[Το θέατρο της Τρίτης] Σύμβολα και συμβολισμοί

Πικρή, αιρετική, ανατρεπτική, υπόγεια, αυτή η «κωμωδία, στιγμές στιγμές φάρσα», όπως έλεγε ο Τσέχοφ για τον «Βυσσινόκηπο», είναι ουσιαστικά ένα βαθύ, εσωτερικό δράμα. Με την αλήθεια, τις σιωπές και τις ανάσες των ηρώων του, με τις μνήμες, τις ακυρώσεις και τις ματαιώσεις των ελπίδων τους.

Κορυφαία μορφή των γραμμάτων και ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς όλων των εποχών, ο γιατρός Αντον Πάβλοβιτς Τσέχοφ (1860-1904), στη διάρκεια της σύντομης ζωής του άφησε πίσω του πλούσια παρακαταθήκη. Πρώτα με τις ιστορίες και τα διηγήματά του και ύστερα με το θέατρο. Στην αρχή με τα μονόπρακτα («Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού», «Η αρκούδα» κ.ά.) και μετά με τα τέσσερα (+ δύο) θεατρικά του έργα κατάφερε να αποτυπώσει το βάθος και το εύρος της ανθρώπινης ψυχής: «Ο Γλάρος» (1896), «Θείος Βάνιας» (1897), «Οι τρεις αδελφές» (1901), «Ο Βυσσινόκηπος» (1904) μαζί με τα πρώιμα «Πλατόνοφ» (1878) και «Ιβάνοφ» (1887).

Ηρωές του, άνθρωποι καθημερινοί. Αντίθετα από τους τραγικούς ή τον Σαίξπηρ με τους ισχυρούς, βασιλικούς ή και θεϊκούς πρωταγωνιστές τους, ο Τσέχοφ έγραψε για τους μικρούς συνηθισμένους και δυστυχισμένους που πονάνε, ερωτεύονται, ελπίζουν, απελπίζονται, χάνουν, αλλά συνεχίζουν.

ΤΕΛΟΣ ΕΠΟΧΗΣ. Το ύστατο θεατρικό του έργο, ο «Βυσσινόκηπος», ανέβηκε λίγο πριν πεθάνει ο δημιουργός του. Σηματοδοτεί ένα τέλος εποχής με τη συμβολική πώληση (σε πληστειριασμό) του κτήματος μιας οικογένειας αριστοκρατών στον γιο των παλαιών επιστατών. Ο βυσσινόκηπος που θα μετατραπεί σε οικοδομικά τετράγωνα, θα χτιστεί και θα πωληθεί. Η αλλαγή της ρωσικής κοινωνίας, η αλλαγή του κόσμου, είναι στα σκαριά. Οι άνθρωποι, αδύναμοι, αρνούνται να καταλάβουν –και οι αριστοκράτες ακόμη περισσότερο. Τέλος, αποχωρισμός, απώλεια, θάνατος. Και στο βάθος, η αρχή, η συνέχεια.

Με συμβολικούς όρους αντιμετώπισε τον «Βυσσινόκηπο», που ανέβηκε την περασμένη Τετάρτη στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, ο Νίκος Καραθάνος: η επιστροφή στα παιδικά χρόνια της αθωότητας με τον Μίκι Μάους επί σκηνής και τους ηθοποιούς σε κόντρα ηλικιακά ρόλους (τον 87χρονο Φιρς ερμηνεύει ένα νεαρό κορίτσι, τη Μάνα παίζει ηθοποιός νεότερη της κόρης…). Η απειλή για τη φύση που κινδυνεύει με τη γοητευτική, πάντως, εμφάνιση ενός ελέφαντα. Η αναμονή μέσα από το ωοειδές σχήμα του σκηνικού (εξαιρετικό) υπό την επίδραση των εγκύων ηθοποιών του (ομολογουμένως συγκίνησαν με τη δύναμη της ερμηνείας τους). Λαϊκά τραγούδια και τραγούδια εποχής, με αποκορύφωμα το «Μάμπο Μπραζιλέιρο». Μόνο που οι συμβολισμοί, τουλάχιστον οι περισσότεροι, στέρησαν από την παράσταση την ουσία των λέξεων, των φράσεων και των αισθημάτων. Μετέφεραν αλλού το κέντρο βάρος του έργου.

«Ο Βυσσινόκηπος» του Νίκου Καραθάνου άρχισε με ησυχία, λίγο φως και φωνές να ψιθυρίζουν τα λόγια του Τσέχοφ. Σιγά σιγά όλα δυνάμωσαν. Μπήκε πολύ φως, έγινε πολλή φασαρία και σημειώθηκε μεγάλη κινητικότητα, ακόμη και πόρτες που ανοιγόκλειναν. Ακούστηκε περισσότερο το έξω από το μέσα. Κι έμειναν κάποιες εικόνες, κάποιες ερμηνείες, κάποια στιγμιότυπα, όλα υψηλής αισθητικής, όχι όμως συνδεδεμένα. Σαν να θέλησε ο σκηνοθέτης να πει κάτι άλλο μέσα από το συγκεκριμένο έργο.