Τις διενέξεις των Πόλεων της κλασικής Ελλάδας και την αποτυχία των διαδόχων

του Μεγάλου Αλεξάνδρου ακολούθησαν τρεις χαοτικοί αιώνες μέχρι και την πλήρη

επικράτηση της Ρώμης. Οι πραιτοριανοί γυρόφερναν καίοντας και σκοτώνοντας.

Απογοήτευση, απαισιοδοξία, κυνισμός, αποδοχή του μοιραίου και καρτερία μπροστά

στις κακουχίες και τη βαρβαρότητα.

Μερικοί ιστορικοί καταλογίζουν τους Στωικούς φιλοσόφους της Ελληνιστικής

περιόδου ­ ή καλύτερα σε μια μερίδα από αυτούς ­ πως δίδασκαν την παραίτηση,

τον εφησυχασμό, την αποχή και την εγκατάλειψη της πολιτικής στους εγκάθετους

και στους νεροκουβαλητές της Ρώμης. Σήμερα, έστω και αν μπροστά στην

εγκληματική δράση της «υπερατλαντικής Ρώμης» παρατηρούνται ανάλογες

συμπεριφορές, η στωική μοιρολατρία δεν έχει θέση στον σύγχρονο κόσμο. Ο

κίνδυνος για την Ελλάδα και άλλες χώρες δεν είναι οι βόμβες αέρος-εδάφους αλλά

βόμβες κατά της διάνοιας των πολιτών τους. Είναι φανερό πως στο Πεντάγωνο,

αφελώς εκτιμούν πως οι σύγχρονοι άνθρωποι είναι άβουλα όντα, πως μπορούν «να

τους νικήσουν με τρόμο αντί με πόλεμο» και πως με τα μαζικά μέσα επικοινωνίας

θα επιτύχουν αιώνια νιρβάνα όλων πλην Αγγλοαμερικανών.

Το γεγονός πως την τελευταία δεκαετία ο Πουλαντζάς και ο Γκράμσι βρίσκονται

στην αιχμή της συζήτησης της θεωρίας διεθνών σχέσεων δεν είναι τυχαίο. Οι

κλασικές θεωρήσεις των δύο στοχαστών για τον ηγεμονισμό είναι όσο ποτέ

επίκαιρες. Όπως είχαν από καιρό προειδοποιήσει, η τεχνολογία και οι σύγχρονες

μέθοδοι προπαγάνδας ευνοούν την ανάπτυξη μηχανισμών έμμεσου ελέγχου και

«συναινετικής σύμπλευσης». Όντως, σήμερα καλοστημένοι μηχανισμοί καταναγκασμών

και εξαναγκασμών επιχειρούν να διαμορφώσουν έναν «ηγεμονικό συνασπισμό» στο

πλαίσιο μιας διεθνούς ηγεμονικής τάξης πραγμάτων.

Στις διεθνείς σχέσεις, αιχμή του δόρατος αυτών των μηχανισμών είναι η

προπαγάνδα για τα «ανθρώπινα δικαιώματα», τα οποία από καιρό χρησιμοποιούνται

ως μέσο ηγεμονικής υπέρβασης της κρατικής κυριαρχίας των λιγότερο ισχυρών

κρατών. Επιδιώκουν μια διεθνή ηγεμονική τάξη όπου η αγγλοσαξονική

νομιμοποιητική ιδεολογία παράγει διακρατική «ομοφωνία-συναίνεση» που

στηρίζεται στην «εξαναγκαστική πειθώ».

Ελάχιστα δαπανηρές ­ σε σύγκριση με τον πόλεμο ­ μέθοδοι είναι η εργαλειακή

χρήση των χρηματοδοτικών πιστώσεων, η διάβρωση των διανοουμένων, η προπαγάνδα,

η οικονομική βοήθεια, η υποστήριξη του αντιπάλου και οι επιλεκτικές

παραδειγματικές επεμβάσεις όπως αυτές κατά της Σερβίας που τονίζουν τον

παράγοντα «βία» ως ύστατο καταναγκασμό που επικρέμεται. Η διακρατική

«εξαναγκαστική συναίνεση», για να είναι βιώσιμη, θα πρέπει να καθιστά τη

διεθνή κατανομή ισχύος και συμφερόντων έμμεσα ή άμεσα αποδεκτή από τα μη

ηγεμονικά κράτη.

Όμως, πόσο βιώσιμο είναι ένα τέτοιο σύστημα; Ο Νίκος Πουλαντζάς, συνδέει το

ιδεολογικό στοιχείο με τη δομή και τον μετασχηματισμό του συστήματος με την

κατανομή συμφερόντων. Υποστηρίζει πως η ισορροπία του συστήματος και οι

ιδεολογικές τάσεις που το επηρεάζουν συναρτώνται με την ενότητα του πολιτικού

και κοινωνικού πεδίου στο οποίο αναφερόμαστε. Η δυναμική που αναπτύσσουν οι

σχέσεις ανισότητας, οι αντιθέσεις και οι αντιφάσεις που οικοδομούνται από

επίπλαστα και ευάλωτα ιδεολογήματα ωφελιμιστικού χαρακτήρα και τα ρήγματα που

οφείλονται σε συμπεριφορές πολιτικού δεσποτισμού οδηγούν σε μεγάλες

ανισορροπίες και ρήξεις. Οι δυνατότητες επιβίωσης επί μακρόν ενός

πατερναλιστικού ηγεμονικού σχήματος μεταξύ ανομοιογενών συνόλων, είναι

πενιχρές. Εξάλλου, στην επίμαχη σύγχρονη περίπτωση, η εξισορρόπηση των ΗΠΑ από

άλλες δυνάμεις είναι μόνο θέμα χρόνου.

Ασφαλώς κανείς δεν καλεί την Ελλάδα να μετατραπεί σε αντιηγεμονικό

ιεραπόστολο. Μπορεί, όμως, να διαφυλάξει την αξιοπρέπειά της, να οικοδομήσει

εσωτερικούς μηχανισμούς ηθικής άμυνας (εθνικό φρόνημα), να αποκτήσει δύναμη

στον βαθμό που απαιτεί η κατανομή ισχύος και οι απειλές στην περιφέρειά της

(σε αυτό έμεινε πίσω μία δεκαετία τουλάχιστον) και ­ αναμένοντας να

καταρρεύσει το τερατώδες ΝΑΤΟϊκό ηγεμονικό απομεινάρι του ψυχρού πολέμου ­ να

σφυρηλατήσει ισχυρή θέση και ρόλο στην Ευρώπη και στην περιφέρειά της.

Ο Παναγιώτης Ήφαιστος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και

Στρατηγικών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Τελευταία Νέα