Αν ζούσαν εννέα εκατομμύρια Εβραίοι στην Ευρώπη τις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, γύρω στα έξι εκατομμύρια δολοφονήθηκαν από τις ναζιστικές δυνάμεις και γύρω στα τρία επέζησαν. Για την ελληνική περίπτωση ας κρατήσουμε εδώ κάποια στοιχεία: Από τους 77.377 Εβραίους που ζούσαν στην ελληνική επικράτεια πριν αρχίσει ο διωγμός, επέζησαν 10.226. Αυτό που κυρίως κόβει την ανάσα είναι η περίπτωση της Θεσσαλονίκης. Η παλιά σεφαραδίτικη κοινότητα της συμπρωτεύουσας με 55.250 Εβραίους αφανίστηκε εντελώς. Υψηλά ποσοστά διάσωσης συναντάμε σε όσους είχαν καταφύγει στην Αθήνα και σε κάποιες περιοχές όπως η Θεσσαλία ή η Ζάκυνθος (όπου οι 275 Εβραίοι του νησιού κρύφτηκαν στα χωριά και σώθηκαν χάρη στη βοήθεια του δημάρχου Λουκά Καρρέρ και του Μητροπολίτη Χρυσόστομου). Αντίθετα στην Κέρκυρα από τα 2.000 μέλη της εβραϊκής κοινότητας μετά το τέλος του πολέμου είχαν επιζήσει μόλις 187!

Η Ελλάδα είναι μια από τις ευρωπαϊκές χώρες που κατέγραψαν μια από τις μεγαλύτερες απώλειες του εβραϊκού πληθυσμού τους. Παρ’ όλα αυτά δεν έχουν γίνει επαρκείς μελέτες για το θέμα και η συζήτηση για τη γενοκτονία των ελλήνων Εβραίων ξεκίνησε καθυστερημένα. Εξού και η «Διάσωση» των Καρίνας Λάμψα (δημοσιογράφου και ιστορικού) και Ιακώβ Σιμπή (μεταφραστή και καθηγητή Εβραϊκής Ιστορίας) συμβάλλει στη γνώση για τα εδώ πεπραγμένα.

Για παράδειγμα, είναι αποκαλυπτική η κατάθεση του Ντίτερ Βισλιτσένι (στενού συνεργάτη του Αϊχμαν και υπεύθυνου για την μεταφορά των Εβραίων από Ουγγαρία, Σλοβακία και Ελλάδα στο Αουσβιτς) στη δίκη της Νυρεμβέργης που περιγράφει τον διωγμό των Εβραίων της Θεσσαλονίκης: «Συνολικά 60.000 Εβραίοι από την Ελλάδα εστάλησαν στο Αουσβιτς. Είμαι βέβαιος ότι ο αριθμός αυτός είναι αρκετά σωστός. Ξέρω ότι είκοσι τέσσερις αποστολές με περίπου 2.300 ανθρώπους η καθεμιά αναχώρησαν από τη Θεσσαλονίκη και τα περίχωρα μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου 1943, υπό την επίβλεψη του Μπρούνερ και τη δική μου, ενώ δύο αποστολές με 2.500 η καθεμιά αναχώρησαν από την Αθήνα τον Ιούλιο του 1944, υπό την επίβλεψη του Μπρούνερ. Με την αναχώρηση κάθε αποστολής, στέλναμε μήνυμα στον Αϊχμαν αναφέροντας πόσα κεφάλια έφυγαν». Σε ένα άλλο σημείο ο Βισλιτσένι αποκαλύπτει κάτι ακόμα: το ποσό των 280 εκατ. δραχμών –που συγκεντρώθηκε από τους Ελληνες Εβραίους –κατατέθηκε στην Εθνική Τράπεζα και πέρασε στην κατοχή της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης. Τέλος, η παραδοχή πως ο διοικητής του Αουσβιτς Ρούντολφ Ες είπε στον Αϊχμαν (παρουσία του Βισλιτσένι) πως όλοι οι Ελληνες Εβραίοι εξοντώθηκαν λόγω «της κακής ποιότητάς τους» μόνο ανατριχιαστική μπορεί να είναι.

Το βιβλίο μιλάει και για τον αμφιλεγόμενο αρχιραβίνο και πρόεδρο του Εβραϊκού Συμβουλίου Τσβι Κόρετς. «Ο δρ Κόρετς είχε παραπλεύρως το τηλέφωνον και μη τολμών να απομακρυνθεί εξ αυτού ελάμβανε συνεχώς διαταγάς και λεπτομερειακάς οδηγίας από την υπηρεσίαν των Ες-Ες», αναφέρει στο ημερολόγιό του ο Γιομτώβ Γιακοέλ, ηγετικό στέλεχος της κοινότητας και σφοδρός επικριτής του Κόρετς που συχνά τον κατηγορούσε για τυφλή εκτέλεση των γερμανικών διαταγών.

Εδώ ας σημειωθεί πως σύμφωνα με τις γερμανικές εντολές απαγορευόταν στους Εβραίους να χρησιμοποιούν ιδιωτικό ή δημόσιο τηλέφωνο ενώ κάθε συνδρομητής όφειλε να ζητήσει από την τηλεφωνική εταιρεία να διακόψει τη σύνδεσή του και να επιστρέψει τη συσκευή του. Επίσης, απαγορευόταν στους Εβραίους να εγκαταλείψουν ή να ανταλλάξουν τις κατοικίες τους, να χρησιμοποιούν το τραμ ή τα άλλα μέσα μεταφοράς και να κυκλοφορούν στην πόλη μετά τη δύση του ηλίου. Από την άλλη μεριά, από την Αθήνα (εδώ οι Εβραίοι ήταν περίπου 3.000 στην αρχή της Κατοχής) διασώθηκαν πολλοί χάρη στην υπόγεια συνεργασία και συνεννόηση των Βρετανών, της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης του Καΐρου, της ελληνικής Εθνικής Αντίστασης και του Εβραϊκού Πρακτορείου στην Παλαιστίνη.

Βασικό πεδίο διαφυγής των Εβραίων ήταν η Εύβοια, με τη βοήθεια του ΕΑΜ και με εκατοντάδες καΐκια να πηγαινοέρχονται από διάφορα λιμανάκια, όπως οι Πετριές και οι Τσακαίοι, μέχρι το τουρκικό Γενί Τσεσμέ και αντίστροφα. Μια γεύση από την περιπέτεια της διαφυγής δίνει η περίπτωση ενός δεκαεξάχρονου νέου (του Ι.Μ.), που αρχικά κρύφτηκε σε σπίτι κομμουνιστών, εγκατέλειψε την Αθήνα με ένα αυτοκίνητο που τον περίμενε με άλλους 22 Εβραίους στην Πλατεία Κολιάτσου, με αυτό έφτασε στον Κάλαμο, από εκεί με πεζοπορία δύο ωρών σε παραλία της Αττικής και με ψαρόβαρκα στην Εύβοια. Εκεί έμεινε 51 ημέρες, μέχρι που με πλοίο έφτασε στην Τουρκία και από εκεί στο Χαλέπι για ιατρικές εξετάσεις. Ο δεκαεξάχρονος τελικά έφτασε στη Γάζα και από τη δική του ημερολογιακή καταγραφή επιβεβαιώνεται ένα οργανωμένο δίκτυο διάσωσης των Ελληνοεβραίων εν μέσω Κατοχής. Και φωτίζεται η άγνωστη ιστορία τους μέσα από μια νέα έρευνα που αποτελεί μια ακόμα ψηφίδα στο παζλ της ιστορικής έρευνας και της συλλογικής μνήμης.

Τελευταία Νέα