Την αύρα από το έργο του εισπράττουν καθημερινά οι βιαστικοί επιβάτες του μετρό στον σταθμό Πανόρμου, οι πελάτες της κεντρικής τράπεζας του Αμπου Ντάμπι και οι εργαζόμενοι στα στούντιο ραδιοφωνίας του Ραδιομεγάρου της Αγίας Παρασκευής. Αν και βρίσκεται 60 χρόνια στο εικαστικό κουρμπέτι και έχει βραβευθεί με πρώτο βραβείο σε διεθνή διαγωνισμό το 1962 –στον ίδιο όπου ένα ακόμη πρώτο βραβείο είχε απονεμηθεί στον Πάμπλο Πικάσο -, αρκετοί είναι εκείνοι που δεν τον λογαριάζουν στους εικαστικούς και θεωρούν τη δουλειά του «διακοσμητική».

Ο Μιχάλης Κατζουράκης όμως στα 82 του –αν και η εμφάνιση και η διάθεσή του να ασχολείται διαρκώς με νέα πράγματα σε κάνουν να νομίζεις ότι μετά βίας πλησιάζει τα 70 –δεν ενδιαφέρεται για το τι λέγεται, ούτε για το παρελθόν. «Με ενδιαφέρει τι θα κάνω από εδώ και πέρα. Ο,τι έγινε έγινε» μας λέει, ενώ συχνά πυκνά διακόπτει την κουβέντα μας για να συντονίσει τις τελευταίες λεπτομέρειες της αναδρομικής του έκθεσης που εγκαινιάζεται την Τετάρτη στο Μουσείο Μπενάκη, σε επιμέλεια του Χριστόφορου Μαρίνου, ο οποίος είχε και την ιδέα της.

Εκθεση που δεν τηρεί τους κανόνες της χρονολογικής παρουσίασης, αλλά υπόσχεται μια βουτιά στον κόσμο του Μιχάλη Κατζουράκη: από μια μεσοτοιχία που είχε ζωγραφίσει στο Παρίσι, φοιτητής, το 1954 έως πρόσφατα έργα που δεν έχουμε δει και ενδιάμεσους σταθμούς – ενότητες που αφορούν βαγόνια, βιβλία –με αφορμή ένα περίπτερο που είδε στην Πλατεία Συντάγματος το 1965 -, τα βουλκανιζατέρ που τον γοήτευσαν στην Οαχάκα του Μεξικού, τις στήλες με τα σπασμένα γυαλιά στις οποίες συναντήθηκαν οι μνήμες από τον τοίχο του Αρσακείου τον οποίο προσπερνούσε ως μαθητής για να πάει στο Κολλέγιο και από τους φράχτες με τα γυαλιά που είχε δει σε φωτογραφίες από το Βιετνάμ.

Η καρδιά όμως όλης αυτής της παρουσίασης δεν είναι τα ίδια τα έργα –223 θα παρουσιαστούν στην έκθεση –αλλά οι φωτογραφίες – αφορμές πάνω στις οποίες βασίστηκε τόσα χρόνια η δουλειά του. «Ηθελα να κάνω μια αναδρομική με αφορμή τα 80ά μου γενέθλια, το 2013 (σ.σ. αναβλήθηκε για λόγους προγραμματισμού του μουσείου), όμως σκεφτόμουν τι νόημα έχει να κάνω μια αναδρομική 10 χρόνια μετά την προηγούμενη στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Κι άρχισα να ψάχνω τη σχέση μου με τη φωτογραφία. Καθήσαμε μία ημέρα επί πέντε ώρες με τον Χριστόφορο και κοιτούσαμε χιλιάδες διαφάνειες που είχα τραβήξει όλα αυτά τα χρόνια, εκείνος κρατούσε σημειώσεις και για δύο χρόνια ετοιμάζαμε το υλικό».

Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ. Ποια είναι η σχέση του με τη φωτογραφία; «Τη χρησιμοποιώ αντί σχεδίου. Μου αρέσει να είμαι άσκοπος περιπατητής και όταν δω κάτι που με ενδιαφέρει το φωτογραφίζω. Τυχαίνει να σταματήσω και με το αυτοκίνητο ή να σημειώσω τον δρόμο για να επιστρέψω. Οταν δεν έχω μαζί μου μηχανή όμως και δεν ξέρω αν θα ξαναπεράσω από εκεί, τότε βγάζω το μπλοκάκι μου και σχεδιάζω. Εκείνη τη στιγμή βλέπω μπροστά μου έτοιμα έργα».

Τι μπορεί να τραβήξει το βλέμμα του ώστε να το φωτογραφίσει; «Ενας τοίχος, μια στοίβα από καφάσια, χώροι που σου απαγορεύουν τη δίοδο, κλειστά παράθυρα. Με ενδιαφέρουν τα αποτυπώματα της ζωής με εξαίρεση τα γκραφίτι που είναι τεχνητά και προς τα οποία τρέφω μεγάλη αντιπάθεια διότι καταστρέφουν τα ίχνη που δεν πρόλαβα να φωτογραφίσω. Δεν έχω ταμπού με τη φθορά διότι και το πεταμένο έχει την αξία του. Το αντιμετωπίζω όμως ως εικόνα, δεν με νοιάζει η ιστορία του, ποιοι έζησαν εκεί, τι έκαναν».

Αφηρημένα, γεωμετρικά με αυστηρή δομή και έντονα συνήθως χρώματα τα έργα τού Μιχάλη Κατζουράκη πώς είναι δυνατόν να ξεκινούν από μια φωτογραφία; «Πάντα οι αφορμές μου ήταν ρεαλιστικές. Δεν είμαι γεωμέτρης. Η τεμαχισμένη σφαίρα, για παράδειγμα, είναι συνέχεια της πραγματικότητας. Πολλές φορές συμβαίνει το αποτέλεσμα να είναι διαφορετικό από αυτό που είχα αρχικά στο μυαλό μου από ατύχημα. Συνήθως με οδηγεί το έργο» μας εξηγεί ο καλλιτέχνης που δεν σταματά να πειραματίζεται με τα υλικά και να δουλεύει από τον καμβά έως το γυαλί και από το φως έως τα τυπώματα με την ίδια ευκολία. Μοναδική του εμμονή, τα περάσματα στα οποία σου απαγορεύεται να περάσεις. «Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι ζωγράφοι δείχνουν στα έργα τους όσα βλέπουν μέσα από ένα παράθυρο. Εγώ κάνω το αντίθετο. Ζωγραφίζω απέξω το κλειστό παράθυρο».

ΟΙ ΑΦΙΣΕΣ ΤΟΥ ΕΟΤ. Από τους ανθρώπους που έγραψαν τα βασικότερα κεφάλαια στο ελληνικό ντιζάιν, ο Μιχάλης Κατζουράκης –μαζί με τη σύζυγό του Αγνή και τον συνεργάτη του Φρέντυ Κάραμποτ –έχει καταγραφεί ως ο δημιουργός σημαντικών διαφημίσεων και αφισών του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού που άφησαν εποχή. «Πάντα όμως ήθελα τη ζωγραφική. Ζωγράφιζα εις βάρος της οικογένειάς μου και της κοινωνικής μου ζωής, γι’ αυτό και ήμουν πάντα στην απέξω. Ετυχε να είμαι τυχερός και να κάνω ωραίες δουλειές για να επιζήσω. Και μου φαινόταν αστείο που κάποιοι δεν με έβλεπαν ως καλλιτέχνη, όταν ο Μαξ Μπιλ για παράδειγμα έκανε παράλληλα και ζωγραφική και ντιζάιν».

Εχοντας ζήσει σε περιόδους πολιτικά ταραγμένες, δεν ένιωσε την ανάγκη να πάρει θέση στα πράγματα με το έργο του; «Ισως να το έκανα ασχολούμενος με χώρους που σου απαγορεύουν την πρόσβαση, αλλά όχι ενσυνείδητα. Αυτό που συμβαίνει τώρα πάντως με στενοχωρεί διότι όλοι συλλήβδην κοροϊδεύουν τον κόσμο. Κάνουν πολιτική με ποδοσφαιρικούς όρους, νοιάζονται για το ποιος θα κλωτσήσει τον άλλο».

Info

Η έκθεση «Μιχάλης Κατζουράκης, Παραλλαγές» εγκαινιάζεται την Τετάρτη στις 20.00 στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138 και Ανδρονίκου). Εως 5 Απριλίου. «Νέα έργα και άγνωστα έργα 1960-1965» στην Αίθουσα Τέχνης Καππάτος (Αθηνάς 12, από 2 έως 28 Φεβρουαρίου).