Εικόνα πρώτη: 1970, Rex, συναυλία με έργα σύγχρονων ελλήνων και ξένων συνθετών. Κοινό: πάνω από 1.000 άτομα. Από κάτω, 500 άτομα από το σινάφι της μουσικής.
Εικόνα δεύτερη: 1997, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Στα πενηντάχρονά της η Φιλαρμονική της Στοκχόλμης ερμηνεύει δύο έργα του Θάνου Μικρούτσικου. Κοινό: 4.000 άτομα στις δύο συναυλίες. Πόσοι βρίσκονται από κάτω, από το σινάφι της μουσικής; Πέντε άτομα. Οι δύο, κουμπάροι του Θάνου Μικρούτσικου. Ο Αλέξανδρος Μυράτ και ο Γιώργος Κουρουπός.
Με αυτές τις εικόνες αρχίζει την κουβέντα μας ο Θάνος Μικρούτσικος. Καθισμένος απέναντί μου, ήσυχος, μασώντας την κλασική πίπα του πάντα, χαμογελαστός. «Εχει πια χαθεί ο συνεκτικός δεσμός με τα μέλη του σιναφιού της μουσικής. Και αν κάτι με ευχαρίστησε τις προάλλες, στην παρουσίαση του δίσκου μας «Ο,τι θυμάσαι δεν πεθαίνει», με τον Οδυσσέα Ιωάννου και τον Γιάννη Κότσιρα, ήταν ότι είχε κάτι από παλιά, τότε που μια παρουσίαση, μια συνέντευξη ήταν έναυσμα για συζητήσεις».
Το μυαλό του δεν αργεί να περάσει από τη μουσική στην πολιτική. Αλλωστε για κείνον η τέχνη είναι μια πολιτική πράξη. «Αυτό που συνέβη τα τελευταία χρόνια, με τρεις κυβερνήσεις, Παπανδρέου, Παπαδήμου και Σαμαρά – Βενιζέλου, έχει δημιουργήσει μια ανθρωπιστική καταστροφή» λέει κοφτά. «Για δύο λόγους: Πρώτον, το ποσοστό ανεργίας 30% είναι ένα ποσοστό που δεν μπορεί να πάει παραπέρα.

Δεύτερον, ο κατακερματισμός της μεσαίας τάξης, που ήταν ο στυλοβάτης της ελληνικής οικονομίας μετά τον Πόλεμο, αυξάνει την ανεργία και την ανέχεια. Ας προσθέσουμε σε αυτά και τα μέσα ενημέρωσης, κυρίως τις τηλεοράσεις, που δημιούργησαν ένα κλίμα φόβου».

Ας μιλήσουμε για καπιταλισμό, λοιπόν. «Το σχήμα στον καπιταλισμό είναι ότι οι κρίσεις είναι νομοτελειακές και οι κρατούντες τις μεταθέτουν στις πλάτες των πολλών. Εχουμε όμως τον καπιταλισμό στην πιο βάρβαρη μορφή του, μορφή που δεν έχω ξαναδεί στα 67 χρόνια της ζωής μου. Τι μέλλει γενέσθαι; Η μοναδική λύση, όπως εμφανίζεται μπροστά μας, είναι να σταματήσει ΧΘΕΣ αυτή η πολιτική για να γίνει αυτό που πρέπει.

Και αυτό που ονομάζουμε αντιμνημονιακό μέτωπο –πλην της Χρυσής Αυγής προφανώς –να αναλάβει την ευθύνη του τόπου. Δεν εννοώ ότι θα γίνει κάτι την επόμενη ημέρα. Αλλά να την αναλάβει ώστε να έχουμε μια ελπίδα ανάκαμψης το 2020. Διότι αν συνεχίσουμε έτσι δεν θα σωθούμε ούτε στην πιθανή σύγκρουση με μετεωρίτη που κάποιοι βλέπουν στο 2036».

Είναι και πολιτιστικό αυτό το πρόβλημα που ζητάει λύση;

Εχει σοβαρή πολιτιστική διάσταση. Η περίοδος 1998-2008, την οποία αυθαίρετα έχω ονομάσει περίοδο πλαστής ευμάρειας, συνέβαλε και στην πτώση του πολιτιστικού ήθους που είναι μία από τις αιτίες του σημερινού προβλήματος.

Υπάρχει λύση πολιτιστική;

Είμαι αθεράπευτος μαρξιστής –και επειδή γίνεται μπέρδεμα αυτός ο όρος δεν είναι κομματικός αλλά ιδεολογικός. Πολλοί αριστεροί άλλωστε δεν διάβασαν ποτέ Μαρξ, αλλά τον άκουσαν μέσω τρίτων. Ως μαρξιστής λοιπόν θεωρώ ότι τα προβλήματα του εποικοδομήματος, που είναι η τέχνη και ο πολιτισμός, έπονται. Προηγείται η λύση του προβλήματος της οικονομίας.

Η Παγκόσμια Τράπεζα, η οποία δεν μπορεί να κατηγορηθεί ως αριστερή καθώς είναι στυλοβάτης του καπιταλισμού, έβγαλε το 2013 ένα non paper στο οποίο ανέφερε ότι 88 άτομα στον πλανήτη κατέχουν όσα 3,5 δισεκατομμύρια. Αν δεν λυθεί αυτό, αν το πλεόνασμα που παράγουν άνθρωποι και όχι μηχανές δεν κατανεμηθεί δικαιότερα και δεν έχουμε αυτή τη βαρβαρότητα δεν υπάρχει λύση. Δεν μιλάω δε για μια κοινωνία της ουτοπίας, αλλά για μια βάση πιο δίκαιη. Με αυτή την έννοια βρίσκω κάτι θετικό στον ΣΥΡΙΖΑ, που είναι ένα κόμμα αριστερό το οποίο θέλει να παλέψει το εφικτό. Με τι όπλα; Προφανώς είναι ελλειμματικός καθώς η Αριστερά μέχρι πριν από δύο χρόνια ήταν ένα μικρό ποσοστό και ανεβαίνει προς το 30%, ενσωματώνοντας και διαφορετικά στοιχεία της κοινωνίας.

Ας μιλήσουμε και με ποδοσφαιρικούς όρους, γιατί όχι; Ο αγώνας που γίνεται δεν είναι έντιμος. Μου θυμίζει ποδοσφαιρικό αγώνα δύο ομάδων, όπου ο διαιτητής, οι επόπτες, ο παρατηρητής είναι βαλτοί να μην κερδίσει η μία ομάδα. Βγάζουν δύο ποδοσφαιριστές της με κόκκινη κάρτα, ακυρώνουν ένα πέναλτι και όταν με εννέα παίκτες η ομάδα αυτή κερδίζει τελικά με 2-0 την εγκαλούν γιατί δεν κέρδισε με 6-0. Αυτή είναι η εικόνα του ΣΥΡΙΖΑ και των μεγάλων τηλεοράσεων.

Εχει όμως πολιτιστικό όραμα αυτή η ομάδα;

Φίλοι, τους οποίους εκτιμώ, διάβασαν το πολιτιστικό πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ και μου είπαν ότι είναι επιεικώς απαράδεκτο. Δεν το λέω όμως διότι δεν το έχω διαβάσει ο ίδιος.

Μπορεί μια ομάδα δίχως πολιτιστικό πρόγραμμα να πορευθεί;

Μακροπρόθεσμα όχι. Ο πολιτισμός είναι το χνάρι του ανθρώπου πάνω στη γη. Υπάρχει ίσως παραπάνω από 12.000 χρόνια. Θα υπάρχει όσες μορφές και αν αλλάξει. Ασε που η σοβαρή τέχνη έχει και άλλες ιδιότητες: Δημιουργεί κριτική συνείδηση στους ανθρώπους. Τους βάζει να σκέφτονται και να βλέπουν ότι υπάρχουν πράγματα που πρέπει να αλλάξουν. Να μην παρεξηγηθώ, βέβαια.

Η Τέχνη δεν αλλάζει τον κόσμο. Απλώς στις ημέρες της κρίσης αποκτά ακόμη μία ιδιότητα: εμψυχώνει τους ανθρώπους. Με όλα αυτά, η τέχνη είναι το οξυγόνο του ανθρώπου. Και δεν το λέω επειδή κάνω τέχνη. Το λέω για το παραπέρα. Αλλωστε εγώ είμαι λίγο προ του τέλους. Θα ήθελα να ζήσω 500 χρόνια ενδεχομένως, δεν θέλω όμως να τα ζήσω ως χέστης. Δεν φοβάμαι τον θάνατο.

Το έχουμε ξαναπεί μαζί παλιότερα: τον χρόνο τον παλεύω εν γνώσει μου ότι στο τέλος θα με νικήσει. Αλλά θέλω να τον παλεύω ως πυγμάχος και να τον κερδίζω στα σημεία. Το να ασχοληθείς, εν τέλει, σοβαρά με την τέχνη είναι ένα πολιτικό ζήτημα.

Τι λείπει στον Θάνο Μικρούτσικο από αυτό που υπάρχει σήμερα γύρω μας;

Είναι λίγο προκλητικό αυτό που θα σου πω. Με βρίσκεις σε μια ευτυχισμένη στιγμή με τους ανθρώπους που αγαπάω, με τη Μαρία, τα παιδιά, τα εγγόνια μου, τους φίλους μέσα κι έξω από τη μουσική. Είμαι και σε μια πολύ δημιουργική φάση. Τα τελευταία τεσσεράμισι χρόνια έχω δώσει πάνω από 400 συναυλίες, έχω βγάλει δίσκους εξωστρεφείς (όπως το «Ο,τι θυμάσαι δεν πεθαίνει» τώρα) είτε εσωστρεφείς (όπως εκείνος για τον Γιώργο Κοζία).

Επομένως διατηρώ ή και διευρύνω τη νησίδα αναπνοής για μένα και τους δικούς μου. Ταυτόχρονα έχω συγκινηθεί από την επαφή με τον κόσμο. Κυρίως με τους νέους ανθρώπους, από τους οποίους είναι απίστευτα αυτά που ακούω. Δεν υπάρχει τίποτα επιδερμικό. Δείχνουν πόσο βαθύτατα τους επηρεάζει η μουσική μου παρουσία και οι όποιες παρεμβάσεις μου. Είναι σαν μια δικαίωση αυτό. Αρα, έχεις απέναντί σου έναν ευτυχισμένο άνθρωπο –το λέω ξέροντας ότι είναι λίγο προκλητικό.