Ο Κάρολος Μαρξ δεν ήταν απλώς ιδέα. Ηταν και ένας καθημερινός άνθρωπος. Και πίσω από τη σιδερένια του πειθαρχία στο γράψιμο, τη συναρπαστική του ζωή και την επαναστατική του δράση με τις μπόλικες εξορίες και μετακινήσεις, υπήρχε και ο Μαρξ του κάματου, της καθημερινότητας, των παθών, της οικογένειας, του χιούμορ και της οικονομικής δυσπραγίας.

Τα τελευταία χρόνια μια τάση διεθνώς θέτει ως σχεδόν απαραίτητη την ενασχόληση με την καθημερινότητα και γενικότερα τη χαρτογράφηση της ζωής του κορυφαίου φιλοσόφου για όποιον θέλει να καταδυθεί με σοβαρότητα και στο έργο του. Οι τεχνικές επιβίωσης, η σχέση του με τον Ενγκελς, η οικογένειά του αποτελούν όλο και συχνότερα πεδία μελέτης και για την κατανόηση της θεώρησής του για τα πράγματα. Και συχνά εδώ κρύβονται ερμηνευτικά κλειδιά για μια ολόκληρη στάση. Ξεχωριστή θέση στη ζωή του Μαρξ είχε η γυναίκα του Τζένη φον Βεστφάλεν. Η οποία, μέλος της πρωσικής αριστοκρατίας, δεν ήταν απλώς η σύζυγος του Καρόλου. Ηταν μια οξυδερκής γυναίκα, στήριγμα και συντρέχτης του, μια εξαιρετική συγγραφέας που είχε επιφορτιστεί σε πολλές φάσεις και με τη γραμματειακή υποστήριξη του άνδρα της, μια γυναίκα σύντροφος με την πιο ακριβή και ουσιαστική έννοια του όρου. Και αφοσιωμένη βέβαια στην υπόθεση της παγκόσμιας επανάστασης. Ας μην ξεχνάμε πως ήταν εκείνη που, μεταξύ άλλων, καθαρόγραψε μέρος του χειρογράφου του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» και την «Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας».

Αστή, χορτάτη, ανήσυχη

Η Τζένη («Τζένη της καρδιάς μου» την έλεγε ο Καρλ) δεν ήταν μία ακόμη γυναίκα. Αστή, χορτάτη, ανήσυχη, στα δεκαεφτά της απέρριψε πρόταση γάμου του ανθυπολοχαγού Φον Πάνεβιτς και τότε στο Τριρ της Ρηνανίας γνωρίστηκε με τον Μαρξ με τον οποίο συνδέθηκαν αμέσως και αρραβωνιάστηκαν κρυφά το 1836. «Είναι κολασμένα ευχάριστο για έναν άνδρα να ξέρει ότι η γυναίκα του ζει πάντα στη φαντασία μιας ολόκληρης πόλης ως η «ποθητή πριγκίπισσα»» γράφει ο Μαρξ σε επιστολή του το 1863, ένα μικρό δείγμα του βαθμού δεσίματος και έρωτα των δυο τους που δεν κλονίστηκε ποτέ μέσα στη φλόγα των επαναστατικών διεργασιών και των ταλαιπωριών.

Εντάξει, φαντάζεστε κι εσείς νομίζω πως το να ζεις με τον Μαρξ δεν ήταν και η ευκολότερη υπόθεση. Να είσαι πολύτεκνη, να απελαύνεσαι από το Παρίσι, να συλλαμβάνεσαι στο Βέλγιο, να μην έχεις να φας και να περιμένεις το μηνιάτικο του Καρόλου από τα κείμενά του στη «New York Daily Tribune», να πεθαίνουν τέσσερα από τα παιδιά σου λόγω και της ανέχειας. Αλλά και το να ζεις με τον Μαρξ δεν ήταν κάτι βαρετό. Να είσαι ακροάτρια στην Α’ Διεθνή, να τρως με τον Μπακούνιν, να συγκατοικείς με τον μποέμ Ενγκελς, να έχεις εικόνα πρώτη από όλους για κείμενα όπως η «Γερμανική Ιδεολογία». Να είσαι το αντικείμενο του πόθου, η μούσα και ο φάρος για μια προσωπικότητα όπως ο Κάρολος.

Ολα αυτά περνάνε σαν φλας μπακ από τις 250 σελίδες ενός εξαιρετικού τόμου που συγκεντρώνει 54 επιστολές της Τζένης σε μια ιστορική περίοδο που ξεκινά από το 1839 και φθάνει έως το 1869. Επιστολές που παραλήπτη έχουν εκτός του άνδρα της και τον Ενγκελς ή τον Γιόζεφ Βάιντεμαγερ (πρώσο μαρξιστή κριτικό και δημοσιογράφο που συνεργάστηκε με τον Κάρολο στη «Γερμανική Ιδεολογία») αλλά και άλλους.

Μέσα στον κρότο μιας Ευρώπης που μετασχηματίζεται και ενός προλεταριάτου που αρθρώνει τον δικό του επαναστατικό λόγο, ξετυλίγεται ο κοινός βίος του Καρόλου και της Τζένης. Βίος στενά αδιαίρετος με τις συλλογικές απόπειρες και έγνοιες των λαών τότε. Το βιβλίο μόλις εκδόθηκε από τον νέο οίκο Ποικίλη Στοά του συναδέλφου Ξενοφώντα Α. Μπρουντζάκη και της συζύγου του Γιούλης Τσίρου. Η τελευταία, γνωστή τραγουδίστρια για τρεις δεκαετίες, από αριστερή οικογένεια και πολύγλωσση (μιλάει και ρωσικά), μεγαλωμένη σε Ανατολική Γερμανία και Βέλγιο και με καλές ανθρωπιστικές σπουδές, έχει κάνει την ανθολόγηση των γραμμάτων, τη μετάφραση και τις κατατοπιστικές σημειώσεις. Και το βιβλίο, ανθρώπινο, ζεστό, απολαυστικό διαβάζεται μονορούφι σκιαγραφώντας μια ολόκληρη εποχή, μια σχέση, έναν κολοσσό της παγκόσμιας σκέψης που δεν έπαυε να είναι άνθρωπος με πάθη και λάθη αλλά και μια εγγράμματη και χαρισματική γυναίκα που ξαφνιάζει με την ερωτική της αφοσίωση. «Μικρό μου αγριογούρουνο! Πόσο χαρούμενη είμαι που είσαι ευτυχισμένος, που το γράμμα μου σ’ έκανε να χαρείς, που με πεθύμησες, που μένεις σ’ ένα δωμάτιο με ταπετσαρία και που ήπιες σαμπάνια στην Κολωνία, και που έχει εγελιανούς πυρήνες εκεί, και που ονειρεύεσαι, και που –με λίγα λόγια –είσαι δικός μου, κατάδική μου αγάπη, αγαπημένο μου αγριογούρουνο. Αλλά μαζί μ’ όλα αυτά, ένα μου ‘λειψε: αν με παίνευες λιγάκι για τα ελληνικά μου, αν μου ‘στελνες μία μόνο ενθαρρυντική φρασούλα για την επιμελή φιλομάθειά μου…». Αυτά γράφει η Τζένη Μαρξ στον Κάρολο στις 10 Αυγούστου του 1841. Είπατε τίποτε; Η αφοσίωσή της είναι διάχυτη σε όλες τις επιστολές, όπως σε αυτή της 24ης Μαρτίου του 1846 που γράφει η ίδια: «Συμβαίνει κάτι περίεργο με τη ζωή κάποιου που αγαπάς. Δεν παραιτείσαι τόσο εύκολα απ’ αυτήν».

Κατευθείαν από ιστορικά αρχεία

Από και προς την Τζένη Μαρξ έχουν διασωθεί συνολικά 320 επιστολές. Οι επιστολές στο μεγαλύτερο μέρος τους εντοπίστηκαν από τον εκδοτικό οίκο και τη μεταφράστρια κατευθείαν από ιστορικά αρχεία, κυρίως γερμανικά και ρωσικά.

Φρίντριχ Ενγκελς

Ο μπουρζουάςκαι οι λίρες

Ο έτερος Καππαδόκης του μαρξικού αφηγήματος Φρίντριχ Ενγκελς αναπόφευκτα περνάει από τον τόμο, είτε ως συχνή αναφορά της Τζένης στα γράμματά της προς τον Μαρξ είτε ως παραλήπτης ο ίδιος των γραμμάτων της. «Ο μπουρζουάς μένει στην Κολωνία ή πρέπει να βρίσκεται στο Ελμπερφελντ λόγω του “Spiegel”» γράφει η Τζένη προς τον Μαρξ τον Αύγουστο του 1845. Οπου «μπουρζουάς» βάλτε Ενγκελς και αυτό λόγω της γνωστής αστικής καταγωγής του δεύτερου (συχνά χρηματοδοτεί το ζεύγος Μαρξ όλη εκείνη την εποχή). «Αγαπητέ μου κύριε Ενγκελς! Το καλάθι μόλις έφθασε και οι μποτίλιες παρατάχθηκαν στη σειρά, μ’ εκείνην απ’ τον Ρήνο πρώτη πρώτη. Πώς μπορούμε να σας ευχαριστήσουμε για όλην αυτή τη φιλία σας; Οι 10 λίρες που μας ήρθαν το Σάββατο θα μετριάσουν τις δριμείες θύελλες των Χριστουγέννων και θα μας επιτρέψουν να περάσουμε χαρούμενες γιορτές. Το κρασί ήταν ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο φέτος, μιας και με τον νεαρό Γάλλο στο σπίτι θέλαμε να τηρήσουμε τα προσχήματα. Αν ο εκδότης στο Αμβούργο μπορεί πράγματι να τυπώσει το βιβλίο τόσο σύντομα όσο μας λέει, είναι σίγουρο ότι θα βγει σε κάθε περίπτωση το Πάσχα». Αυτά γράφει η Τζένη Μαρξ στον Φρίντριχ. Και όπου «Γάλλος» βάλτε Πολ Λαφάργκ. Ο γεννημένος στην Κούβα και μεγαλωμένος στη Γαλλία διανοούμενος και συγγραφέας του «Δικαίωμα στην Τεμπελιά», είχε μόλις τότε συνδεθεί με την κόρη των Μαρξ, Λόρα. Το δε βιβλίο που αναφέρει στο γράμμα της η Τζένη είναι ο πρώτος τόμος του περίφημου «Κεφαλαίου» του Καρλ Μαρξ. Κοινώς, η επιστολογραφία της Τζένης αποτελεί την πιο όμορφη μύηση σε μια εποχή ιδεών και κοσμογονικών αλλαγών. Μια δεύτερη και ζεστή ματιά πάνω στον κορυφαίο επαναστάτη – φιλόσοφο.

Jenny von Westphalen

– Marx

«Λατρεμένε μου Καρλ…»

Ανθολόγηση, μετάφραση, σημειώσεις: Γιούλη Τσίρου

Εκδ. Ποικίλη Στοά, 2015, σελ. 256

Τιμή: 12,80 ευρώ