Γενιές και γενιές διάβασαν τα κείμενα της 13χρονης Εβραιοπούλας που κρυβόταν από τους Ναζί στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σταδιακά το ημερολόγιο κατέλαβε σημαντική θέση στην παιδική λογοτεχνία, ενώ σήμερα τα ημερολογιακά απομνημονεύματα του «φλώρου» Γκρεγκ Χέφλι είναι από τα πιο πολυδιαβασμένα παιδικά βιβλία της τελευταίας δεκαετίας. Το «Βιβλιοδρόμιο» κάνει μια περιήγηση στα πιο χαρακτηριστικά σύγχρονα παραδείγματα του είδους διερευνώντας τους λόγους της δημοφιλίας τους

Το ημερολόγιο είναι περισσότερο μια προσωπική εκμυστήρευση και ένας τόπος όπου ο καθένας από εμάς μπορεί να γίνει συγγραφέας. Η σχέση αυτού που γράφει με το ημερολόγιό του είναι στενή, μια υπόθεση σχεδόν ιερή. Προσωπικές σκέψεις, στιγμιότυπα καθημερινότητας, ψυχολογικές διακυμάνσεις, επιθυμίες, αποφάσεις και επιλογές περιγράφονται από μια σκοπιά υποκειμενική και μένουν εκεί, ασφαλή και ανέκθετα ως ένα καλά κρυμμένο μυστικό. Ή μήπως όχι; Σκέψεις που καταγράφονται είναι σαν να ζητούν αναγνώστη και ανά πάσα στιγμή μπορεί να διαβαστούν. Αυτός ο τρόπος συγγραφής έγινε ιδιαιτέρως δημοφιλής και η λογοτεχνική του αποτύπωση συναντάται τόσο σε βιβλία προορισμένα για ενηλίκους όσο και σε βιβλία για παιδιά.

Τι συμβαίνει στην περίπτωση που δέκτης είναι ένα παιδί ή ένας έφηβος και συγγραφέας ένας ενήλικος που προσπαθεί να τρυπώσει στην ημέρα ενός τέτοιου αναγνώστη; Το παιδικό βιβλίο με τη μορφή ημερολογίου έχει μακρά παράδοση, ενδιαφέρον και πολλή πλάκα. Οι συγγραφείς προσθέτοντας προσωπικές τους αναμνήσεις και εμπειρίες είτε ως παιδιών είτε ως γονέων επιδιώκουν κάτι πολύ δύσκολο, να κεντρίσουν το ενδιαφέρον του απαιτητικού κοινού των παιδιών.

Κοινοί παρονομαστές σε καθένα από τα βιβλία του είδους είναι οι σχέσεις των ηρώων με τους γονείς, τα αδέλφια, τους φίλους τους και το άλλο φύλο, η καθημερινότητα στο σχολείο και οι προσωπικές τους αναζητήσεις. Κεντρικοί και μόνοι πρωταγωνιστές τα παιδιά –οι ενήλικοι απλώς πλαισιώνουν τον κόσμο τους και συχνά τους προκαλούν προβλήματα –τα οποία παρουσιάζουν τη ζωή μέσα από τις διακεκομμένες και τρικυμιώδεις σκέψεις τους. Ετσι αυτή εμφανίζεται ως ενδιαφέρουσα και αστεία, χαριτωμένη και ανέμελη, γιατί όσο «δύσκολη» και αν είναι η απλή καθημερινότητα ενός παιδιού έχει έναν βασικό σύμμαχο αισιοδοξίας, τον ίδιο τον πρωταγωνιστή.

Ας ανοίξουμε τις σελίδες τέτοιων παιδικών ημερολογίων από την Αννα Φρανκ έως σημερινά εγχειρήματα για να μοιραστούμε μια ημέρα από την καθημερινότητα ενός παιδιού.

Η Αννα Φρανκ

«Το ημερολόγιο της Αννας Φρανκ» είναι μάλλον το πρώτο δείγμα που έρχεται στο μυαλό και έχει την ιδιαιτερότητα συγγραφέας να είναι ένα κορίτσι 13 ετών (παρά τις όποιες αντίθετες απόψεις). Η Αννα Φρανκ είναι μια Εβραιοπούλα που το 1942 παίρνει ως δώρο για τα 13α γενέθλιά της ένα ημερολόγιο, το οποίο διατηρεί για δύο χρόνια, δηλαδή μέχρι τη σύλληψή της. Καθώς συνδέεται με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελεί ταυτόχρονα μια ιστορική μαρτυρία. Το ημερολόγιο είναι η συνομιλία της ίδιας με τον εαυτό της μέσω μιας φανταστικής της φίλης, της Κίττυ.

Η ζωή της Αννας Φρανκ μοιάζει μια ζωή στο σκοτάδι. Η οικογένειά της έχει μετακομίσει στο Αμστερνταμ μετά την κατάληψη της Γερμανίας από τους Ναζί. Οι διώξεις εντείνονται και εκεί, με αποτέλεσμα οι Φρανκ μαζί με μια άλλη εβραϊκή οικογένεια να παίζουν κρυφτό με τις ναζιστικές Αρχές κατοχής. Η Αννα Φρανκ καταγράφει τις ημέρες της έως το 1944 και παρά τον κίνδυνο που βιώνει δεν διαφέρει τελικά τόσο πολύ από τα άλλα παιδιά της ηλικίας της. Ανησυχεί για το σχολείο, συγκρούεται με τους γονείς, τσακώνεται με την αδελφή της ή σκιρτά για ένα αγόρι. Μέσα στις σελίδες του βιβλίου λοιπόν δεν αντικρίζει κάποιος μόνο τον τρόμο, αλλά βλέπει και την αισιοδοξία του παιδικού μυαλού, γιατί η ηρωίδα μπορεί να φοβάται αλλά βασικά ονειρεύεται τον εαυτό της όταν ο πόλεμος θα έχει τελειώσει.

Ο Αντριαν Μολ

«Το κρυφό ημερολόγιο του Αντριαν Μολ ηλικίας 13 χρονών και ¾» είναι ένα από τα καλύτερα του είδους. Με αστείρευτο χιούμορ η συγγραφέας Σου Τάουνσεντ περιγράφει τη ζωή ενός εφήβου 13 χρονών και κάτι. Γραμμένο στις αρχές της δεκαετίας του ’80 αποτελεί βιβλίο κοινωνικής ιστορίας που παράλληλα διεισδύει με λεπτότητα στην ψυχολογία ενός εφήβου. Ο Αντριαν αρχίζει το ημερολόγιό του την πρώτη ημέρα του νέου έτους γράφοντας τις αποφάσεις του για τη νέα χρονιά, όπως να τακτοποιεί το δωμάτιό του, να φροντίζει τον σκύλο, να μην πειράζει το πρόσωπό του. Κάποιες από αυτές τις τηρεί, ενώ κάποιες άλλες όχι. Αλλά και πώς να τηρήσει τις αποφάσεις του όταν κανένας δεν φροντίζει για τη διατροφή του, η μητέρα του έφυγε με τον γείτονα, ο πατέρας του έπαθε κατάθλιψη και ο σκύλος δεν μαζεύεται με τίποτα. Ακτίδα σε όλα αυτά τα αδιέξοδα η Πανδώρα, ένα καινούργιο κορίτσι στην τάξη του με χρυσοκάστανα μακριά μαλλιά, εμπνευσμένα μάτια και άποψη, με την οποία υπάρχει αμοιβαία έλξη. Το ημερολόγιο του Αντριαν Μολ είναι ξεκαρδιστικό και γραμμένο τόσο έξυπνα που ο αναγνώστης νομίζει πολλές φορές ότι αυτός είναι ο κύριος χαρακτήρας του βιβλίου. Στην ελληνική αγορά είχε κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Αγρωστις-Κανάκη το 1989.

Η Τζώρτζια Νίκολσον

«Ο γάτος μου, οι κολλητές μου και τα πρώτα φιλιά» της Λουίζ Ρένισον, από τις Εκδόσεις Μίνωας, είναι το ημερολόγιο μιας έφηβης που στη ζωή της έχει να αντιμετωπίσει όλα τα προβλήματα του κόσμου: γονείς, μικρή αδελφή, αυστηρούς καθηγητές, άσχημη εμφάνιση, έναν άγριο γάτο, αλλόκοτες αλλά πολύ αγαπημένες φίλες και φυσικά αγόρια. Η Τζόρτζια Νίκολσον, πέρα από τα τόσα προσωπικά ζητήματα που έχει στο μυαλό της και δεν μπορεί να ησυχάσει, αρχίζοντας από την εμφάνισή της, τα μαθήματά της, τις φίλες της, έως το γεγονός ότι πήγε σε ένα πάρτι ντυμένη γεμιστή ελιά, ότι δεν μπορεί να βάλει καλά μάσκαρα ή τα προβλήματα με τον Ρόμπι, έχει επιπλέον να αντιμετωπίσει την απόφαση του πατέρα της να ξενιτευτεί στη Νέα Ζηλανδία για δουλειά, τη «σχέση» της μητέρας της με έναν μάστορα, τη φροντίδα της μικρής της αδελφής και φυσικά τον θηριώδη γάτο της, τον Ανγκους, που μπλέκει μονίμως σε καβγάδες. Αυτά κάνουν τη ζωή της τελικά να έχει πολλά στραβά, όπως η ίδια γράφει στο ημερολόγιό της. Το βιβλίο της Ρένισον, στο οποίο πολλά από τα περιστατικά που καταγράφονται προέρχονται από τα παιδικά της χρόνια, είναι έξυπνο, τρυφερό και πολύ αστείο. Περιγράφει ξεκάθαρα την αγωνία τού να είσαι έφηβος και αφηγείται με γλαφυρότητα τα ξεκαρδιστικά καμώματα της ηρωίδας προκειμένου να ξεπεράσει τους μπελάδες που προκαλούν σύγχυση στον δρόμο της.

Η Πριγκίπισσα Μία

«Το ημερολόγιο μιας πριγκίπισσας» της Μεγκ Κάμποτ μπορεί να ξενίσει λίγο με την ιστορία του. Η Μία Θερμόπολις παίρνει στα χέρια της ένα ημερολόγιο δώρο από τη μητέρα της με βασικό σκοπό να εκφραστεί και να ανοίξει λίγο τον κλειστό χαρακτήρα της. Η Μία ζει μέχρι τότε μια φυσιολογική ζωή έφηβης που την απασχολούν όλα τα συνήθη προβλήματα ενός κοριτσιού στην εφηβική ηλικία: οι άνισες αναλογίες της, τα μαλλιά της, οι δυσκολίες στην άλγεβρα, η έλλειψη οργάνωσης, αν τη θέλουν τα αγόρια, σε ποια περιπέτεια θα ξαναμπλέξει με τις φίλες της. Τι γίνεται όμως όταν ξαφνικά της αποκαλύπτεται ότι είναι η κόρη του πρίγκιπα ενός μικρού ευρωπαϊκού κρατιδίου; Η Μία πρέπει να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και εκπαιδευτής σε αυτό το εγχείρημα αναλαμβάνει η κομψή αλλά πολύ αυστηρή γιαγιά της. Ετσι η έφηβη ισορροπεί σε δύο κόσμους. Από τη μια πρέπει να βεβαιωθεί ότι οι λογαριασμοί πληρώθηκαν, να βελτιωθεί στο σχολείο, να συμπαρασταθεί στους φίλους της και από την άλλη να αποκτήσει τρόπους, να μάθει γαλλικά, πώς να φέρεται ως πριγκίπισσα και να ετοιμαστεί για τη δημόσια εμφάνισή της. Δύσκολη η ζωή για μια έφηβη και καλύτερη διέξοδος, τι άλλο από το ημερολόγιό της που το βρίσκουμε στις Εκδόσεις Πατάκη (2001).

Ο Σπασίκλας Γκρεγκ

«Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα» του Τζεφ Κίνι, ο οποίος και το εικονογραφεί, εμφανίζεται πρώτη φορά το 2004 και από τότε όλα τα βιβλία του γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία. Είναι μία σειρά βιβλίων, εδώ τη συναντάμε από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, με κεντρικό χαρακτήρα τον Γκρεγκ Χέφλι που έχει προβλήματα με την οικογένειά του, τους φίλους, το σχολείο, είναι επιρρεπής σε μπλεξίματα, μπερδεύεται σε μπελάδες αλλά λέει με σιγουριά: «Μια μέρα θα γίνω διάσημος, αλλά για την ώρα είμαι ακόμη στο γυμνάσιο μαζί με ένα μάτσο βλαμμένους». Γιατί ο Γκρεγκ και οι συνομήλικοί του αναγκάζονται να κυκλοφορούν στους ίδιους διαδρόμους με τους μαντράχαλους των μεγαλύτερων τάξεων, να μοιράζονται την ίδια τραπεζαρία και επομένως να προσπαθούν να βρουν τρόπους επιβίωσης. Οι δυσκολίες στη ζωή του δεν τελειώνουν εδώ γιατί η δυνατότητα συνύπαρξης με την οικογένειά του είναι αδιανόητη. Ο Γκρεγκ πιστεύει ότι αν τελικά ισχύει αυτό που λέει η μαμά του ότι οι φίλοι έρχονται και παρέρχονται ενώ η οικογένεια μένει, παίζει να την έχει βάψει. Γιατί εντάξει να μην τον αφήνουν σε ησυχία στο σχολείο αλλά και στις διακοπές… Παρεμβάσεις των γονέων, εκνευρισμοί, αταξίες και άλλα γεγονότα καθημερινής οικογενειακής τρέλας που συναντάμε, θυμίζουν καταστάσεις πολύ οικείες. «Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα» είναι βιβλίο καλοστημένο, ένα μείγμα από «ζωντανά» σκίτσα και λέξεις συνδυασμένα τόσο καλά που κάνουν τον Γκρεγκ διασκεδαστικό και μοναδικό ήρωα και το ημερολόγιό του ευχάριστο όχι μόνο για τους μικρούς αναγνώστες.

Η Ξενέρωτη Νίκι

Σχετικά ανάλογο με «Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα», και αυτό από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, όχι τόσο ευφυές και προορισμένο για κορίτσια είναι «Το ημερολόγιο μιας ξενέρωτης» της Ρενέ Ράσελ που εκδίδεται πρώτη φορά το 2009. Η ηρωίδα είναι η Νίκι Μάξουελ, μια σύγχρονη δεκατετράχρονη που αναγκάζεται να κρατήσει ημερολόγιο γιατί αν δεν είχε αυτό και τις φίλες της η ζωή της θα ήταν πραγματικά βάσανο. Το να είναι η πιο αδέξια μαθήτρια στο νέο σχολείο και καθόλου δημοφιλής δημιουργεί κάθε δικαίωμα να εκτονώνεται στο ημερολόγιό της.

Ο Κακομαθημένος Λάμπης

Στην ελληνική συγγραφική δραστηριότητα συναντάμε εξίσου ανταγωνιστικές λογοτεχνικές προσπάθειες. Η Ισμήνη Μπάρακλη στο «Ημερολόγιο ενός κακομαθημένου» (Εκδ. Μίνωας) δημιουργεί έναν ήρωα, τον Λάμπη, ο οποίος είναι τόσο κακομαθημένος που θεωρεί ότι είναι το πιο κακότυχο παιδί του πλανήτη. Είναι πανέξυπνος, συμπαθής και περισσότερο παραπονιάρης παρά ιδιότροπος. Ο Λάμπης ήταν κάποτε και το πιο δημοφιλές παιδί στο σχολείο, όπως λέει, μέχρι που η μαμά του τον παράτησε για να τελειώσει το πανεπιστήμιο. Πώς είναι δυνατόν, απορεί, να φεύγει κάποια απογεύματα και να τον αφήνει υπεύθυνο να φροντίζει το σπίτι και τον επικίνδυνο πατέρα του; Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες του ημερολογίου του Λάμπη βρίσκουμε έναν κόσμο γεμάτο από έξυπνα γεγονότα, αστείες αφηγήσεις, διασκεδαστικούς συνειρμούς και τρυφερά παράπονα.

Η ταλαίπωρη Χλόη

Παράπονα από τους γονείς της έχει και η Χλόη στο βιβλίο της Αλεξάνδρας Κ*, «Χλόη Χ*: ζητούνται γονείς». Η ηρωίδα είναι ένα κορίτσι 8 ετών, που ψηφίστηκε από την τάξη της ως το πιο ταλαιπωρημένο παιδί της χρονιάς. Γιατί; Αυτό που συμβαίνει με τη Χλόη είναι ότι είναι αναγκασμένη να μεγαλώσει ολομόναχη τους γονείς της, οι οποίοι «είναι κάπως μικροί για την ηλικία μου», προσπαθώντας να διαχειριστεί παράλληλα όλα τα ψυχικά τραύματα που θα της αφήσει αυτή η κατάσταση. Γιατί αν οι γονείς της ήταν καθηγητές πανεπιστημίου δεν θα χρειαζόταν ούτε να μετακομίσει στην Κέρκυρα ούτε να βάψει τον φράχτη, αλλά κυρίως δεν θα λεγόταν γκαζόν! Ολα αυτά τα καταγράφει στο ημερολόγιό της και μας δείχνει πόσο δύσκολο είναι να μεγαλώνεις τόσο μικρούς γονείς. Το ημερολόγιό της το διαβάζουμε από τις Εκδόσεις Πατάκη.

Τα παιδικά βιβλία, γραμμένα ως ημερολόγια, έχουν μια ιδιαιτερότητα. Ο συγγραφέας δεν πρέπει απλώς να κάνει το παιδί φίλο με τον ήρωα του οποίου τις περιπέτειες θα διαβάζει ανυπομονώντας για τη συνέχειά τους. Το παιδικό ημερολόγιο δημιουργεί παράλληλα την πρόκληση, ο συγγραφέας να μπει και να καθρεφτίσει τη σκέψη του παιδιού και να την παρουσιάσει έτσι όπως ένα παιδί θα έγραφε. Λιτά, απλά, ειλικρινά με τρόπο που συχνά, ενώ μπορεί να δείχνει απόγνωση, κατά βάση δηλώνει ανυπομονησία για την ημέρα που αρχίζει και για το τι αυτή μπορεί να φανερώσει.