Αναζήτηση
|
|
Ο Τσουκαλάς απογοητεύθηκε από τη Γαλλία («Βήμα» 6/6/99): την είχε φαντασθεί
«δημοκρατική, ανοικτή, ανεκτική, με πολυμέρεια και έντονη φιλοσοφική
αντιπαράθεση», ενώ αποδεικνύεται σήμερα «μισαλλόδοξη, μονοδιάστατη, μονόχνωτη
και ισχυρογνώμων».
Η «μοναδική σκέψη» έχει σήμερα επιβληθεί στη Γαλλία, λόγω πολιτιστικής
παγκοσμιοποίησης, με συνέπεια τον «πνευματικό ολοκληρωτισμό, τη διανοητική
τρομοκρατία». Χάθηκε πλέον στην εποχή μας η «αθάνατη ιδιαιτερότητα της
γαλλικής κουλτούρας»;
Φοβούμαι ότι εάν υπάρχει κάτι το αθάνατο στη γαλλική κουλτούρα δεν είναι οι
ανώδυνες και φονικές κοινοτοπίες των παρισινών σαλονιών, από τις οποίες βρίθει
η ιστορία των γαλλικών κοσμικών κύκλων από τον 16ο αιώνα, ούτε οι
αντιδραστικές στειρότητες μπαρόκ, ροκοκό και ακαδημαϊσμών προς τέρψη
«πεφωτισμένων» μαρκησίων, δουκών και αξιωματούχων, αλλά εντοπίζεται στο πνεύμα
αντίστασης απέναντι σε αυτό που κάθε φορά επιβάλλεται καταναγκαστικά ως
«μοναδικό». Η μοναδική σκέψη δεν είναι καινοτομία στη γαλλική ιστορία, αλλά
συνιστά από αιώνων δεδομένη κατεστημένη γαλλική πραγματικότητα.
Η γαλλική κουλτούρα έγινε παγκόσμιο σύμβολο όχι γιατί το γαλλικό κατεστημένο
ήταν ανεκτικό και πλουραλιστικό, αλλά ακριβώς διότι δεν ήταν ούτε το ένα ούτε
το άλλο: με μόνιμη αδιαλλαξία και αλαζονεία, κατέστησε αθάνατες τις φωνές
αυτών που αντιστάθηκαν στην ομοφωνία, στην ανελευθερία και στις καταχρήσεις
της εξουσίας. Οι Ραμπελαί και Βιγιόν (15ος και 16ος αιών) πέρασαν στην
αθανασία χωρίς τιμές ούτε ανοχή από τους κρατούντες, εφόσον ο μεν ένας
καταδιώχθηκε μέχρι τον εκπεσμό, ενώ ο άλλος οδηγήθηκε στην αγχόνη. Η Γαλλία
δεν είχε ποτέ ανεκτικό φλωρεντινό πρίγκιπα, αλλά επικρατούσε πάντα σκοτεινή
αδιαλλαξία της άρχουσας τάξης, ώστε δικαίως θεωρήθηκε «πρωτότοκη κόρη» του
Βατικανού. Ο Richelieu δημιούργησε παγκόσμιο πολιτιστικό πρότυπο ραδιουργίας
και αστυνομοκρατίας, έναντι του οποίου ο 20ός αιών μοιάζει με φτωχό συγγενή. Ο
Λουδοβίκος 14ος, παγκόσμιο υπόδειγμα απολυταρχισμού, κατέστειλε ακόμη και την
υπόνοια ετερότητος: κατήργησε το διάταγμα ανεξιθρησκίας της Νάντης (1685),
κατεδάφισε το Port Royal, με εντολή να μη μείνει ούτε λίθος επί λίθου. Εάν ο
Ρακίνας μεγαλούργησε, αυτό οφείλεται όχι στο ανύπαρκτο γαλλικό πνεύμα ανοχής,
αλλά στην τραυματική εμπειρία του απολυταρχισμού της εξουσίας. Ο Ρουσώ
καταδιώχθηκε και συκοφαντήθηκε, σε σημείο που έγραφε τα κείμενά του με το χέρι
και τα μοίραζε στους περαστικούς στον δρόμο, αφού ουδείς εκδότης τα εξέδιδε.
Η Γαλλία αναδείχθηκε σε χώρα επαναστάσεων και δικαιωμάτων του ανθρώπου, όχι
διότι οι ηγεσίες της είχαν κάποια έφεση ανθρωπισμού, αλλά, αντιθέτως, επειδή
ήσαν πρότυπα αντιδραστικότητος και καταστολής. Ο Μπαλζάκ επισήμανε ότι εάν η
γαλλική άρχουσα τάξη ήταν ελαφρώς πιο ανθρώπινη, η Γαλλική Επανάσταση και οι
ακρότητές της θα είχαν ίσως αποφευχθεί. Εάν η Γαλλία έχει αναδειχθεί στην
Ιστορία ως χώρα εκπλήξεων, αυτό οφείλεται στη βαθιά και ανυπέρβλητη διάσταση
ανάμεσα στις ηγεσίες και στον λαό.
Με τη βασιλεία του χρήματος από τον Γκιζώ και τον Ναπολέοντα Γ’, αναπτύχθηκαν
υπόγεια τα μεγαλύτερα επαναστατικά κινήματα του 19ου αιώνα. Ουδείς
πλουραλισμός έσωσε τους ετερόδοξους από εξορίες, φυλακές, εκτελέσεις. Οι
Ρασπάιγ και Μπλανκί ανέπτυξαν ενδιαφέρον για την αστρονομία όχι λόγω
πολυμέρειας της γαλλικής κουλτούρας, αλλά διότι η παρατήρηση του έναστρου
ουρανού ήταν μοναδικό και αναφαίρετο δικαίωμα των κρατουμένων. Ο Ζολά (1898)
κατέκτησε θέση στην αθανασία με την υπόθεση Ντρέυφους όχι λόγω ανεκτικότητας
του γαλλικού πνεύματος, αλλqαεπειδή κατήγγειλε τη μισαλλοδοξία και
αντιδημοκρατικότητά του. Ο Ζωρές πέρασε στην αιωνιότητα, επειδή επλήρωσε με τη
ζωή του την προάσπιση της ειρήνης, ενώ η μοναδική σκέψη της εποχής (1914) είχε
ταχθεί υπέρ της σφαγής που ακολούθησε. Ο Ντε Γκωλ δεν υποτάχθηκε στην επίσημη
γαλλική κουλτούρα του δωσιλογισμού, αλλά εκήρυξε την ανατροπή της.
Σήμερα, περιορισμένη αξία έχει η συναγωγή συμπερασμάτων με βάση την επίσημη
γαλλική κουλτούρα, εφόσον αυτή ακριβώς είναι καταδικασμένη να ανατραπεί: εκτός
από «διανοούμενους», υπάρχουν και άλλοι. Η Ιστορία δείχνει ότι σε αυτήν τη
χώρα, περισσότερο από αλλού, η αθέατη και ανώνυμη κοινωνία, ο γαλλικός λαός,
έχει συνήθως την τελευταία λέξη, αναπάντεχα και ριζοσπαστικά.
