Στις 30 Αυγούστου 1949 δεν τελείωσε μόνο ο τριετής εμφύλιος πόλεμος, αλλά

και μια περίοδος αναταραχής που κράτησε 40 χρόνια, με πολέμους, στρατιωτικά

πραξικοπήματα και δικτατορίες.

Η αρχή του τέλους έγινε στις 20 Ιανουαρίου 1949, όταν κυβέρνηση σχημάτισε ο

89ετής Θ. Σοφούλης. Στην κυβέρνηση συμμετείχαν οι: Κ. Τσαλδάρης, Σ. Βενιζέλος,

Γ. Παπανδρέου, Π. Κανελλόπουλος, Σπ. Μαρκεζίνης, Κ. Καραμανλής, Στ.

Στεφανόπουλος, Κ. Τσάτσος, Ευ. Αβέρωφ και άλλοι γνωστοί πολιτικοί. Η κυβέρνηση

όρισε αμέσως αρχιστράτηγο του Εθνικού Στρατού τον Αλ. Παπάγο. Την ίδια περίοδο

περίπου οι αντάρτες καταλαμβάνουν για λίγο το Καρπενήσι και τη Νάουσα. Στις

29.1.49, όμως, ο στρατηγός Τσακαλώτος και ο Θ. Πετζόπουλος (ο γνωστός και ως

«Ιμπραήμ») συντρίβουν την 3η Μεραρχία του Δημοκρατικού Στρατού. Στις 31.1.49

πραγματοποιείται στα βουνά η 12η ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, όπου ο Ν.

Ζαχαριάδης διορίζει νέα κυβέρνηση υπό τον Δ. Παρτσαλίδη, παραμερίζει τον Μάρκο

Βαφειάδη από τη στρατιωτική ηγεσία και θέτει «Σλαβομακεδονικό» θέμα. Στο

συνέδριο της ΝΟΦ, στο Βίτσι (30.3.49), μάλιστα κάνει λόγο και για δύο…

λαούς: τον ελληνικό και τον σλαβομακεδονικό και δεν αποκλείει τον σχηματισμό

«Μακεδονικής κυβέρνησης». Από την επομένη (1.4.49) οι κομμουνιστές που

συλλαμβάνονται κατηγορούνται στα στρατοδικεία «Επί εσχάτη προδοσία». Στις

5.5.49 μάλιστα καθιερώνεται και κοινός τύπος «δηλώσεων μετανοίας» των κομμουνιστών.

Στα τέλη Ιουνίου Βουλγαρία και Αλβανία «κλείνουν» τα σύνορά τους προς την

Ελλάδα. Οι αντάρτες έχουν συγκεντρωθεί στο Βίτσι και τον Γράμμο και

ετοιμάζονται για μάχη, ενώ μετά την επίθεση του Ν. Ζαχαριάδη προς τον Τίτο

(λόγω της διένεξης του τελευταίου με τον Στάλιν) κλείνουν για τους αντάρτες

και τα σύνορα με τη Γιουγκοσλαβία. Στις 15 Αυγούστου ο στρατηγός Θρ.

Τσακαλώτος με τον Εθνικό Στρατό καταλαμβάνουν το Βίτσι. Και στις 30 Αυγούστου

ύστερα από λυσσώδεις μάχες καταλαμβάνουν και τον Γράμμο.

Την ιστορία την γράφουν οι νικητές. Και το τέλος του εμφυλίου πολέμου το

κατέγραψαν οι εφημερίδες των νικητών. Αφού οι εφημερίδες των ηττημένων δεν

κυκλοφορούσαν ή κυκλοφορούσαν μόνο στην παρανομία.

Στην εφημερίδα «Ακρόπολις» (31.8.1949), σελ. 1, 3, 4, 5, 6 αναφέρεται μεταξύ άλλων:

Γράμμος, 30 (Του απεσταλμένου μας). ­ Σήμερον την πρωΐαν έκλεισεν η κυριωτέρα

σελίς της εποποιΐας του Γράμμου. Η ορμή του επιθετικού χειμάρρου των Εθνικών

Στρατευμάτων παρέσυρε τους διασωθέντας επί των καταληφθέντων υψωμάτων Γκόλιο,

Κάμενικ, Στενό και Καρδάρι εντός του σλαυϊκού κρυφώνος των, δηλαδή της

Αλβανίας. Επί του τριγώνου τούτου οι συμμορίται είχον τοποθετήσει πυκνόν

αμυντικόν πυρ και προέβαλλον πείσμονα αντίστασιν σκοπούντες να περισώσουν όσον

δυνατόν περισσοτέρους συμμορίτας των διαλυθεισών ταξιαρχιών των. Καθ’ όλον το

απόγευμα της χθες νέφη καπνού εκάλυπτον τα υψώματα εκ της αναπτυσσομένης

σκληράς μάχης και την νύχτα το Γκόλιο, Κάμενικ και Στενό Καρδάρι κατελήφθησαν,

ούτω δε έκλεισε η τελευταία θύρα των συνόρων εις Γράμμον.

Οι συμμορίται εγκατέλειψαν όλον τον βαρύν οπλισμόν των. Ο αρχηγός των

Ζαχαριάδης και ο ψευδοστρατηγός του Γούσια, κατά τας καταθέσεις συλληφθέντων

εκ του εξοντωθέντος επιτελείου της 9ης συμμοριακής μεραρχίας, διεσώθησαν την

τελευταίαν στιγμήν εισελθόντες εις την Αλβανίαν. Η 9η συμμοριακή μεραρχία

διελύθη και το επιτελείον της εξωντώθη, αλλά την τύχην αυτήν είχον και τα άλλα

συμμοριακά τμήματα. Καθ’ όλην την έκτασιν του εκκαθαρισθέντος Γράμμου τα

Εθνικά Τμήματα, κινούμενα εξερευνητικώς, ανακαλύπτουν συνεχώς και συλλαμβάνουν

κρυπτομένους συμμορίτας των διαλυθεισών μεραρχιών του Ζαχαριάδη. Χθες

προωθήθησαν προς την Καστοριάν 300 αιχμάλωτοι και αυτή είνε η πρώτη ομαδική

μετακίνησις των συμμοριτών.

Οι ίδιοι συμμορίται, μεθ’ ων συνωμίλησα, ομολογούν ότι η τόσον εξαφνική

εκπόρθησις του άπαρτου κάστρου των του Βίτσι κατερράκωσε το ηθικόν των ενώ η

παρουσία των αρχηγών των Ζαχαριάδη και Γούσια δεν εστάθη ικανή να ανυψώση το

ηθικόν των. Αι διαταγαί των περί αμύνης δεν ανέστειλαν την εντός 5 ημερών

πλήρη κατάρρευσιν του έτερου απορθήτου φρουρίου Γράμμου. Εις το Βίτσι εγένετο

διάσπασις του μετώπου, κάλυψις των πλευρών και ταχεία προέλασις κατ’ ευθείαν

προς το στρατηγείον των συμμοριτών.

Εις τον Γράμμον η τακτική κατάστασις παρουσιάζετο διαφορετική. Υπήρχε μέτωπον

συνεχές, παρουσίαζε πολλάς παθητικάς γωνίας, εδάφη δηλαδή μη επιτρέποντα

προσπέλασιν, η διαταγή όμως ήτο εντός ολίγων ημερών και με ολίγον αίμα να

επιτευχθή η καταδίωξις και πλήρης εξόντωσις.

Το σχέδιον περιελάμβανε την αγκίστρωσιν των συμμοριτών, ώστε να είνε αδύνατος

η απαγκίστρωσις και ακολούθως να εκτελεσθή ελιγμός διά δρομολογίου, το οποίον

θα εξέλεγεν ο Εθνικός Στρατός.

Ούτως οι συμμορίται εδέχθησαν σκληρά πλήγματα εις το Παπούλι και Τσάρνο, όπου

ήτο η εστία του συμμοριτισμού.

Όταν οι συμμορίται συνεκέντρωσαν μεγάλας δυνάμεις, μεγάλη Μονάς ανέλαβε τον

ελιγμόν, ο οποίος έφθασεν εις το ύψωμα 2520.

Εις τον συμμοριακόν Τύπον, ανευρεθέντα εις την περιοχήν του Τσάρνο, ανεγράφετο

με μεγάλα τυπογραφικά στοιχεία: «Βίτσι, άπαρτο κάστρο, Γράμμος, ο τάφος των

μοναρχοφασιστών». Ο Εθνικός όμως Στρατός εντός 9 ημερών μετέβαλε και τα δύο

ταύτα φρουριακά σκέλη εις τάφον του συμμοριτισμού, όστις δεν πρόκειται να

αναφανή πλέον ως συγκεκροτημένον τμήμα.

Επιβεβαιούται ο φόνος του Σκοτίδα

ΚΟΖΑΝΗ, 30. (Του απεσταλμένου μας). Δημοσιογραφικαί πληροφορίαι επιβεβαιώνουν

ότι ο μέραρχος αρχισυμμορίτης Σκοτίδας εφονεύθη εις Κατοχώρι του Βίτσι.

Αι δυνάμεις μας κύριαι όλης της εκτάσεως

Η συμμοριακή αντίστασις, η οποία από των νυκτερινών ωρών της προχθές

περιωρίσθη εις το ελάχιστον σημείον παρά το Κάμενικ διά να διευκολύνη την

διαρροήν βραδυπορουσών ομάδων προς Αλβανίαν, εξέλιπε χθες, διά της καταλήψεως

των τελευταίων εναπομεινάντων εις χείρας των συμμοριτών υψωμάτων Γκόλιο –

Στενό και Καρδάρι.

Τοιουτοτρόπως αι Εθνικαί Δυνάμεις είνε από της χθες κύριαι ολοκλήρου της

εκτάσεως του Ελληνικού εδάφους και η κυανόλευκος κυματίζει εφ’ όλων των

ακραίων σημείων της περιοχής Γράμμου, τα οποία εμολύνοντο μέχρι τούδε από τας

συμμοριακάς και σλαυϊκάς ορδάς. Η πτώσις του Γράμμου εματαίωσε και την

προσπάθειαν του αντιπερισπασμού του συμμοριακού αρχηγείου διά της προωθήσεως

των συμμοριακών ομάδων Γιώτη και Πετρίτη προς το Σούλι αφ’ ενός και τον Μέσον

Αχελώον αφ’ ετέρου. Αι ομάδες αυταί, αποκοπείσαι εντελώς εις το εσωτερικόν και

διωκόμεναι απηνώς υπό των Εθνικών Δυνάμεων, υφίστανται τον συνεχή αποδεκατισμόν.

Αι συμμορίαι και απώλειαι

Ως προκύπτει εκ των μέχρι της χθες εκδοθέντων ανακοινωθέντων του Γενικού

Επιτελείου Στρατού, αι απώλειαι των συμμοριτών εις Γράμμον από της 25ης μέχρι

30ής Αυγούστου ανήλθον εις 1.000 νεκρούς, 518 συλληφθέντας και 43

παραδοθέντας. Κατά το αυτό χρονικόν διάστημα ο Εθνικός Στρατός είχεν 182

νεκρούς και 1.161 τραυματίας. Ο αριθμός των τραυματιών των συμμοριτών είνε

σημαντικώτατος μη εξακριβωθείς λόγω του ότι μετεφέροντο εις το αλβανικόν έδαφος».

Και επίσημα … Μακρόνησος

Οι νικητές είχαν υποσχεθεί ειρήνευση και συμφιλίωση. Πράγματι, στις 30

Σεπτεμβρίου ο υπουργός Δικαιοσύνης Γ. Μελάς κατέθεσε στην επιτροπή

εξουσιοδοτήσεων της Βουλής Σχέδιον ψηφίσματος «Περί Μέτρων Εθνικής

Αναμορφώσεως». («Η Καθημερινή» 1.10.49, σελ. 3 και 4). Σύμφωνα με το άρθ. 1

συνίσταται ΝΠΔΔ υπό την επωνυμίαν «Οργανισμός Αναμορφωτηρίων Μακρονήσου».

Σκοπός του (αρθ. 2) «είνε η διά της διαφωτίσεως και διαπαιδαγωγήσεως

αναμόρφωσις των εις αυτό παραπεμπομένων ατόμων, άτινα διά της καθ’ οιονδήποτε

τρόπον παρανόμου δράσεώς τον υπενόμευσαν ή υπονομεύουν το πολιτικόν και

κοινωνικόν καθεστώς της χώρας». Έτσι άρχισε η περίοδος του θεσμημένου

αντικομμουνισμού, αντί της ειρήνευσης και συμφιλίωσης. Σ’ αυτό βοήθησε και η

απόφαση του Ζαχαριάδη να μην καταθέσει τα όπλα, αλλά να «Τα θέτει παρά πόδα».

Το κόστος του εμφυλίου πολέμου είναι:

* 120.000 δραστήριοι Έλληνες σκοτωμένοι, εκτελεσμένοι, εξαφανισμένοι ή τραυματίες.

* 3.000.000 Έλληνες (το 1/3 του πληθυσμού) εκτός παραγωγικής διαδικασίας.

* Η γεωργική παραγωγή και οι εξαγωγές μόλις έφταναν το 30% των προπολεμικών.

Τέλος, το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα των Ελλήνων μόλις έφτανε τα 100 δολάρια

τον χρόνο.

Η διαφυγή του Ζαχαριάδη

ΚΟΖΑΝΗ, 30. (Του απεσταλμένου μας).

Σχετικώς με την είδησιν περί διαφυγής του Ζαχαριάδη ολίγον προ της καταλήψεως

του υψώματος 2520 δημοσιογραφικαί πληροφορίαι αναφέρουν τα εξής: Ο Ζαχαριάδης

μετά του Γούσια, του Μπαρτζώτα και των υπολοίπων μελών της ψευδοκυβερνήσεως

των συμμοριτών ως και των υπολειμμάτων των συμμοριακών δυνάμεων του Βίτσι

είχον καταφύγει εις Άγιον Ζαχαρίαν. Μετά την κατάληψιν υπό των Εθνικών

Στρατευμάτων των υψωμάτων Πόρτο Πολίγκα και Οσμάν, απεκόπησαν και ηναγκάσθησαν

να αλλάξουν κατεύθυνσιν προς Μεγάλη – Πέτρα – Σούφλικα, την δε εσπέραν της

26ης έφθασαν εις Σκίρτσι όπου και παρέμειναν. Την 27ην ο Ζαχαριάδης μετά των

υπολοίπων επορεύθη προς το ύψωμα 2520, εις το οποίον μετεφέρθησαν τα

συμμοριακά τμήματα, διά να εξασφαλίσουν την ασφαλή του διέλευσιν.