Αναζήτηση
Ο Τζον Φρίλι, καθηγητής Φυσικής, δίδαξε για χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, στην παλαιά Ροβέρτειο Σχολή. Αρχισε την επιτυχή σταδιοδρομία του ως συγγραφέας ταξιδιωτικών οδηγών. Ο τόπος που πολύ αγάπησε ήταν η Πόλη, όπου και εργαζόταν επί πολλά χρόνια. Στις μεγάλες αγάπες του συμπεριλαμβάνονται όλοι οι πολιτισμοί που αναπτύχθηκαν στη λεκάνη της Μεσογείου. Τριγυρίζοντας, αρχικά, στην Πόλη δεν γνώρισε μόνο τα σοκάκια της, αλλά και τον πολιτισμό της. Από εκεί ο δρόμος έως την «εξερεύνηση» και την αγάπη των μεσογειακών πολιτισμών συντομεύτηκε πάρα πολύ. Στα ελληνικά έχουν εκδοθεί, επίσης, τα βιβλία του «Οι Κυκλάδες», «Τα παιδιά του Αχιλλέα» (Πατάκη), «Εικόνες από την Πόλη» (Printa), «Κωνσταντινούπολη – Από τον χριστιανισμό στο Ισλάμ» (Περίπλους).
Τον Απρίλιο του 2008 ο Συλβαίν Γκουγκενέμ είχε δημοσιεύσει το έργο του «Ο Αριστοτέλης στο Μον-Σαιν-Μισέλ» (Ολκός). Εκεί υποστήριζε ότι η συμβολή των αράβων μεταφραστών στη διάδοση των έργων των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων δεν ήταν και τόσο μεγάλης σημασίας. Ο Τζον Φρίλι, αντιθέτως, υποστηρίζει ότι το αραβικό Ισλάμ όχι μόνο προετοίμασε την ευρωπαϊκή Αναγέννηση με τη μετάφραση της ελληνικής γραμματείας, αλλά ήταν το ίδιο που από τον 6ο αιώνα καλλιέργησε τις επιστήμες και την αγάπη στη γνώση.
Θα έλεγα ότι στην ουσία σκοτεινός Μεσαίωνας όσον αφορά την ανάπτυξη της επιστημονικής και της φιλοσοφικής σκέψης, όπως ενδεικτικά έχουν δείξει φιλόσοφοι σαν τον Κουέντιν Σκίνερ [«Τα θεμέλια της νεότερης πολιτικής σκέψης» (Αλεξάνδρεια)] και τον Φράνκο Αλέσιο [«Ιστορία της Μεσαιωνικής Φιλοσοφίας», (Τραυλός)], δεν υπήρξε. Αυτό που κάποιοι ονομάζουν Μεσαίωνα σε Ευρώπη και ισλαμικό κόσμο ήταν μια συνεχής πολιτισμική διαδικασία που οδήγησε στον αναγεννησιακό ανθρωπισμό.
Ο Φρίλι ξετυλίγοντας τον μίτο μιας συσσωρευμένης πνευματικής και επιστημονικής δημιουργίας στον αραβικό και ισλαμικό κόσμο μάς οδηγεί σε απίστευτα μονοπάτια γνώσης. Ο αναγνώστης αυτού του ευχάριστου βιβλίου θα βρεθεί αντιμέτωπος με πολλές εκπλήξεις και θα μάθει πράγματα που υποσκάπτουν κάθε δογματική και στερεότυπη σκέψη για τη θέση της φιλοσοφίας και της επιστήμης στον αραβοϊισλαμικό κόσμο. Εννοείται, όχι μόνο αυτόν που αναπτύχθηκε στη λεκάνη της Μεσογείου, αλλά και αυτόν που υπήρξε στα βάθη της ασιατικής ηπείρου. Ακολουθώντας τον μίτο του γεωγράφου και ιστορικού των επιστημών Φρίλι θα ανακαλύψουμε μια Αναγέννηση πριν από την Αναγέννηση. Θα δούμε ότι ο αραβικός και ο ισλαμικός κόσμος ξεκινά με μια απίστευτη αγάπη και έφεση προς τη γνώση, για να οδηγηθεί στη συνέχεια προς την παρακμή.
Αυτό όμως που, κατά τη γνώμη μου, βγαίνει από αυτό το βιβλίο δεν είναι μόνο μια εγκυκλοπαιδική γνώση για την ανάπτυξη των επιστημών στο Ισλάμ. Το κέρδος από την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, αν και δεν το αναφέρει ρητά ο συγγραφέας, είναι η κατάθεση αποδείξεων υπέρ της άποψης που υποστηρίζει ότι αρχικά στο Ισλάμ δεν υπήρχε καμία εγγενής απέχθεια προς την επιστήμη. Αντιθέτως. Βιβλία όπως αυτό του Φρίλι, αν και δεν είναι αυτό το αντικείμενό τους, υποσκάπτουν το κύρος των θεωριών περί των πολιτισμικών πολέμων.
Καμία από τις τότε γνωστές περιοχές του δέντρου της ανθρώπινης γνώσης δεν παραγκωνίζεται από τους άραβες επιστήμονες και φιλοσόφους. Οι ρίζες αυτού του δέντρου βρίσκονται στον Οίκο της Σοφίας (8ος και 9ος αιώνας), τη μεγάλη Βιβλιοθήκη της Βαγδάτης των Αββασιδών χαλίφηδων. Εδώ έχουμε ένα μεγαλειώδες μεταφραστικό έργο, αλλά και παραγωγή γνώσεων στα μαθηματικά, στην αστρονομία, στην ιατρική και στην αστρολογία. Βεβαίως, υπήρχαν και διαφωνίες σε σχέση με το πώς αντιλαμβάνονταν οι αρχαίοι Ελληνες τη δημιουργία του κόσμου και πώς το Ισλάμ. Υπήρχε όμως διάλογος και βεβαίως, ιδιαίτερα στην ιατρική επιστήμη, οι επεξεργασίες του Γαληνού και του Ιπποκράτη εμπλουτίστηκαν με νέες ανακαλύψεις.
Με την πτώση των Αββασιδών η πορεία της γνώσης περνάει στην Κεντρική Ασία και στη συνέχεια κορυφώνεται με την ισλαμική φυσική φιλοσοφία του Ιμπν Σίνα, του γνωστού στη Δύση με το όνομα Αβικέννας (980-1037). Αυτός κωδικοποίησε τις γνώσεις στην ιατρική, στη φιλοσοφία και στην αστρονομία, οι οποίες έως τότε είχαν αναπτυχθεί από τους αρχαίους Ελληνες.
Ανάλογος Οίκος της Γνώσης υπήρξε και στο φατιμιδικό Κάιρο. Εκεί ο Ιμπν αλ Χαϊθάμ υποστήριζε ότι η ανακάλυψη της αλήθειας είναι η πιο βέβαιη οδός για την απόκτηση της εύνοιας του Θεού. Πόσο, αλήθεια, τεράστια διαφορά από την προτεσταντική οπτική γωνία, σύμφωνα με την οποία η επιτυχία είναι το κριτήριο της Θείας Πρόνοιας; Μετά την πτώση των Φατιμιδών ήταν η σειρά του αγιουμπιδικού και του μαμελουκικού Καΐρου. Εκεί ο ιουδαίος φιλόσοφος Μαϊμονίδης, στον 12ο πλέον αιώνα, ερμηνεύει ραβινικά, φιλοσοφικά και ιατρικά κείμενα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το κεφάλαιο στο οποίο περιγράφονται οι τεχνολογικές καινοτομίες της εποχής.
Βεβαίως, ενδιαφέροντα είναι και τα κεφάλαια στα οποία περιγράφεται η κατάκτηση της επιστημονικής γνώσης στην Ανδαλουσία και στην Ιβηρική Χερσόνησο. Ο συγγραφέας περιγράφει το έργο και τη ζωή δεκάδων αράβων επιστημόνων. Ιδιαίτερα αξίζουν οι αναφορές του στον Ιμπν Ρουσντ (Αβερρόης, 1126-1198) και στον Ιμπν Χαλντούν (1332-1406). Αυτοί συνέβαλαν στην ανάπτυξη του νεοαριστοτελισμού και στη διατήρηση της ελληνικής σκέψης, ενώ υπέβαλαν σε κριτική το έργο του Αλ Γαζαλί, εκπροσώπου του σκληρού Ισλάμ.
Στο έργο του Φρίλι δεν υπάρχει ίχνος οριενταλισμού, κανένα φολκλόρ, ούτε και κάποιος a priori φιλοαραβισμός. Από αυτό το βιβλίο μαθαίνουμε πόσο μεγάλος στη γνώση και ταυτοχρόνως πόσο μικρός είναι ο άνθρωπος μπροστά στο μεγαλείο της φύσης. Ο άνθρωπος με τη γνώση «διαβάζει» τη φύση, η οποία όμως ταυτοχρόνως του δείχνει τη θέση του στο απέραντο στερέωμα. Και αυτή η γνώση και η θέση ανήκουν σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως χρώματος, φυλής, εθνικής καταγωγής και θρησκείας.
