιμονή του Σβώλου τού διεμηνύθη να πάρει μέρος ως «ξεχωριστή προσωπικότητα»,

εν τούτοις δεν κράτησε κακία. Αντίθετα, διεμήνυσε στους συνεργάτες του στην

Αθήνα να αναγνωρίσουν ως αρχηγό τον Σοφιανόπουλο, τον… «Σοσιαλμωραΐτη» όπως

τον αποκαλούσε! Κι αυτό, γιατί πίστευε ότι έπρεπε να επιτευχθεί όσο το δυνατόν

ευρύτερο νέο σχήμα. Πάνω σ’ αυτό το θέμα είναι αποκαλυπτική η επιστολή τού

Μήτσου Μαραγκού προς τον Στ. Ηλιόπουλο, που του έστειλε στις 9-11-1950:

«Αγαπητέ Σταύρο, έλαβα το γράμμα σου της 1-11-50 καθώς και το υπό αυτήν

ημερομηνίαν γράμμα του Σταμάτη (μάλλον εννοεί τον Σταμάτη Χατζήμπεη των

«Αριστερών Φιλελευθέρων»), το απευθυνόμενο στον γιατρό και σ’ εμένα. Με τον

γιατρό συζητήσαμε τις απόψεις που σ’ αυτό διατυπώνετε. Και εγώ μεν, συμφωνώ με

όσα γράφετε, τόσο για την έξοδο του κόμματος από την αδράνεια όσο και προς την

ακολουθητέα τακτική. Ο γιατρός όμως, ο οποίος όπως μου υπεσχέθη θα σας γράψει

σχετικά, έχει τη γνώμη και εγκρίνει τα εξής:

1) Να καταβληθεί προσπάθεια να μην επέλθει διάσπασις της «Δημοκρατικής

Παρατάξεως», η οποία θα είναι βλαβερή για το λαϊκό κίνημα. Αντίθετα να γίνει

ενοποίησις της Κοινοβουλευτικής Ομάδος της Δ.Π. στο σύνολό της ή τουλάχιστον

όλων, πλην της ΕΛΔ που ίσως δεν θα δεχθεί, και να παύσουν να υπάρχουν

ανεξάρτητοι (Χρηστάκος – Δημητρόπουλος). 2) Η ομάδα ν’ αναγνωρίσει αρχηγό τον

Σοφιανόπουλο, αλλά να λειτουργήσει και να παίρνονται αποφάσεις συλλογικά για

την αντιμετώπιση όλων των προβλημάτων. 3) Μετά την ενοποίηση να σχηματιστεί

ένα συλλογικό όργανο από αντιπροσώπους των κομμάτων της Δ.Π. και τοιούτους των

κομμάτων που δεν μετείχαν σ’ αυτήν στις εκλογές, όπως το ΣΚΕ, κ.λπ., ώστε

δευρυνομένη η Δ.Π. ν’ αντιμετωπίσει καλλίτερα όλα τα προβλήματα, και

ταυτόχρονα να καθοδηγεί την Κοινοβουλευτική Ομάδα. Σημειωτέον ότι ο

Σοφιανόπουλος συζήτησε με τον γιατρό και συμφώνησε στα παραπάνω. Με την

ανωτέρω κατεύθυνση, και εφόσον συμφωνείτε κι εσείς, ο γιατρός θα σε

εξουσιοδοτήσει να κάνεις τις σχετικές συνεννοήσεις με τον Σοφιανόπουλο, κ.λπ.,

διότι όταν ήταν εδώ ο τελευταίος, του είπε ο γιατρός ότι «θα γράψω εγώ στους

δικούς μου κάτω, να συνεννοηθείς». Νομίζω, ότι και μόνο αυτό, σαν αρχή,

αποτελεί μια κάποια λύση, ώστε με την πρωτοβουλία που θα πάρετε για τις

συνεννοήσεις με εξουσιοδότηση του γιατρού υπάρχει η ελπίς να βγει και ο

γιατρός, και συνεπώς και το κόμμα, από την αδράνεια. Εάν δε εν τω μεταξύ λυθεί

κατά κάποιον τρόπο το οικονομικό ζήτημα, μπορεί να έλθωμε και εμείς κάτω,

γιατί κάτι τέτοιο μου είπε ο γιατρός, ότι δηλαδή «πώς να πάω κάτω, στα χάλια

που είμαστε». Γράψε μου μόλις πάρεις το γράμμα του γιατρού, τις αντιλήψεις

σας, και κατατόπισέ μας για όλες σας τις ενέργειες. Σε όλους χαιρετισμούς, με

αγάπη Δημ. Μαραγκός».

ΑΝΕΚΔΟΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

«Ο σοσιαλ-Μωραΐτης να μην καταπολεμηθεί»

Στις 14-11-1950, ο Πασαλίδης γράφει στον Σταύρο Ηλιόπουλο για να τον

πληροφορήσει ότι ενημερώθηκε από τον Μαραγκό για τις επαφές των διαφόρων

πλευρών της Αριστεράς στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα:

«Αγαπητέ Σταύρο, ο Μήτσος (Μαραγκός) με διάβασε τα γράμματά σας. Ο αγαπητός

μου Σταμάτης γράφει πως τον πιέζουν από πολλές πλευρές να εμφανισθούμε κι

εμείς. Μήπως δεν γνωρίζει πως εμείς για να εμφανιστούμε ­ και ιδιαιτέρως εγώ ­

χρειάζεται σοβαρή συνδιάσκεψη, πράγμα που είναι αδύνατον υπό τας σημερινάς

συνθήκας. Βέβαια, ήταν ευκαιρία για εμφάνιση στις πολιτικές εκλογές, αλλά τότε

έφεραν εμπόδια και αυτοί που σήμερα πιέζουν. Επειδή όμως επιμένετε να έρθετε

εις επαφήν με την Δημοκρατική Παράταξη, θα σας πω την γνώμη μου άδολα και

ασκέπαστα:

1. Πρέπει να καταλάβουν τα κόμματα της Δ.Π. πως ξεχωριστά δεν μπορούν

να παρουσιάσουν καμία αξιόλογη δύναμη, ούτε μπορούν να γίνουν μαζικά κόμματα.

Για τούτο, αγαπητέ Σταύρο, πρέπει να φροντίσεις να δεις τον αγαπητό Μιχάλη

(Κύρκο) και τον σοσιαλ-Μωραΐτη (Σοφιανόπουλο) για να αρθούν οι διαφορές, ώστε

να μη διασπασθεί η Δημοκρατική Παράταξη.

2. Στη Βουλή η κοινοβουλευτική παράταξη να εμφανισθεί ενιαία, και να

μην παρατηρείται το φαινόμενο της πολυαρχηγίας μέσα στους 10 βουλευτές (δεν

ομιλώ για το ΣΚ-ΕΛΔ γιατί εκείνοι ξεχωρίστηκαν).

3. Μέσα στις σημερινές πολιτικές συνθήκες από τα πράγματα ανεδείχθη

αρχηγός εκείνος τον οποίον εφόρτωσαν τους περισσότερους σταυρούς και, κατά τη

γνώμη μου, ο σοσιαλ-Μωραΐτης δεν πρέπει να καταπολεμηθεί. Βέβαια, και εκείνος

ως αρχηγός στα σοβαρά ζητήματα πρέπει να συμβουλεύεται και τους άλλους. Αυτά,

όσον αφορά την Δ.Π. Ουσιαστικά θα έπρεπε τα μαρξιστικά κόμματα να συγχωνευθούν

σε ένα αριστερό δημοκρατικό κόμμα. Τότε περισσότερο κύρος θα είχε. Όσον αφορά

τους σοσιαλιστάς, εμείς που δεν ανήκουμε στην ΚΟΜΙΣΚΟ, θα κρίνει την τύχη μας

η συνδιάσκεψή μας, την οποίαν πρέπει να φροντίσουμε να κάνουμε.

Με αγάπη

Ιω. Πασαλίδης»…

ΙΟΥΛΙΟΣ 1959

Ο Πασαλίδης κατεβαίνει στην Αθήνα

Τον Ιούλιο του 1951, ο Γιάννης Πασαλίδης κατέβηκε από τη Θεσσαλονίκη στην

Αθήνα για να πάρει μέρος στις συσκέψεις για τη δημιουργία του καινούργιου

φορέα της Αριστεράς. Εκείνο που τον απασχολούσε περισσότερο ήταν η θέση που

αξίωνε το ΚΚΕ μέσω του «Δημοκρατικού Συναγερμού». Με το επιχείρημα ότι κατά

τις δημοτικές εκλογές που προηγήθηκαν ο «Δημοκρατικός Συναγερμός» (είχε

κατέλθει ως υποψήφιος δήμαρχος ο υφηγητής της Παιδιατρικής Γιώργης

Σπηλιόπουλος) κατέγραψε τις δυνάμεις του ­ που ήσαν αρκετά σημαντικές ­ ο

Δ.Σ., δηλαδή το ΚΚΕ, ζητούσε όχι ισότιμη ένωση με τις άλλες ομάδες, αλλά την

προσχώρησή τους στον «Δημοκρατικό Συναγερμό». Ο Πασαλίδης δεν είχε αμφιβολία

ότι μια τέτοια αξίωση θα έφερνε τεράστια εμπόδια στην ένωση όλων των αριστερών

κομμάτων και ομάδων. Το καταλάβαιναν αυτό και οι εκπρόσωποι του «Δημοκρατικού

Συναγερμού», και με βαριά καρδιά δέχθηκαν να στηρίξουν αυτήν τη «γραμμή», λόγω

κομματικής πειθαρχίας.

Ο Πασαλίδης, όταν έφθασε στην Αθήνα, κατέλυσε σ’ ένα λαϊκό ξενοδοχείο στην

Ομόνοια ­ το ξενοδοχείο «Βιέννη» ­ αλλά τον περισσότερο καιρό τον περνούσε στο

σπίτι τού φίλου του Σταύρου Ηλιόπουλου, στην οδό Ανακρέοντος 4, στην Καλλιθέα.

Ο Σταύρος Ηλιόπουλος ήταν και αυτός παλιός σοσιαλιστής, διαπρεπής νομικός και

όλοι τον παραδέχονταν ως θαυμάσιο ρήτορα. Προπολεμικά εργάσθηκε ως δικηγόρος

της Εθνικής Τράπεζας. Μετέσχε στα συμβούλια του επαγγελματικού συλλόγου των

υπαλλήλων της Τραπέζης και του συνεταιρισμού επί σειράν ετών, αλλά απολύθηκε

για πολιτικούς λόγους. Στην Κατοχή πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση από τις

γραμμές του ΕΑΜ και το 1946-1947 ήταν μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του

πολιτικού συνασπισμού των κομμάτων του ΕΑΜ. Το 1947 εκτοπίσθηκε στην Ικαρία

και ήταν από τους πρώτους που μαζί με τον Γιάννη Πασαλίδη άρχισαν να δουλεύουν

μέσα σε φοβερές αντιξοότητες για τη δημιουργία του νέου κόμματος της

Αριστεράς, που αργότερα θα έπαιρνε την ονομασία «Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά».

«Η Δημοκρατική» και οι συσκέψεις

Δεύτερη προσπάθεια έκδοσης εφημερίδας της Αριστεράς ήταν η έκδοση της

«Δημοκρατικής». Η ευκαιρία δόθηκε λόγω των εκλογών που θα γίνονταν στις 9

Σεπτεμβρίου του 1951. Στην αρχή διευθυντής και αρθρογράφος ήταν ο Μιχάλης

Κύρκος. Λίγο αργότερα, όμως, ο Μιχ. Κύρκος περιορίσθηκε στην πολιτική

αρθρογραφία και τη διεύθυνση ανέλαβε ο Γιάννης Αγγέλου. Η «Δημοκρατική» είχε

ένα εκλεκτό επιτελείο συντακτών, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν ο Γιάννης

Κάτρης, που είχε την αρχισυνταξία, ο Ηρακλής Τζάθας κ.ά.. Αργότερα, όταν θα

γύριζε από την εξορία ο αγροτικός ηγέτης Κώστας Γαβριηλίδης, θα αναλάμβανε τη

διεύθυνση και αρθρογραφία της εφημερίδας. Στις αρχές Ιουλίου έγινε μια

προκαταρκτική σύσκεψη των διαφόρων παραγόντων της Αριστεράς και στις 11 του

ιδίου μηνός, όταν πια όλοι είχαν κατασταλάξει στις θέσεις και απόψεις τους,

μπορούσαν να κάνουν ουσιαστική συζήτηση για νέο ενιαίο αριστερό φορέα. Το

πρωινό εκείνο της 11ης Ιουλίου, στα γραφεία της «Δημοκρατικής», στην οδό

Μητροπόλεως, άρχισαν να καταφθάνουν οι ηγέτες των αριστερών κομμάτων και

ομάδων. Η ημέρα ήταν από τις πιο ζεστές. Η κίνηση στον κεντρικό αθηναϊκό δρόμο

ήταν ζωηρή, αλλά στη γωνία και απέναντι από το παλιό κτίριο, αν πρόσεχε

κανείς, θα έβλεπε τους άνδρες της Ασφάλειας που παρακολουθούσαν και κατέγραφαν

όσους προσέρχονταν στη σύσκεψη. Οι ημέρες ήταν κρίσιμες.

Ο Σοφ. Βενιζέλος, μετά την παραίτηση του Γεωργ. Παπανδρέου και των φίλων του

από την κυβέρνηση, ανέθεσε τα υπουργεία τους σε Φιλελεύθερους υπουργούς, τον

Γ. Μαύρο, τον Κ. Μητσοτάκη, τον Νικ. Μπακόπουλο και τον Τζων Γκλαβάνη. Η

κυβέρνηση Βενιζέλου εμφανίσθηκε στη Βουλή στις 5 Ιουλίου και ζήτησε ψήφο

εμπιστοσύνης. Όμως ο Βενιζέλος έβλεπε ότι ήταν ανάγκη η προσφυγή στις κάλπες.

Ο Νικ. Πλαστήρας τόνιζε στη Βουλή ότι έπρεπε να καταργηθεί το αίσχος της

Μακρονήσου, και υπογράμμιζε: «Θα επεθύμουν να μην υπάρχει Μακρόνησος, και εις

το υπουργικόν συμβούλιον και εις ιδιαιτέρας συζητήσεις με τον κ. Παπανδρέου

εξέφρασα την επιθυμίαν να ξεκαθαρισθεί αυτό το αίσχος διά το οποίον

δυσφημίζεται η χώρα μας εις το εξωτερικόν…».

Στις 11 Ιουλίου άρχισαν στη Βουλή οι συζητήσεις για τον εκλογικό νόμο. Την

ίδια ημέρα, έγινε η σύσκεψη των αριστερών ηγετών στην οδό Μητροπόλεως…

Εκεί είχαν μαζευτεί όλοι οι εκπρόσωποι των αριστερών ομάδων. Ο Πασαλίδης με

τον Ηλιόπουλο και τον Μαραγκό από το ΣΚΕ, ο Ηλίας Τσιριμώκος με τον Σταύρο

Κανελλόπουλο από την ΕΛΔ, ο στρατηγός Μανώλης Μάντακας των «Αριστερών

Φιλελευθέρων», ο Δημ. Μαριόλης, ο Φίλιππος Χατζήμπεης του «Δημοκρατικού

Συναγερμού», ο Μιχάλης Κύρκος του «Δημοκρατικού Ριζοσπαστικού Κόμματος» που

συνέπλεε με τον «Δημοκρατικό Συναγερμό», ο Ρούσσος Κούνδουρος, ο Ηρακλής

Παπαχρήστου, ο Ι. Σιμετζής και ο Γ. Παπαντωνίου της «Ένωσης Δημοκρατικών

Αριστερών» του Σοφιανόπουλου.

Ο Πασαλίδης, με τ’ ανυπότακτα άσπρα μαλλιά και την αχώριστη πίπα, κοίταξε τους

ηγέτες των διαφόρων ομάδων πίσω από τα χοντρά μυωπικά γυαλιά του και άνοιξε τη

συνεδρίαση:

­ Έχομεν προετοιμασμένο το έδαφος από την προηγούμενή μας συνεδρίαση, και γι’

αυτό σήμερον πρέπει να προχωρήσουμε δίδοντες την μορφήν υπό την οποία θα

πραγματοποιηθεί η ένωσίς μας. Λέγων μορφήν, εννοώ την πραγματικήν μορφήν,

διότι τον νομικόν τύπον, ο οποίος θα μας κατοχυρώσει έναντι του εκλογικού

νόμου, θα τον εύρωμεν…

Σταμάτησε λίγο, και χαμογέλασε:

­ Εάν υπήρχε μεταξύ μας κανείς ο οποίος θα διέθετε τόσον πελωρίαν δύναμιν

μεταξύ του λαού, ώστε να μην έχει πολύ την ανάγκην των άλλων, αυτός θα

μπορούσε να ειπεί ότι εγώ δεν έχω την ανάγκην σας, και προχωρώ μονάχος μου.

Εγώ εάν διέθετα τη δύναμιν αυτήν, θα το έκαμνα. Αλλά, μεταξύ μας, δεν νομίζω

ότι υπάρχει εκείνος που ημπορεί να ομιλήσει αυτήν την γλώσσαν.

Όλοι έχομεν ανάγκην της βοηθείας των άλλων, και προ παντός ο αγών, που είναι

κοινός όλων μας, έχει ανάγκην της ενώσεώς μας. Αυτό το αισθάνεται οξύτατα ο

λαός, και γι’ αυτό απαιτεί την ένωσιν όλων. Ας πραγματοποιήσωμεν λοιπόν την

ένωσίν μας, ανταποκρινόμενοι εις την απαίτησιν του λαού, αλλά και εις την

ιδικήν μας διαπίστωσιν για την ανάγκην της ενώσεως…