Εκείνος που απαρνήθηκε κάθε ολοκληρωτισμό

Τον επίκαιρο λόγο του Σεμπρούν μάς θυμίζει το βιβλίο με τίτλο «Πατρίδα μου είναι ο λόγος», από τις Εκδόσεις Εξάντας, σε μετάφραση Ευγενίας Γραμματικοπούλου. Πρόκειται για μέρος του υλικού από σειρά συνεντεύξεων που ο Σεμπρούν έδωσε το 2010 στον γάλλο σκηνοθέτη Φρανκ Απρεντερίς, ο οποίος γύρισε το πορτρέτο του συγγραφέα για την εκπομπή «Αποτυπώματα» της γαλλικής τηλεόρασης.

Το βιβλίο επιτυγχάνει σε μεγάλο βαθμό να σχηματίσει το αποτύπωμά του συγγραφέα. «Το ίχνος ενός αποστάτη όπως αποκαλείται η περίπτωσή μου με θεολογικούς όρους: εκείνος που απαρνιέται την πίστη του για να οικοδομήσει μιαν άλλη στη θέση της». Ο Σεμπρούν επέλεξε να απαρνηθεί κάθε είδους ολοκληρωτισμό, τη δικτατορία του Φράνκο, τον ναζισμό, τον σταλινισμό.

Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, ο Σεμπρούν μεγάλωσε δίπλα στο Μουσείο του Πράδο στη Μαδρίτη. Ο πατέρας του τού επέτρεπε να θαυμάσει τα έργα του Γκόγια όχι όμως «τα εύσαρκα γυμνά του Ρούμπενς που περνούσαν από λογοκρισία». Η ευτυχισμένη παιδική ηλικία, όπου στο σπίτι των Σεμπρούν δειπνούσαν ποιητές όπως ο Λόρκα, διακόπτεται απότομα το 1936 με το ξέσπασμα του ισπανικού εμφυλίου. Το 1939 με την ήττα των Δημοκρατικών, η οικογένεια εγκαθίσταται στο Παρίσι. Την μέρα που ο 16χρονος Σεμπρούν διαβάζει στην εφημερίδα για την πτώση της Μαδρίτης, μια γαλλίδα φουρνάρισσα, ενοχλημένη από την ξενική του προφορά αναφώνησε: «Αμάν πια μ’ αυτή την προφορά! Κι άλλος κόκκινος Σπανιόλος του στρατού που το ‘χει βάλει στα πόδια». Ο χαρακτηρισμός αυτός συνόδευσε τον Σεμπρούν για μεγάλο μέρος της ζωής του. Και στο Μπούχενβαλντ όπου εκτοπίστηκε από τους ναζί εκτοπίστηκε ως «rote Spanier», «κόκκινος Σπανιόλος», ως ισπανός κομμουνιστής. Η εμπειρία του στρατοπέδου υπήρξε καθοριστική για τον εκτοπισμένο «υπ’ αριθμόν 44904». Και χρειάστηκε να περάσουν δεκαεπτά χρόνια για να μιλήσει για αυτή στο πρώτο του βιβλίο «Το μεγάλο ταξίδι» που έγραψε παράνομος στην Ισπανία. «Παρ’ όλο που μιλούσα και άκουγα μόνον ισπανικά γύρω μου, κρυμμένος από την αστυνομία, έγραψα το «Μεγάλο ταξίδι» στα γαλλικά». Επιλέγοντας να γράφει σε άλλη γλώσσα πλην της μητρικής του, ο Σεμπρούν προσδιορίζει τον εαυτό του με τη φράση που γίνεται και τίτλος του βιβλίου των συνομιλιών του με τον Απρεντερίς, «Πατρίδα μου είναι ο λόγος». Την ίδια εποχή, ο συγγραφέας γνωρίζεται και με άλλους δύο «μετανάστες» στο Παρίσι, τον ηθοποιό Ιβ Μοντάν, «μετανάστη» από την Ιταλία και τον σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά, «μετανάστη» από την Ελλάδα. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Οι τρεις τους, με τον Σεμπρούν ως σεναριογράφο, συνεργάστηκαν σε ταινίες του Γαβρά όπως το «Ζ» και η «Ομολογία», που άφησαν εποχή. Είχε προηγηθεί ασφαλώς και μια άλλη αποστασία του Σεμπρούν, η διαγραφή του από το Ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα.

Εκτοτε, ο Σεμπρούν υπερασπίστηκε με πάθος το ευρωπαϊκό ιδεώδες, αυτό που για τη γενιά του κάθε άλλο παρά προφανές ήταν. Και η δική του Ευρώπη «θα ήταν ένας κοσμικός δημόσιος χώρος όπου ένας ορισμένος αριθμός δημοκρατικών αξιών θα ήταν αυτονόητες. Δεν θα χρειαζόταν δηλαδή κάθε τόσο να οργανώνονται καμπάνιες που να εξηγούν την αναγκαιότητα της ελευθερίας της έκφρασης, των πολιτικών ελευθεριών του πλουραλισμού». «Μια Ευρώπη που θα πρέπει να πάρει τη μορφή της πολιτικο-οικονομικής ένωσης όπως μας προσκαλούν να πράξουμε το κοινό νόμισμα και η ενιαία αγορά, διατηρώντας την ποικιλομορφία της σκέψης παράλληλα με το μοίρασμα κοινών πολιτικών αξιών». Ποιος δεν συμφωνεί μαζί του;