Ο Περουβιανός Σαντιάγο Ρονκαλιόλο, από τους πιο γνωστούς λατινοαμερικανούς συγγραφείς της νέας γενιάς, έχει το ένα πόδι στην αμερικανική ήπειρο όπου γεννήθηκε και το άλλο στην Ευρώπη –στην Ισπανία –όπου διαμένει. Στα μυθιστορήματά του –άλλα είναι νουάρ και άλλα όχι –εμβαθύνει αρκετά στην ιστορία και του Περού και της Λατινικής Αμερικής που είναι ιδιαίτερα ταραχώδης. Αλλά ως Μαδριλένος, αρθρογράφος στην «El Pais», έχει τη δυνατότητα να βλέπει την Ευρώπη με διπλό βλέμμα –τόσο του ντόπιου όσο και του ξένου -, γι’ αυτό και η ματιά του παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πρόσφατα πέρασε από την Ελλάδα με την ευκαιρία της έκδοσης του νέου του μυθιστορήματος με τίτλο «Η εσχάτη των ποινών» (Καστανιώτης) και μίλησε στο «Βιβλιοδρόμιο».

«Η Ελλάδα είναι ένα εργαστήριο δοκιμών και για την Ισπανία» λέει. «Σε όλη την Ευρώπη συζητιέται αν αυτό το σύστημα διακυβέρνησης που έχουμε είναι το καλύτερο ή πρέπει κάποια πράγματα να αλλάξουν. Και μήπως κάποιοι νέοι πολιτικοί μπορούν να φτιάξουν ένα καλύτερο σύστημα. Κανείς δεν ξέρει αν η Ελλάδα θα είναι ο πρώτος δείκτης τού τι μπορεί να συμβεί».

Για τις εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων με το ελληνικό ζήτημα σχολιάζει: «Πάντα υπάρχει ένταση ανάμεσα στην οικονομία και την πολιτική. Αλλά το πιο σημαντικό που πρέπει να έχει στον νου της η πολιτική είναι οι άνθρωποι. Η ένταση αυτή υπήρχε πάντα στην Ιστορία. Απλώς για πρώτη φορά δεν υπάρχει άλλο σύστημα. Τον προηγούμενο αιώνα οι απογοητευμένοι έβλεπαν το κομμουνιστικό σύστημα ως μια επιλογή. Τώρα τι μπορούν να κάνουν; Επομένως, αν αναζητήσουμε κάτι καινούργιο, πρέπει να το επινοήσουμε εν κινήσει. Και η Ευρώπη, ας μην το ξεχνάμε, είχε προνομιακό ρόλο σε αυτά τα πράγματα, είχε πάντα την πρωτοβουλία των αλλαγών, λ.χ. για το κοινωνικό κράτος, και πρέπει και τώρα να αποφασίσει αν θα κάνει βήματα προς τα εμπρός ή αν θα κάτσει στη γωνιά της τρέμοντας για το μέλλον. Νομίζω ότι θα το κάνει τελικά. Και πορεία προς τα εμπρός σημαίνει ότι χρειαζόμαστε ένα σύστημα που να σέβεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, που να λαμβάνει υπόψη του ότι άνθρωπος σημαίνει αξιοπρέπεια. Αυτό βέβαια κοστίζει. Πρέπει να το πληρώσεις. Και γι’ αυτό υπάρχει αυτή η ένταση ανάμεσα στην πολιτική και την οικονομία».

Ο Σαντιάγο Ρονκαλιόλο έγραψε ένα μυθιστόρημα που ξεκινάει από το Περού του 1978 για να σκαλίσει ιστορίες που οδηγούν στη μεγάλη Ιστορία, στις φριχτές απαγωγές και δολοφονίες που οργάνωναν σε μαζική κλίμακα οι δικτατορίες της Λατινικής Αμερικής τη δεκαετία του 1970. Τον Ιούνιο του 1978 οι άνθρωποι περιμένουν τις πρώτες εκλογές μετά την πτώση της δικτατορίας, με πολλά επαναστατικά συνθήματα να ακούγονται στους δρόμους, εντούτοις τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή που ξεκινάει το μυθιστόρημα όλοι είναι καρφωμένοι στους τηλεοπτικούς τους δέκτες να βλέπουν τον αγώνα Περού – Σκωτίας στο Μουντιάλ της Αργεντινής. Και είναι ακριβώς εκείνη τη στιγμή που ένας αγαπητός στην Αριστερά καθηγητής Κοινωνιολογίας δολοφονείται την ώρα που πάει να παραδώσει το παράξενο, κλαψιάρικο περιεχόμενο του σακιδίου του: ένα μωρό.

Ο βοηθός αρχειοφύλακας στα δικαστήρια, Φελίξ Τσακαλτάνα, άνθρωπος άκακος και τυπολάτρης, τον οποίο συναντάμε να πρωταγωνιστεί, πολύ πιο ώριμος πια, σε προγενέστερο βιβλίο του Ρονκαλιόλο, στην πρώτη μεγάλη επιτυχία του, τον «Κόκκινο Απρίλη», αναζητά τον φίλο του κοινωνιολόγο που έχει χαθεί και τελικά βρίσκεται στα ίχνη μιας φρικτής ιστορίας.

Ο Ρονκαλιόλο λέει ότι ενώ στην Ευρώπη – στην Ισπανία λ.χ., αλλά σε μεγάλο βαθμό και στην Ελλάδα – πολλοί παλιοί βασανιστές έμειναν ατιμώρητοι, στη Λατινική Αμερική συνελήφθησαν και βρίσκονται στις φυλακές. «Δεν έχω ορθολογική εξήγηση γιατί στην Ισπανία δεν τιμωρήθηκαν αυτοί που έπρεπε να τιμωρηθούν, ή γιατί τόσα και τόσα πτώματα εκτελεσθέντων εξαφανίστηκαν χωρίς οι σοροί τους να αποδοθούν ποτέ στους συγγενείς» λέει στο «Βιβλιοδρόμιο». «Ούτε η προσπάθεια του δικαστή Μπαλτάσαρ Γκαρθόν να κάνει έρευνα για τις εξαφανίσεις αντιπάλων του φρανκικού καθεστώτος στέφθηκε από επιτυχία. Ισως οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, ως πιο νεαρές, να φοβούνται λιγότερο να αντιμετωπίσουν το παρελθόν τους.

Ωστόσο μέρος της κρίσης της Ευρώπης είναι κρίση αυτού που εκπροσωπούσε η Ευρώπη. Υπάρχουν ακόμα και σήμερα ευρωπαίοι δημοσιογράφοι που με ρωτούν με θλιμμένο ύφος τι γίνεται με τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Περού.

Και δεν συνειδητοποιούν ότι εκπροσωπούν χώρες – όπως η Ισπανία – στις ακτές των οποίων στοιβάζονται οι μετανάστες, χώρες όπως η Γαλλία που κυνηγούν τους Ρομά και τους διώχνουν από τη χώρα. Και όπου ένας βασανιστής των πολέμων της Ινδοκίνας και της Αλγερίας όχι μόνο δεν τιμωρείται, αλλά η κόρη του μπορεί να γίνει και πρόεδρος.

Είναι πολλοί οι Ευρωπαίοι που δεν τα συνειδητοποιούν όλα αυτά, εξακολουθούν να έχουν στο μυαλό τους την εικόνα μιας Ευρώπης όπου όλα λειτουργούν στην εντέλεια, η οποία δεν είναι πραγματική.

Οι Ευρωπαίοι, άλλωστε, πάντα θεωρούσαν ότι είναι πιο πολιτισμένοι από τους άλλους. Στην πραγματικότητα ήταν απλώς πιο πλούσιοι».

Νέοι και «γέροι»

Σύμφωνα με τον 40χρονο Περουβιανό, παραείναι «γηραιά» η ευρωπαϊκή ήπειρος. «Αυτό, βέβαια, έχει και τα καλά του. Οι κοινωνίες στην Ευρώπη έχουν μεγαλύτερη συνοχή από αλλού γιατί είναι πολλά τα χρόνια που νιώθουν μέλη της ίδιας κοινότητας. Αυτό όμως ταυτόχρονα δημιουργεί έναν πολύ μεγάλο φόβο εναντίον όσων είναι διαφορετικοί. Στις κοινότητες της αμερικανικής ηπείρου, πάλι, που είναι πιο νέες, η ατομική τύχη του καθενός έχει μεγαλύτερη αξία από την κοινωνική αλληλεγγύη και συνοχή.

Ισως δεν είναι άσχετο ότι οι μουσουλμάνοι της Ευρώπης είναι εκείνοι που βάζουν βόμβες και όχι οι μουσουλμάνοι της Αμερικής. Και ότι στην Ευρώπη υπάρχει μια πολύ σκληρή Ακροδεξιά ενώ στην Αμερική όχι», λέει. Και συνεχίζει: «Η Ακρα Δεξιά τρέφεται από την αίσθηση ότι εμείς είμαστε καλύτεροι από τους άλλους. Δεν πρόκειται για ιδεολογία, πρόκειται για προκατάληψη. Αυτοί είναι πιο φτωχοί, πιο αδύναμοι, είναι οι “άγριοι” κι εμείς πρέπει να προστατευτούμε από τους “άγριους”. Αρα, οτιδήποτε απομονώνει την Ευρώπη, όπως ο φόβος, τροφοδοτεί το πρόβλημα. Είτε είναι ο φόβος του μουσουλμάνου είτε του διαφορετικού, λ.χ. του ομοφυλόφιλου. Η Ευρώπη υποκύπτει στον φόβο και γι’ αυτό οχυρώνεται στο φρούριό της. Στο κάτω κάτω ας μην ξεχνάμε ότι η Αμερική, Βόρεια και Νότια, είναι ήπειρος μεταναστών. Υπάρχουν βέβαια και εκεί δυνάμεις πολύ συντηρητικές, αλλά δεν υπάρχει η αίσθηση της απειλής γι’ αυτόν που έρχεται απέξω. Δεν υπάρχει το σύνδρομο του φρουρίου».

Διαπραγματεύσεις

Ο συγγραφέας από τη Λίμα σχολιάζει και τις διαπραγματεύσεις για τη Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP), οι οποίες αρχίζουν να απασχολούν αρκετά τον Τύπο και γίνονται υπό συνθήκες μυστικότητας ανάμεσα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ:

«Αυτό που συζητιέται στην Ισπανία είναι ότι δεν ξέρουμε τι να πούμε για αυτή την υπό διαπραγμάτευση συμφωνία αφού δεν τη γνωρίζουμε. Κανείς δεν την έχει διαβάσει. Οι ευρωβουλευτές την είδαν μόνο, τους την παρουσίασε η κυβέρνηση σε κλειστό χώρο χωρίς να έχουν δικαίωμα να κρατήσουν σημειώσεις, να βγάλουν φωτοαντίγραφο ή φωτογραφίες. Δεν μπορούμε να αποφασίσουμε αν είμαστε υπέρ ή κατά. Δεν είμαι αναγκαστικά κατά, αλλά είμαι κατά του να μην την ξέρω».

Το νουάρ και οι μαύρες περιοχές

«Η αστυνομική λογοτεχνία, που παλιότερα ήταν υποτιμημένη, σήμερα είναι το κατεξοχήν πολιτικό μυθιστόρημα» λέει ο Σταντιάγο Ρονκαλιόλο. «Μιλά για τις σκοτεινές πτυχές ενός τόπου. Για τις σκοτεινές πτυχές της Ελλάδας μπορείς να διαβάσεις τον Μάρκαρη, για της Σουηδίας τον Μάνκελ, για της Ιταλίας τον Καμιλέρι. Ο ορισμός του κλασικού αστυνομικού μυθιστορήματος είναι ότι έγινε ένα έγκλημα και πρέπει να μάθουμε ποιος το έκανε. Αλλά τα εγκλήματα έχουν θύματα, κίνητρα, αιτίες για τις οποίες γίνονται. Ετσι το νουάρ μιλάει για τις μαύρες περιοχές μιας κοινωνίας».

Οσο για τον παράξενο πρωταγωνιστή του, τελευταίο τροχό της αμάξης της δικαστικής μηχανής – τουλάχιστον στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα – και εραστή της τάξης και της οργάνωσης σε μια κοινωνία απείθαρχη και ανοργάνωτη εντελώς, ο περουβιανός συγγραφέας παρατηρεί: «Μου άρεσε η ιδέα να βάλω κάποιον που τηρεί πιστά και γραφειοκρατικά τον νόμο μέσα σε ένα σύστημα που δεν σέβεται καθόλου τον νόμο. Είναι ένας καλός τρόπος να δείξω τις αντιφάσεις της ιστορίας μας».

Δυσκολίες

Η Λατινική Αμερική θα δοκιμαστεί τώρα

Για τις νεαρές Δημοκρατίες της Λατινικής Αμερικής, στις οποίες υπάρχουν και αρκετά πολύ αριστερά κόμματα στην κυβέρνηση, ο Ρονκαλιόλο επισημαίνει ότι τα δύσκολα είναι μπροστά: «Για καιρό κυκλοφόρησε πολύ χρήμα στη Λατινική Αμερική λόγω των υψηλών τιμών των πρώτων υλών και της αγοράς της Κίνας. Τώρα που πέφτουν οι τιμές θα δούμε και πόσο δημοκρατικοί είμαστε στην πραγματικότητα. Λίγο λίγο η Λατινική Αμερική εισέρχεται σε ύφεση. Αρα τώρα θα δοκιμαστεί κιόλας».