Αναζήτηση
Είναι γνωστή η ρήση που λέει ότι η μουσική εξημερώνει τα ήθη. Το στρεβλό όμως πρίσμα του ναζιστικού καθεστώτος επιχείρησε να την παρουσιάσει ως τεκμήριο πολιτισμικότητας για την θεωρία ύπαρξης της Άριας φυλής.
Ο Νο3 στην ιεραρχία του φασιστικού Γ’ Ράιχ, Χάινριχ Χίμλερ, είχε συστήσει το ερευνητικό ινστιτούτο Ανενέρμπε για την πολιτιστική και αρχαιολογική ιστορίας της Αρειας Φυλής. Ένα τμήμα του ήταν αφιερωμένο στην μουσικολογία, στόχος της οποίας ήταν να προσδιορίσει «την ουσία» της γερμανικής μουσικής και πάνω σε αυτή, μεταξύ άλλων, να εδράσει τη ναζιστική προπαγάνδα. Οι έρευνες εκτείνονταν από τη Φινλανδία έως τα Νησιά Φερόε.
Το σχέδιο της ναζιστικής προπαγάνδας σε αυτό το πεδίο φωτίζει το ντοκιμαντέρ «Το όργανο του Χίμλερ» («Instrument of Himmler») του Φινλανδού Χέικι Χούτου Χιλτουνεν, μέσα από την ιστορία του φινλανδού ανθρωπολόγου- εθνολόγου Ούργο φον Γκρόνχαγκεν, που προβάλλεται το Σάββατο 29 Νοεμβρίου (20.30) στο πλαίσιο του φεστιβάλ Aegian Docs το οποίο φιλοξενείται από σήμερα 27 Νοεμβρίου στον κινηματογράφο Αλκυονίς (Ιουλιανού 42, πλ. Βικτωρίας).
Ο Γκρονχάγκεν, φοιτητής την εποχή του Μεσοπολέμου, αποφάσισε την άνοιξη του 1935 να αφήσει το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και να γυρίσει από το Παρίσι στο Ελσίνκι περπατώντας, επηρεασμένος από τους πρώτους εθνολόγους οι οποίοι ταξίδευαν πεζή.
Ο Ούργο φον Γκρόνχαγκεν
Στον δρόμο του, στην Γερμανία, συνάντησε τον αρχιναζί-αρχηγό των SS, Χάινριχ Χίμλερ, που γοητευμένος από το φινλανδικό παραδοσιακό μουσικό όργανο καντέλε (kantele), προσέλαβε τον Ούργο σαν ερευνητή στο ινστιτούτο Ανενέρμπε για να ανακαλύψει τις άριες ρίζες της φυλής στα αρχαία ρουνικά τραγούδια της φινλανδικής περιοχής Καρέλια.
Ενα άρθρο του Γκρονχάγκεν για το φιλανδικό έπος Καλεβάλα στην εφημερίδα Φρανφούρτερ Φολκσμπλατ (Frankfurter Volksblatt) κέντρισε το ενδιαφέρον του Χίμλερ.
«Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Γκρονχάγκεν συναντήθηκαν τυχαία», λέει στα «ΝΕΑ» ο φινλανδός ντοκιμαντερίστας.
Για την έρευνα του ο Χούτου Χιλτουνεν επισκέφθηκε τον γιό τού Γκρονχάγκεν, αρκετές φορές, ο οποίος του επέτρεψε την πρόσβαση στα αρχεία του πατέρα του.
«Στις σελίδες των ημερολογίων του είναι αποτυπωμένη η δική του εκδοχή για την ιστορία. Και με το ντοκιμαντέρ μου θέλω απλώς να δώσω αφορμή για προβληματισμό: μάς τα λέει όλα ο Γκρονχάγκεν; Την απόφαση την αφήνω στους θεατές».
Ο Χούτου Χιλτουνεν ασχολήθηκε μάλλον από σπόντα με την περίπτωση του Γκροχάγκεν. «Εκανα έρευνα για μια άλλη ταινία και αναζητώντας αρχειακό υλικό «έπεσα» πάνω σε ηχογραφήσεις του Ούργο φον Γκρονχαγκεν που είχαν την ετικέτα «Ανενερμπε». Θυμήθηκα ότι το Ανενέρμπε σχετιζόταν με δράσεις των SS και θέλησα να μάθω περισσότερα για εκείνες τις ηχογραφήσεις. Όμως ο ανθρωπολόγος είχε πεθάνει το 2003. Ωστόσο ο γιός του Γιουχάνι φον Γκρονχάγκεν ζει στο Ελσίνκι. Εκείνος μου έδωσε το υλικό για την ταινία».
Ο Ούργο φον Γκρονχάγκεν εργάστηκε στο ναζιστικό ινστιτούτο Ανενέρμπε για περίπου τρία χρόνια. Έγινε δηλαδή συνεργάτης των ναζί για να αποδείξει μεσω του οργάνου του, την Καντέλα, και της αρχαίας φιλανδικής μουσικής την Αρεια καταγωγή.
Στο πλαίσιο του σχέδιου συσχετισμού των αρχαίων φιλανδικών τραγουδιών της περιοχής Καρέλια ετέθη επικεφαλής ναζιστικής γερμανοφιλανδικής αποστολής στην διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έφθασε να γίνει ένας από τους διευθυντές του φασιστικού ερευνητικού ιδρύματος αλλά απολύθηκε ως ανίκανος.
Με τη λήξη του πολέμου, το 1945, συνελήφθη στο Όσλο και πέρασε δύο χρόνια σε φυλακή. ΤΟ 1947 κρίθηκε αθώος και αποφυλακίστηκε.
Ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ
«Το 1964 ήρθε στην Ελλάδα έζησε στην Κρήτη και από το 1970 δραστηριοποιήθηκε ως επιχειρηματίας στην Αθήνα. Περνούσε τα καλοκαίρια με την οικογένεια του στη Λαπωνία και διηύθυνε ένα μικρό ξενοδοχείο, ενώ παράλληλα δραστηριοποιήθηκε σε μια εκκλησιαστική οργάνωση με στόχο την Ένωση των Εκκλησιών», λέει ο Χιλτούνεν.
Έγινε ναζί από κάποιο σημείο κι ύστερα και γιατί;
Δεν το γνωρίζουμε. Και είναι κάτι που το αφήνουμε στην κρίση του κοινού.
Μετάνιωσε που συνεργάστηκε με τους ναζί;
Ούτε και αυτό το γνωρίζουμε.
Η έρευνα που έκανε για τα ρούνικα τραγούδια τι αποτέλεσμα είχε;
Η έρευνα που έκανε με τον Φριτς Μπόζ βρήκε ρίζες της Άρειας φυλής σε δύο είδη ρούνικων όμως τα πορίσματα δεν είναι αξιόπιστα.
Μαζί με το ντοκιμαντέρ «Το όργανο του Χίμλερ» του Χέικι Χούτου Χιλτουνεν θα προβληθεί (21.30) και η ταινία τεκμηρίωσης «Μουσολίνι- Χίτλερ, η όπερα των δολοφόνων» («Mussolini- Hitler, The Killers Opera») του γάλλου Ζ. Κ. Ροζ που δείχνει μέσα από τις μουσικές διαφορετικές προτιμήσεις καθενός από τους δύο δικτάτορες ότι εκείνα που τους χώριζαν ήταν περισσότερα από αυτά που τους ένωναν και η μάσκα του «κοινού μετώπου» τους για εξουσία έναντι των δημοκρατικών εθνών, έπεσε από την πραγματικότητα του πολέμου.
INFO
Διεθνές φεστιβαλ AegianDocs από την Πέμπτη, 27 Νοεμβρίου έως την Τετάρτη 3 Δεκεμβρίου στον κινηματογράφο Αλκυονίς (Ιουλιανού 42, πλ. Βικτωρίας, τηλ. 210-8220.008, 210-8220.023). Το Σάββατο θα προβληθούν τα ντοκιμαντέρ «Instument of Himmler» (20.30) και «Mussolini- Hitler, The Killers Opera» (21.30). Είσοδος ελεύθερη σε όλες τις προβολές.
