Αναζήτηση
Οπως γράφει ήδη στην αρχή της εισαγωγής του στην ελληνική έκδοση ο συγγραφέας, το βιβλίο ανήκει σε σειρά με τον τίτλο «What everyone needs to Know about…» («Τι πρέπει να ξέρει ο καθένας για…») που θυμίζει την αντίστοιχη, πολύ επιτυχημένη σειρά των Γαλλικών Πανεπιστημιακών Εκδόσεων: «Que sais-je?» («Τι γνωρίζω;»). Και όπως διευκρινίζει στο «Βιβλιοδρόμιο», ήθελε να γράψει κάτι που θα βγάλει τον μέσο αγγλόφωνο αναγνώστη από ανιστόρητα, όπως λέει, κλισέ του τύπου «Η Ελλάδα είναι Ανατολή».
«Η ίδια η σύλληψη της Ελλάδας ήταν αναπόσπαστη από τον ευρωπαϊκό της χαρακτήρα. Υπάρχει μια υπαρξιακή διάσταση σε αυτή τη σχέση» λέει ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Yale University.
Το βιβλίο του «Καταστροφές και θρίαμβοι», με τον υπότιτλο «Οι 7 κύκλοι της Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας», εκκινεί από μια ενδιαφέρουσα θέση: η Ελλάδα, αντίθετα με όσα πιστεύουν πολλοί στο εσωτερικό και το εξωτερικό της χώρας, ιδίως μετά την πτώχευση του 2010, δεν είναι ένα αποτυχημένο κράτος. Αντίθετα, κατάφερε πέρα από κάθε πρόγνωση, να γίνει το πιο επιτυχημένο κράτος που προέκυψε από την πρώην οθωμανική αυτοκρατορία, ενώ ήταν μια από τις φτωχότερες επαρχίες της. Ο τρόπος που προχώρησε αυτά τα 200 χρόνια είναι μέσα από καταστροφές και θριάμβους που εναλλάσσονταν. «Η ιστορική πορεία της σύγχρονης Ελλάδας χαρακτηρίζεται από την παρουσία και δράση φιλόδοξων και κοσμοπολίτικων ηγετικών ομάδων που άρθρωναν και εκτελούσαν μεγαλεπήβολα εκσυγχρονιστικά εγχειρήματα, τα οποία αργά ή γρήγορα συγκρούονταν με την πραγματικότητα, θέτοντας σε δοκιμασία τους ανθρώπινους και υλικούς πόρους της χώρας» γράφει. «Τα υπερφιλόδοξα αυτά εγχειρήματα αρχικά στέφονταν από επιτυχία, αλλά σταδιακά κατέληγαν σε ναυάγια. Ομως, για μια σειρά λόγων, τα ναυάγια αυτά σχεδόν πάντα αποκτούσαν διεθνή εμβέλεια, προκαλώντας μείζονες ξένες επεμβάσεις οι οποίες μετρίαζαν τις επιπτώσεις της κατάρρευσης, διατηρώντας αρκετά από τα οφέλη που είχαν συσσωρευθεί κατά την αρχική περίοδο».
«Για μένα το βιβλίο αυτό, που το έγραψα με παρότρυνση των εκδόσεων της Οξφόρδης, ήταν μια ευκαιρία να διαβάσω πράγματα με έναν πιο συνολικό τρόπο, ψάχνοντας να βρω αν υπάρχει κάποιο νήμα από το οποίο να μπορεί να προκύπτει ένα ερμηνευτικό σχήμα για τη νεότερη ελληνική Ιστορία» εξηγεί στα «ΝΕΑ» ο Στάθης Καλύβας. «Η Ελλάδα κινείται ανάμεσα σε δύο πόλους: ο ένας είναι το μοντέλο της κεντρικής διοίκησης τύπου Γαλλίας που υποστήριξε ο Καποδίστριας (ένα αποτελεσματικό κράτος) και ο άλλος το μοντέλο των μικρών αυτοδιοίκητων κοινοτήτων το οποίο συχνά εξιδανικεύεται, παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι προεστοί και οπλαρχηγοί ασκούσαν εξουσία με αρκετή καταπίεση προς τους τοπικούς πληθυσμούς. Οι εκλογές και ο κοινοβουλευτισμός ήρθαν νωρίτερα στην Ελλάδα από άλλα κράτη, γεγονός σπουδαίας σημασίας έστω και αν το κόστος ήταν το πελατειακό σύστημα. Σε αυτό το πάντρεμα, πάντως, παραδοσιακών αποκεντρωμένων δομών και συγκεντρωτικού βεμπεριανού κράτους βασίστηκε η εξέλιξη της Ελλάδας, κάτι που, παρά τα προβλήματά του, πιστεύω ότι κατέστησε το κράτος αρκετά ευέλικτο».
Το βιβλίο του Στάθη Καλύβα, γραμμένο απλά για το ευρύ κοινό, χωρίζεται σε επτά μέρη και κάθε μέρος σε πολλά μικρά κεφάλαια με τίτλους-ερωτήματα όπως: Πώς προέκυψε η Ελληνική Επανάσταση; Ποιοι, γιατί και πώς εξεγέρθηκαν; Πώς οικοδομήθηκε το νέο κράτος; Πώς έγινε η Ελλάδα έθνος μικροκαλλιεργητών; Τι ήταν η Μεγάλη Ιδέα; Τι οδήγησε στις διαδοχικές πτωχεύσεις; Τι ήταν ο Εθνικός Διχασμός; κ.ο.κ. φτάνοντας μέχρι σήμερα.
Ο βρετανός ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ έχει γράψει ότι η Ελλάδα βρέθηκε συχνά τα τελευταία 200 χρόνια στο προσκήνιο των ευρωπαϊκών εξελίξεων, «ανοίγοντας τον δρόμο για το μέλλον της Ευρώπης». Και αναφέρει ως παραδείγματα την Επανάσταση, «πρώιμο σύμβολο απόδρασης από τη φυλακή της αυτοκρατορίας» (θα ακολουθούσαν πολλές άλλες), τη μαζική ανταλλαγή πληθυσμών που λειτούργησε ως μοντέλο σε άλλες ανάλογες στην Ανατολική Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Ινδία, την Αντίσταση στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (ήταν η πρώτη παρόμοια προσπάθεια), τον Εμφύλιο (πρώτη εκδήλωση του Ψυχρού Πολέμου) και την αποκατάσταση της δημοκρατίας που προδιέγραψε μεγάλο κύμα εκδημοκρατισμού. Ο Στάθης Καλύβας, που σημειώνει αυτές τις παρατηρήσεις, έχει τη γνώμη ότι η Ελλάδα προδιαγράφει την πορεία των χωρών του ύστερου εκσυγχρονισμού, αποτελεί πρώιμη μικρογραφία της εμπειρίας του σύγχρονου μετααποικιακού κόσμου των αναπτυσσόμενων κρατών.
Εξωστρέφεια
«Την επιτυχία του ελληνικού κράτους την αποδίδω σε τρεις λόγους» μας λέει ο καθηγητής στο Γέιλ. «Ο πρώτος είναι οι ελληνικές ελίτ που διακρίνονταν από εξωστρέφεια και κοσμοπολιτισμό, ίσως και γιατί δεν βρίσκονταν στα όρια του κράτους αλλά διεσπαρμένες εκτός συνόρων, καθώς η εσωτερική φτώχεια έσπρωχνε σε διασπορά. Συχνά τα εγχειρήματά τους ήταν πρωτοποριακά και αυτός που κάνει πρώτος μια κίνηση έχει το πλεονέκτημα. Ο δεύτερος λόγος είναι το συμβολικό κεφάλαιο της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς και ο τρίτος ότι σε κρίσιμες ιστορικές καμπές η χώρα τάχθηκε με τους καλύτερους συμμάχους».
Στη σημερινή κρίση όμως, προσθέτει, δεν υπάρχουν όπως στους πολέμους δύο αντίπαλοι κόσμοι ούτε νικητές. Γι’ αυτό «μια έξοδος από το ευρώ θα σημάνει καταστροφή ανάλογη της Μικρασιατικής, με κόστος τεράστιο και οφέλη που θα αργήσουν πολύ να φανούν».
Οι λόγοι που, κατά τον Στάθη Καλύβα, η καταστροφή θα είναι μεγάλη είναι: «Πρώτον ότι θα πρόκειται για άρνηση του θεμελιώδους στοιχείου της Ιστορίας μας που είναι ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός, αυτός που μας βοηθούσε πάντα να ανεβαίνουμε τα σκαλιά. Δεύτερον, ως προς το γεωπολιτικό στοιχείο, ότι μας χωρίζει μόνο μία χώρα (η Τουρκία) από το ISIS. Και τρίτον ότι όταν έχεις κάνει εσωτερική υποτίμηση, έχεις φάει τον γάιδαρο και δεν χρειάζεται να κάνεις και την άλλη υποτίμηση».
Χρειαζόταν ένα κλικ
Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης θεωρεί ότι δεν δόθηκε αρκετός χρόνος και ότι πλέον χρειαζόταν ένα κλικ μόνο για το γύρισμα της κατάστασης. «Υποχωρήσαμε γιατί πιστέψαμε ότι ο δρόμος αυτός δεν οδηγεί πουθενά. Δεν πιστέψαμε τον εαυτό μας. Και πήγαμε στο Κούγκι. Ομως το Κούγκι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματική μας Ιστορία αλλά σε ένα μύθευμα. Το δημοψήφισμα θα έχει συνέπειες αντίστοιχες με τις εκλογές του 1920» λέει. «Το αποτέλεσμα τότε το είδαμε ύστερα από δύο χρόνια. Τώρα θα το δούμε αμέσως. Θα σημάνει φτώχεια αλλά και πολιτικές εκτροπές που πιστεύαμε ότι ανήκαν στο παρελθόν. Πρόκειται για ξαφνικό θάνατο».
Ως προς την Ευρώπη, πιστεύει ότι «θα μας αφήσουν να φύγουμε και θα μας δώσουν ανθρωπιστική βοήθεια». Γιατί «αν φανεί ότι υποκύπτουν σε εκβιασμό, το νόμισμα θα διαλυθεί». Προσθέτει ότι «η άποψη ότι με το Οχι θα διαπραγματευθούμε καλύτερα είναι ή πολιτική απάτη ή ψευδαίσθηση». Οσο για το κλίμα, του θυμίζει «τον ενθουσιασμό της επιστράτευσης για την Κύπρο ή για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Την αυταπάτη των Σέρβων μετά το Ραμπουγέ ότι η απειλή επίθεσης, πριν από τον βομβαρδισμό, ήταν μπλόφα. Και μια τελετουργία αφρικανική, που γίνεται κάποιος «αλεξίσφαιρος» πριν από τη μάχη».
Στάθης
Ν. Καλύβας
Καταστροφές και θρίαμβοι
Μτφ. Νίκος Ρούσσος
Εκδ. Παπαδόπουλος
Σελ. 328
Τιμή: 15,50 ευρώ
Ευρώπη
Ενα τεράστιο πείραμα
«Η Ευρώπη», λέει ο συγγραφέας, «είναι ένα τεράστιο πείραμα, ένα μοντέλο που σχεδιάστηκε να παράγει ενοποίηση μέσω κρίσεων. Και αυτό σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται με ραγδαίους ρυθμούς. Υπάρχει μετατόπιση του κέντρου βάρους. Οι ΗΠΑ, λόγω της μεταναστευτικής τους φύσης ως έθνους και του προσανατολισμού τους και προς τον Ειρηνικό, είναι προετοιμασμένες για όλα αυτά και πιο ευέλικτες. Στην Ευρώπη υπάρχουν αντιστάσεις. Ενα από τα πράγματα που δεν κάναμε σωστά είναι το πώς φερθήκαμε στους αλβανούς μετανάστες και μέχρι τώρα δεν τους δίναμε υπηκοότητα ενώ έφεραν πλούτο στη χώρα. Πρόκειται για τη μιζέρια ενός εσωστρεφούς επαρχιώτικου πατριωτισμού, τόσο από την πλευρά της ηθικής όσο και του συμφέροντος. Κλαίω τους μετανάστες που έζησαν την τραγωδία της πτώσης του κομμουνισμού και τώρα θα χάσουν και τη δεύτερη ζωή τους. Υπάρχει μία ύβρις σε όλα αυτά. Ισως πλουτίσαμε με εύκολο τρόπο και αποκτήσαμε στάση υπερφίαλη. Ισως φταίει η αποσάθρωση αυτή των ελίτ –πολιτικής ηγεσίας και διανοουμένων λόγω του εύκολου πλουτισμού που οδήγησε σε έντονο κυνισμό».
Η «εγκληματική απραξία» της Ελλάδας
Στην εντελώς συγκεκριμένη στιγμή της εκδήλωσης της κρίσης, και στο κεφάλαιο «Τι προκάλεσε την κρίση;», ο Στάθης Καλύβας μιλά και για την παγκόσμια κρίση του 2008 που προκάλεσε πιστωτική ασφυξία αλλά και για την «εγκληματική απραξία» στην Ελλάδα, στην οποία υπήρχε «άγνοια κινδύνου», ένας Καραμανλής που «είχε επανεκλεγεί εκτινάσσοντας το χρέος της χώρας και αφήνοντας τα φορολογικά έσοδα να καταρρεύσουν» και ένας Παπανδρέου ο οποίος «επέλεξε την πόλωση και την παροχολογία» και που μόλις έγινε πρωθυπουργός «αμέσως υλοποίησε την περίφημη εισφορά αλληλεγγύης για τους χαμηλόμισθους» για να ανακοινώσει κατόπιν τη δραστική αναθεώρηση του ελλείμματος, οπότε και «έσκασε η βόμβα».
