Με την πρώτη ματιά μοιάζει με κορίτσι έτσι όπως κάτω από το φέσι του βγαίνουν δύο κοτσίδες. Αν όμως το βλέμμα δεν προσπεράσει γρήγορα από το καρέ που τραβήχτηκε τον Δεκέμβριο του 1918 στα Σκόπια θα διαπιστώσει πως πρόκειται για αγόρι. Είναι ένα παιδί τουρκικής καταγωγής που φορά τις κοτσίδες των δύο αδελφών του, τις οποίες έχασε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πιο ‘κεί, κόσμος μαζεμένος στην παραλία της Θεσσαλονίκης –δίπλα στον Λευκό Πύργο –περιεργάζεται τον σκελετό ενός Ζέπελιν που έπεσε το βράδυ της 5ης Μαΐου του 1916, την ώρα που άνδρες της 27ης Μεραρχίας παίζουν μπάντμιντον σε ένα χωριό έξω από την πόλη και ένας αξιωματικός με κιλτ προσφέρει μια σοκολάτα σε ένα κοριτσάκι σε ένα ελληνικό χωριό στη Μακεδονία.

Είναι μερικά μόνο από τα στιγμιότυπα που αιχμαλώτισε ο φακός πέντε φωτογράφων από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σκηνές πέρα από τα χαρακώματα του Δυτικού Μετώπου, στα Βαλκάνια, εκεί όπου οι μάχες δίνονταν σε πόλεις και χωριά δίπλα στον άμαχο πληθυσμό και που αποτελούν εν πολλοίς το άγνωστο μέχρι σήμερα θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων.

Σαράντα εξ αυτών συνθέτουν την έκθεση «Πόλεμος και ειρήνη στα Βαλκάνια. Ο μεγάλος πόλεμος: στα μετόπισθεν – πέρα από τα χαρακώματα» που διοργανώνει το Ινστιτούτο Γκαίτε (σε παραγωγή της Anemon Productions και με ιστορική σύμβουλο την καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου Χριστίνα Κουλούρη) για τον αντίκτυπο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στους πολίτες,με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την έναρξή του. Και η οποία πλαισιώνεται από την ταινία ανατολικογερμανικής παραγωγής του 1987 «Η γυναίκα και ο ξένος» του Ράινερ Ζάιμον που αρχίζει ως δράμα με εικόνες από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στη ρωσική στέπα και ολοκληρώνεται ως αρχαία ελληνική τραγωδία στη Γερμανία (θα προβληθεί τη βραδιά των εγκαινίων στα γερμανικά με ελληνικούς υπότιτλους). «Οι πέντε φωτογράφοι εκείνης της εποχής καταφέρνουν να δώσουν με ζωντάνια την καθημερινότητα των ανθρώπων που ζούσαν στα Βαλκάνια»,λέει η διευθύντρια πολιτιστικών προγραμμάτων του Ινστιτούτου Γκαίτε της Αθήνας και των Ινστιτούτων της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Γιουλιάνε Στέγκνερ και εκτιμά ότι μέσω της έκθεσης «θα διευρύνουμε την οπτική μας πάνω στη συγκεκριμένη περίοδο της ιστορίας μας, αλλά και θα βοηθηθούμε να καταλάβουμε καλύτερα το παρόν».

Ποιοι είναι όμως οι πέντε φωτογράφοι που κατάφεραν να διασώσουν μέσω της κάμεράς τους την αθέατη πλευρά του πολέμου; Ο αμερικανός κοινωνιολόγος Λιους Χάιν που όταν δεν εργαζόταν ως φωτογράφος του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού και δεν απαθανάτιζε τα οδυνηρά βιώματα των παιδιών του πολέμου, την ορφάνια και την προσφυγιά, κατέγραφε την παιδική εργασία και με τη δουλειά του συνέβαλε αποφασιστικά στην αλλαγή της νομοθεσίας για την παιδική εργασία. Είναι εκείνος δε που συνέλαβε ένα Τουρκόπουλο στη Θεσσαλονίκη που μόλις έχει πάρει φαγητό από τον Ερυθρό Σταυρό και γι’ αυτό χαρίζει ένα χαμόγελο στην κάμερα.

Ινδοί στη Θεσσαλονίκη να εκπαιδεύονται στη χρήση αντιασφυξιογόνων προσωπίδων; Κι όμως, ο φακός τού επίσης Αμερικανού Αριελ Βέιργκς τούς εντόπισε καθώς η πόλη αποτελούσε κέντρο απόβασης των συμμαχικών δυνάμεων με προορισμό το μακεδονικό μέτωπο και οι Ινδοί, όπως και Κινέζοι και Αφρικανοί, συμμετείχαν αφού οι πατρίδες τους αποτελούσαν αποικίες των μεγάλων δυνάμεων.

Την αγωνία των σέρβων στρατιωτών, την εξάντληση, την πείνα και τον αργό θάνατό τους κατέγραψε ο Ρώσος Σαμψών Τσερνόφ –ανάμεσά τους και τη σκηνή όπου ένας στρατιώτης πεθαίνει από την πείνα σε έναν δρόμο στη Σκόδρα το 1915 –ενώ δύο ανώνυμοι φωτογράφοι, ένας Γάλλος και ένας Γερμανός, απαθανάτισαν ο μεν πρώτος την πολιορκία του Μοναστηριού και την καθημερινότητα των κατοίκων –χαρακτηριστικό είναι το καρέ με την κηδεία ενός κοριτσιού, θύμα των βομβαρδισμών, τον Ιανουάριο του 1917. Και ο δεύτερος κυρίως στιγμές ανάπαυλας από τις μάχες και ανάμεσά τους Σερβόπουλα με πηλήκια του αυστροουγγρικού στρατού που έπαιζαν τους στρατιώτες.

INFO

Η έκθεση «Πόλεμος και ειρήνη στα Βαλκάνια. Ο μεγάλος πόλεμος: στα μετόπισθεν – πέρα από τα χαρακώματα» εγκαινιάζεται τη Δευτέρα στις 20.00 στο Ινστιτούτο Γκαίτε (Ομήρου 14). Εως 28 Φεβρουαρίου. Είσοδος ελεύθερη.