Το νησί του θησαυρού ενός γιατρού

Ο εξωτισμός είναι εξ ορισμού παρών στα δύο διαφορετικά βιβλία που συγκροτούν τον τόμο αυτόν και αξιοποιείται πλήρως για να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ωστόσο σύντομα διαπιστώνουμε ότι δεν πρόκειται για τόσο εξωτικά μέρη όσο ο συγγραφέας θέλει να πιστέψουμε. Το Γκουάμ, λ.χ., ένα νησί της έκτασης περίπου ενός ελληνικού νομού, είναι σπαρμένο με στρατιωτικές βάσεις και αποθήκες πυρηνικών αποβλήτων. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι όπου ο συγγραφέας καταδύεται με προφανή ευχαρίστηση υφίστανται μια προϊούσα οικολογική φθορά λόγω κλιματικής αλλαγής και παντοειδούς ρύπανσης. Τοπική αυτόχθονη κοινωνία πρακτικά δεν υφίσταται πουθενά, καθώς αιώνες ισπανικής, ολλανδικής, γερμανικής, ιαπωνικής και αμερικανικής επικυριαρχίας συν η καταφυγή στα νησιά ποικίλων καταδίκων και τυχοδιωκτών, συν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχουν αλλοιώσει την πληθυσμιακή σύνθεση και εξαφανίσει πρακτικά τις παρελθούσες πολιτισμικές συντεταγμένες. Η οικολογία των νησιών έχει τροποποιηθεί πλήρως από τον καιρό που ο Μαγγελάνος κατέπλεε στο Γκουάμ, καθώς ετερόχθονα είδη (διάφορα φυτά αλλά και αρουραίοι, ποντίκια, γάτες, ακόμη και φίδια) εξαπλώθηκαν ανεμπόδιστα στα νησιά εξοντώνοντας τα τοπικά είδη, τα οποία δεν διέθεταν αντιστάσεις απέναντι στους εισβολείς. Ακόμη και ο σκληρός πυρήνας των ανθρωπολογικών χαρακτηριστικών των μικρονησιακών, μελανησιακών και εν γένει πολυνησιακών πληθυσμών έχει αλλάξει θεαματικά. Οι γηγενείς είναι πλέον εξαιρετικά ογκώδεις, συχνότατα παχύσαρκοι και διαβητικοί, λόγω διατροφής με υψηλά λιπαρά, αν και ο Σακς στο πλαίσιο της απαιτούμενης πολιτικής ορθότητας ακροθιγώς μόνον αναφέρεται στο πάθος των ντόπιων για χοιρινές κονσέρβες. Το βέβαιο είναι ότι έχει κυλήσει πολύ νερό στους υφάλους του Ειρηνικού από τότε που διέπλεαν τα νησιά ο Χέρμαν Μέλβιλ και ο Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον ή από τότε που «Η ανταρσία του Μπάουντι» διήγειρε την εφηβική μας φαντασία ή που, αργότερα, «Η ενηλικίωση στη Σαμόα» της ανθρωπολόγου Μάργκαρετ Μιντ μας έκανε να ονειρευτούμε τη δυνατότητα πραγμάτωσης μιας κοινωνίας απαλλαγμένης από τις νευρώσεις του δυτικού πολιτισμού.

Ανήκει στα συν του συγγραφέα ότι καταφέρνει, παρ’ όλα τα παραπάνω, να συγκροτήσει μια χαρωπή αφήγηση, επιλέγοντας τα εκκεντρικά εκείνα στοιχεία που θα δικαιολογήσουν τον εξωτισμό του βιβλίου. Και πρώτα απ’ όλα την έννοια της «νησιωτικότητας» που διεγείρει πάντα τη φαντασία μας. Η απομόνωση δεν αποτελεί μόνο ανθρωπολογικής και ψυχολογικής υφής παράμετρο αλλά και καθαρά οικολογικής και βιολογικής, καθώς η εξέλιξη στα νησιωτικά οικοσυστήματα ακολούθησε εντελώς διαφορετικούς δρόμους, ενώ και οι ρυθμοί των μεταλλάξεων, της ειδογένεσης αλλά και της εξαφάνισης ειδών είναι συνήθως πολύ ταχύτεροι. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι τα νησιά Γκαλάπαγκος αποτέλεσαν το αρχικό ερέθισμα για τη διατύπωση της θεωρίας της εξέλιξης του Δαρβίνου, με τον οποίο και τους νεοδαρβινιστές επιγόνους του ο Σακς συνδιαλέγεται σε ποικίλα σημεία του βιβλίου. Ορμώμενος μάλιστα από τις βιολογικές ιδιομορφίες των νησιών, θα ασχοληθεί στα σύντομα αυτά ταξίδια με τη γένεση και την πορεία δύο εξωτικών ασθενειών: της πλήρους κληρονομικής αχρωματοψίας στην απομονωμένη ατόλη του Πίνγκελαπ και στο μητρικό νησί Πονπέι του συμπλέγματος των Καρολινών Νήσων. Και στο σύνδρομο λίτικο μπόντιγκ στο Γκουάμ και στη Ρότα των Μαριανών Νήσων –θανατηφόρος νόσος που εμφανίζεται με ποικίλες μορφές προσομοιάζουσες με τη μυατροφική σκλήρυνση έως και με την άνοια και την Πάρκινσον. Ο φαινομενικά ενδημικός χαρακτήρας αυτών των ασθενειών, αλλά και η ελπίδα ότι η αποκάλυψη και η μελέτη των αιτίων τους θα ξεκλείδωναν τα μυστικά συναφών «ασθενειών του πολιτισμού» προκάλεσαν από νωρίς το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας. Ο Σακς περιγράφει γλαφυρά τις επιστημονικές διαμάχες γύρω από τα αίτια της λίτικο μπόντιγκ με επάρκεια. Αλλωστε πρόκειται για μια συχνά βραδυφλεγή, εν είδει κοιμωμένου ηφαιστείου, ασθένεια που τείνει να εξαφανιστεί στις ημέρες μας και οι ποικίλες υποθέσεις -κληρονομικότητα, ιοί, τοξικότητα της αλεύρου που παρασκευάζεται από τη φυτική οικογένεια των κυκάδων, έλλειψη ασβεστίου στον οργανισμό -, οι οποίες προτάθηκαν για να την ερμηνεύσουν απέτυχαν στο σύνολό τους. Στα πιο συναρπαστικά στοιχεία του βιβλίου ανήκουν οι σελίδες όπου διαφαίνονται οι επιστημονικοί ανταγωνισμοί, το κυνήγι της ανακάλυψης των αιτίων μιας ασθένειας που θα αποδεικνυόταν εξίσου «διάσημη» με την Αλτσχάιμερ, ο ενθουσιασμός όταν νέα ερμηνευτικά εργαλεία προτείνονται και η παράδοξη απογοήτευση των επιστημόνων όταν η ασθένεια μοιάζει να εξαφανίζεται.