Ο Βσέβολοντ Μιχαΐλοβιτς Γκάρσιν (1855-1888) αποτελεί μια ειδική περίπτωση της ρωσικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα. Ενθερμος πατριώτης, τραυματίστηκε στη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού Πόλεμου όπου έλαβε μέρος εγκαταλείποντας τις σπουδές του στο Γεωλογικό Ινστιτούτο, με αποτέλεσμα η ψυχική νόσος από την οποία ήδη έπασχε να επιδεινωθεί. Μια νόσος κληρονομημένη, η οποία συνδυαζόταν με πρώιμη διανοητική ανάπτυξη (στα επτά του είχε διαβάσει την «Παναγία των Παρισίων» του Βίκτωρος Ουγκώ).

Ο Γκάρσιν εμφανίστηκε στα ρωσικά Γράμματα το 1870 κι έκανε αμέσως αισθητή την παρουσία του με τα διηγήματά του. Ωστόσο, η ασθένεια δεν επέτρεψε στο ταλέντο του να ανθήσει. Τον Μάρτιο του 1888 πήδηξε στο κενό από τον τέταρτο όροφο του κτιρίου στο οποίο έμενε και λίγες ημέρες αργότερα πέθανε.

Υπήρξε από τους πλέον διαβασμένους συγγραφείς στη χώρα του. Πολλοί νεότεροι δημιουργοί τον θαύμαζαν. Για παράδειγμα, ο μέγας ηθοποιός, σκηνοθέτης και θεωρητικός του θεάτρου Βσέβολοντ Μέγερχολντ, όπως σημειώνεται στο εξαίρετο επίμετρο της ιστορικού της ρωσικής λογοτεχνίας Ρουθ Τσέρνοβα που συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο, έλεγε τη δεκαετία του ’30:

«Οι νέοι της γενιάς μου θεωρούσαν τον Γκάρσιν τον αγαπημένο τους συγγραφέα: σήμερα αυτό μοιάζει σχεδόν αδύνατο να το κατανοήσει κανείς. Κι εγώ ο ίδιος άλλαξα το ξενικό μου όνομα (Καρλ Κάζιμιρ) σε Βσέβολοντ προς τιμήν του. Ο Γκάρσιν έφερε πάνω του τη μουσική του καιρού του».

Opus magnum

Μετά τον θάνατό του κυκλοφόρησαν δύο συλλογές αφιερωμένες στη μνήμη του. Το Κόκκινο λουλούδι είναι κατά κοινή ομολογία το opus magnum του πεζογραφικού του έργου. Πρόκειται για μία συναρπαστική, εξαιρετικά καλογραμμένη ιστορία με έντονη συγγραφική φόρτιση και ευδιάκριτους συμβολισμούς, μέρος της μεγάλης ρωσικής παράδοσης για ιστορίες τρέλας με ψυχωτικούς ήρωες –«Το ημερολόγιο ενός τρελού» του Γκόγκολ είναι μόνον ένα παράδειγμα. Ο ήρωας του Γκάρσιν είναι ένας ασθενής ο οποίος, όταν κλείνεται σε ένα άσυλο φρενοβλαβών, παθιάζεται με την απελευθέρωση της ανθρωπότητας από το Κακό, που με βάση τη διαστρεβλωμένη του οπτική ενσαρκώνεται από τρεις κόκκινες παπαρούνες που φυτρώνουν στον κήπο του νοσοκομείου.

[…] Σε εκείνο το κατακόκκινο λουλούδι συγκεντρώθηκε όλο το κακό του κόσμου. Ηξερε ότι από την παπαρούνα παράγεται το όπιο· ίσως η σκέψη αυτή, μεγαλώνοντας και προσλαμβάνοντας τερατώδεις διαστάσεις, τον υποχρέωσε να δημιουργήσει ένα τρομακτικό φάντασμα. Το λουλούδι, στα μάτια του, αντιπροσώπευε όλο το κακό· είχε απορροφήσει όλο το αθώο αίμα (γι’ αυτό και ήταν τόσο κόκκινο), όλα τα δάκρυα, όλη τη χολή της ανθρωπότητας […]

Ο ασθενής εκλαμβάνει εαυτόν ως σωτήρα της ανθρωπότητας, ως έναν πολεμιστή που θα απαλλάξει τον κόσμο από τον Δαίμονα που είναι κρυμμένος στα τρία αυτά λουλούδια. Στο τέλος θα θυσιαστεί έχοντας σχεδόν αυτοδιαλυθεί στο τελευταίο λουλούδι. Μια θυσία που γίνεται για το καλό της ανθρωπότητας από έναν φρενοβλαβή ο οποίος πεθαίνοντας αναγεννά τον κόσμο.

Το γεγονός ότι πρόκειται για ένα σχεδόν αυτοβιογραφικό βιβλίο κάνει την αφήγηση ακόμη πιο σπουδαία. Ο ίδιος ο Γκάρσιν είχε έντονα ψυχολογικά προβλήματα λόγω κληρονομικότητας από τον αυτόχειρα πατέρα του και πέρασε κάποιους μήνες σε ψυχιατρικό άσυλο στο Χάρκοβο. Με αυτό το δεδομένο, εκείνο που εντυπωσιάζει είναι η εξαιρετική αφηγηματική διαύγεια και απόσχιση. Πόσο εύκολο είναι για έναν «τρελό» να μιλήσει τόσο αναλυτικά (αλλά και εντός του λυρισμού του, νηφάλια) για την ουσία της «τρέλας»; Πόσο εύκολο είναι ένας εξαρτημένος να μιλήσει για την εξάρτηση; Σε αυτό το σημείο, τηρουμένων των αναλογιών, θα μπορούσε κάνεις να βρει μακρινές συγγένειες με το «Κάτω από το ηφαίστειο», το καλύτερο μυθιστόρημα για τον αλκοολισμό που έχει γραφτεί από έναν αλκοολικό, τον Μάλκολμ Λόουρι. Ή και με το έργο και τη ζωή της δικής μας, «ψυχασθενούς μεγαλοφυΐας», του Γεωργίου Βιζυηνού.

Αξίζει να αναφέρουμε πως έχουν υπάρξει και άλλες μεταφράσεις του διηγήματος, με πιο παλιά εκείνη της Αννας Σταματελάτου, «Το κόκκινο λουλούδι και άλλα διηγήματα» που κυκλοφόρησε το 1921. Η συγκεκριμένη, του Δημήτρη Τριανταφυλλίδη, αποτελεί πραγματικό κομψοτέχνημα.

Vsevolod Garshin

Το κόκκινο λουλούδι

Μτφ.

Δημήτρης Β. Τριαντα-φυλλίδης

Εκδ. Πόλις, 2014, Σελ. 72

τιμή: 7 ευρώ