Αναζήτηση
Στη διάρκεια των πρόσφατων ΝΑΤΟϊκών επιχειρήσεων, ο Αλβανός συγγραφέας
Ισμαήλ Κανταρέ απαίτησε από την Ευρώπη να αναλάβει τον εξευρωπαϊσμό των
Βαλκανίων. Να λήξει η «βαλκανική βαρβαρότητα», η φυλετική μισαλλοδοξία που
συνιστά «παγκόσμιο ανθρωπιστικό όνειδος». Τα Βαλκάνια να «εκσυγχρονισθούν και
να εκπολιτισθούν», να υιοθετήσουν «ευρωπαϊκές ανθρωπιστικές αξίες
ανεκτικότητας, πλουραλισμού και δημοκρατικού διαλόγου» ανάμεσα σε ετερότητες
ιδεών, πολιτισμών, θρησκειών και ανθρώπινων τύπων.
Όλοι έχουν ίσα δικαιώματα να παραμένουν στον τόπο τους, να εκφράζονται, να
συνυπάρχουν με άλλους. Δεν υπάρχουν «περιούσιοι λαοί» εις βάρος άλλων ούτε
προνομιακή σχέση με την ιστορία και τη γεωγραφία. Η εξόντωση αμάχων από ένοπλα
σώματα συνιστά «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας» που οφείλει πάραυτα να σταματά
και οι ένοχοι να λογοδοτούν.
Ουδείς διαφωνεί με τον Αλβανό συγγραφέα ως προς το «τι πρέπει να γίνει» στα
Βαλκάνια. Όμως το πρόγραμμα εξελίσσεται σε φραστικό εφιάλτη, ενόσω δεν
διευκρινίζεται: με «ποιο τρόπο» και «από ποιον»; Μπορεί η Ευρώπη να
εκσυγχρονίσει τα Βαλκάνια; Νομιμοποιείται να το πράξει; Με ποιες πιθανότητες επιτυχίας;
Στο παρελθόν, η Ευρώπη επιχείρησε δις τον εκσυγχρονισμό της περιοχής: η πρώτη
απόπειρα κατέληξε στην εκατόμβη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ η δεύτερη στη
μετα-κομμουνιστική αναβίωση δαιμόνων του παρελθόντος. Την πρώτη φορά, η
Αυστρία, κατ’ εντολήν ολόκληρης της Ευρώπης (1878), ανέλαβε την προστασία
μειονοτήτων εντός της οθωμανικής επικράτειας. Η Βοσνία εκηρύχθη προτεκτοράτο:
με αυστριακή διαχείριση υπό οθωμανική επικυριαρχία. Χωρίς μεταβολή συνόρων, οι
ανταγωνισμοί οξύνθηκαν: Ευρώπη και Οθωμανική Αυτοκρατορία, ευρωπαϊκές δυνάμεις
και Ρωσία, βαλκανικές εθνότητες. Η Βοσνία, αν και εκσυγχρονισμένο
προτεκτοράτο, προσαρτήθηκε πραξικοπηματικά από την Αυστρία (1908),
πυροδοτώντας πλειοδοσία αντιδράσεων: νεοτουρκισμός (1908), βαλκανικές σφαγές
(1912-13), παγκόσμιος πόλεμος (Σαράγεβο 1914). Ο εκλεπτυσμένος
Φραγκίσκος-Ιωσήφ, οι πρωτοπορίες της Βιέννης στη φιλοσοφία, τη ζωγραφική, τη
μουσική και την ψυχανάλυση δεν εμπόδισαν τη βάναυση επίθεση κατά της Σερβίας,
το βαλκανικό και ευρωπαϊκό μακελειό. Οι λοιπές ευρωπαϊκές δυνάμεις όχι μόνον
δεν κρατήθηκαν εκτός, αλλ’ επένδυσαν στα Βαλκάνια τους ανταγωνισμούς τους. Ο
όρος βαλκανοποίηση υποδήλωσε αδυναμία των Βαλκανίων έναντι ευρωπαϊκών
δυνάμεων, που βάναυσα διέλυσαν την παραδοσιακή ενότητα του χώρου.
Επόμενη άδοξη απόπειρα εκ των άνω εκσυγχρονισμού στάθηκε ο κομμουνισμός.
Εκρηκτική συνύπαρξη στα Βαλκάνια ετερόκλιτων εξωβαλκανικών επιρροών: Τίτο,
Τσαουσέσκου, Χότζα, Ζίβκωφ. «Πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης»: όχι διότι Βαλκάνιοι
παρασύρουν Ευρωπαίους, αλλά διότι ευρωπαϊκοί ανταγωνισμοί εκκαθαρίζονται στην
«γκρίζα περιοχή» των Βαλκανίων. Μέχρι σήμερα ακόμη, η διανομή των Βαλκανίων
βρίσκεται στην αναμονή. Χωρίς υποκίνηση από ευρωπαϊκές δυνάμεις, η πρόσφατη
αποσύνθεση της πρώην Γιουγκοσλαβίας δεν θα ελάμβανε τη δραματική μορφή της
δεκαετίας του ’90.
Σήμερα, με το πρόσφατο «Σύμφωνο σταθερότητας» αναλαμβάνεται τρίτη απόπειρα
εκσυγχρονισμού των Βαλκανίων. Όμως η σημερινή Ευρώπη πώς μπορεί να διδάξει
δημοκρατία και πλουραλισμό ενόσω η ίδια βρίσκεται παγιδευμένη στην ιδέα του
μονόδρομου, της μοναδικής σκέψης, της δαιμονοποίησης κάθε ετεροδοξίας; Ποιο
κοινωνικό πρότυπο προβάλλει, όταν η ίδια πασχίζει ν’ απαλλαγεί απ’ το δικό
της; Ποια πολυπολιτισμικότητα προάγει, όταν η ίδια αποβαίνει φυτώριο
ρατσισμού, φυλετισμού, κουλτουραλισμού; Ο μύθος του ευρωπαϊκού πολιτισμού
επιβιώνει σήμερα ακόμη στην περιφέρεια, ενώ στο κέντρο της Γηραιάς Ηπείρου
ξεφτίζει ακόμη και ως αναφορά. Εκσυγχρονισμός δεν είναι ο γενικός εκμαυλισμός
μέσω προτεκτοράτου, χρηματιστηριακού τζόγου και άκριτου φετιχισμού της ισχύος,
αλλά η έκφραση κοινωνικού δυναμισμού σε συνθήκες ετερότητας. Στην απλοϊκότητα
του Αλβανού, αντιπαρατίθεται σήμερα το θεώρημα του Ρώσου Αλεξάντρ Ζινόβιεφ:
εφ’ όσον η σημερινή Ευρώπη, με πρόσχημα την παγκοσμιοποίηση, επιλέγει
ισοπεδωτικό εξαμερικανισμό, «μετα-δημοκρατικό» αυταρχισμό και κοινωνική
αποσύνθεση, απεμπολεί τον χαρακτήρα της και συνεπώς την ικανότητα να
μεταλαμπαδεύει στον κόσμο πολιτιστικό πρότυπο που η ίδια απορρίπτει.
Όταν η Ευρώπη εμπεδώσει ότι τού εξευρωπαϊσμού άλλων προηγείται ο δικός της
επανεξευρωπαϊσμός, τότε θα αντιληφθεί και ότι ο εξευρωπαϊσμός είναι υπόθεση
αυτοδιάθεσης λαών και όχι διευθυντηρίου ξένων δυνάμεων.
